Da bi se činjenično upoznali i verodostojno predočili događaji iz prošlosti, neizostavno je potrebna želja za temeljno poznavanje materijalnih izvora i za pristup koji je nezavistan od aktuelnih političkih vetrova i ideologija. Bilo bi potrebno da se konačno napusti princip apsolutne istine pobednika i apsolutno negativne uloge poraženih. Tako bi trebalo da postupi i većinsko društvo Srbije, naročito javne ličnosti, istoričari i odgovorni političari, kada govore o događajima iz Drugog svetskog rata u Vojvodini, odnosno Bačkoj. Jer,zbog traženja istine sa samo jedne strane u javnom govoru u proteklih sedam decenija smo mi, Mađari, bili/jesmo navedeni kao okupatori, kolaboranti, jednostavno fašisti, a druga strana isključivo kao žrtva i heroj borbe za istinu i slobodu. To se podučavalo i još uvek podučava i nimalo nije svejedno u kakvoj to atmosferi stereotipa živimo jedni pored drugih. Naravno, bila bi budalaština tvrditi da u redovima većinske nacije nema trezveno mislećih javnih ličnosti koje tadašnje događaje pokušavaju da sagledaju u celini i čiji glas, nažalost, još nije stigao dotle da bi se srušile ustaljene predsrasude i stvari konačno došle na svoje mesto. Odnosno: tokom Drugog svetskog rata je među pripadnicima obe nacije bilo zlikovaca i ratnih zločinaca i, bogme, obe strane imaju nedužne žrtve.

Sled događaja od pre sedamdeset godina koji u kolektivnoj svesti živi kao „Novosadska racija“ mogao bi, mađarskim pogledom, da se svede na sledeći način. U Bačkoj, koja je aprila 1941. vraćena Mađarskoj, početkom naredne godine umnožene su  sabotažne akcije. Na stanovništvo srpske nacionalnosti koje je tu živelo mađarsko vojno rukovodstvo gledalo je jednostavno kao na komunističke elemente, čiji cilj nije bila samo borba protiv ponovnog pripajanja, nego i rušenje društvenog poretka zemlje. U međuvremenu je u Šajkaškoj formiran partizanski odred od oko 50 članova, koji je serijski sprovodio borbene i političke akcije. Došlo je do više oružanih konflikata i oni su imali žrtve i među žandarmima. Krvavi konflikt koji je izbio između šajkaškog partizanskog odreda i žabaljske žandarmerijske straže – poginula su 2 žandarma i 4 graničara, 11 ih je ranjeno, a partizani su imali 8 mrtvih i 3 zarobljenika – bio je neposredni povod za „hladne dane“ iz januara 1942. Mađarsko vojno rukovodstvo je u trouglu Žabalj-Šajkaš-Titel započelo „borbene akcije čišćenja“, koje su se nastavile racijom u Novom Sadu, a završene krvoprolićem u Srbobranu i Bečeju. Do vojne akcije došlo je sa znanjem mađarske vlade i vlasti u Bačkoj, ali je već kontrolu rukovodstvo ispustilo uz ruku na početku akcije. Međutim, mađarsku javnost o krvoprolićima zvanično niko nije obavestio. Prema optužnici protiv zapovednika jedinstvenih vojnih snaga Ferenca Feketehalmi –Cajdnera i njegovih saradnika koju je mađarsko vojno tužilaštvo pripremilo u jesen 1943. racija je imala 3309 žrtava. Istoričarka Enike A. Šajti u knjizi „Vojvodina 1941-1944“ o ovome piše: „Prema statistici koju je 1944. sastavilo zapovedništvo V. korpusa u raciji je nestalo 3340 osoba. Prema ovome 2550 Srba, 743 Jevreja, 11 Mađara, 13 Rusa, 7 Nemaca, 2 Hrvata, 1 Slovak i 13 Rusina poginuli su kao žrtve odmazde. Među njima 2102 muškarca, 792 žene, 299 starih i 147 dece. Najviše su propatili stanovnici Čuruga, Novog Sada i Žablja, u prvenstveno Srbi i Jevreji.“

Za događaje iz racije koji su držani u tajnosti mađarski opozicioni poslanik Endre Bajči Žilinski saznao je od jednog advokata koji je iz Novog Sada putovao u Budimpeštu i već je na sednici spoljnopolitičkog odbora 29. januara zahtevao da se odmah sprovede istraga o krvoproliću i da se počinioci pozovu na odgovornost. Decembra 1943. je Sud šefa generalštaba Honveda započeo sudski proces protiv glavnih krivaca. Optuženi general-potpukovnik Ferenc Feketehalmi-Cajdner, general-major Jožef Graši, pukovnik Laslo Deak i žandarmerijski kapetanMarton Zeldi su, međutim, uz nemačku vojnu pomoć pobegli u Nemačku i tako sud nije doneo presudu. Nakon rata su na zahtev Jugoslavije izručeni i osuđeni na smrtne kazne.

U Titovo vreme je svesno i namerno prećutkivan odnos većine lokalnih Mađara prema raciji. Istorija u jednopartijskom sistemu bavila se prvenstveno navođenjem negativnih primera i činjenica da je u različitim akcijama učestvovala i nekolicina bačkih Mađara iskorišćena je da bi čitava vojvođanska mađarska zajednica bila ožigosana kao krivac. Likvidacija više hiljada, više desetina hiljada pretežno nedužnih vojvođanskih Mađara krajem četrdesetčetvrte i početkom četrdesetpete bila je, pored ostalog, posledica toga. I ta činjenica nije osvešćena u srpskoj javnosti. Radoznalo iščekujem da li će prilikom sećanja u vezi sa „Novosadskom racijom“ ovih dana, za razliku od ranijeg, biti i takvih srpskih političara, javnih ličnosti, koji će uz nabrajanje zločina počinjenih sa mađarske strane pomenuti i zločine koje su počinili srpski/jugoslovenski partizani…Jer između žrtve i žrtve nema razlike. Bio bi to veliki korak ka mađarsko-srpskom, ili srpsko-mađarskom – kako se kome dopada – zajedničkom životu lišenom stereotipa – navodi se u tekstu u današnjem broju „Mađar so“-a.

(Mađar so)