Predsjednik crnogorske vlade – kojoj, iz dana u dan, vjeruje sve manji broj građana, poslanika i međunarodnih partnera – nedavno je bio u Potočarima i još jednom potvrdio osnovanost razloga za ovaj rastući deficit povjerenja.
ZALEĐENI OSMIJESI
Abazovićev govor u Memorijalnom centru je zaledio osmijehe mnogih domaćih i inostranih političara, razgnjevio građane koje on zvanično predstavlja, uvrijedio domaćine i sve mrtve i žive žrtve genocida, i opasno osjenčio dobrosusjedske odnose između Crne Gore i Bosne i Hercegovine.
Premijer se opekao o poslovične gloginje čim je pomislio da može ,,objektivno“ generalizovati tuđe iskustvo genocida. Stoga bi bilo korisno da iznova pročita šta je na ovu temu daleke 1969. pisao Eli Vizel u knjizi ,,Legende našeg vremena“.
Abazović je takođe zaboravio (?) da su likvidacije u Srebrenici i okolini, između ostalog, bile svojevrsna kazna za način na koji su se identifikovali pripadnici jedne specifične grupe, i da su njihova imena bila oroz na genocidnoj PaP-ovci vojnika Republike Srpske, Škorpiona i ostalih zločinaca. Premijer bi trebalo da zna da je baš ova grupna identifikacija po višeslojnim kriterijumima bila inspiracija za uvođenje tačke poznate kao ,,posebna namjera“ (dolus specialis) u pravni okvir koji procesuira slučajeve genocida.
Ako je vjerovati glasinama da je Dritan Abazović bio ,,najbolji student generacije“ na sarajevskom univerzitetu, on je za govornicom u Potočarima demonstrirao i spektakularno nizak nivo znanja o formama i istorijatu društvenih odnosa u Bosni i Hercegovini, kao apsolutnom preduslovu za potpunije razumijevanje uzroka i posebnosti srebreničkog iskustva genocida.
Kao što je pokazao Siniša Malešević u svojoj knjizi ,,Uspon organizovane brutalnosti“, društveni procesi i strukturni konteksti često omogućavaju svaki specifični slučaj genocida, pošto genocid nije samo i jedino zločin, nego i posebna, ekstremna forma kroz koju se manifestuju društveni odnosi između određenih grupa.
Imajući ovo na umu, da bi se razumio genocid počinjen u Srebrenici, neophodno je to iskustvo pozicionirati u okvir prirode i istorije društvene interakcije između dvije vjerske i nacionalne zajednice i u kontekst decenijski dugog procesa kreiranja takozvanog ,,neželjenog drugog“. Srebrenički genocid je bio napor srpskog nacionalizma da se taj ,,neželjeni drugi“ fizički eliminiše.
Ovo pozicioniranje mora uključiti kritički odnos prema važnim faktorima i akterima koji su oblikovali društvene odnose u Bosni i Hercegovini i predano radili na demonizaciji komšija. Ovdje, prije svega, mislim na kult svetosavlja na kojem obitava i koji ,,izvozi“ Srpska pravoslavna crkva i na ekspanzionističku hegemonu ideologiju srpskog nacionalizma.
Predsjednik crnogorske vlade je odabrao da u Potočarima prećuti pomenute faktore. Time je nanio veliku štetu državi i građanima koje zvanično predstavlja. Vrijedi ponoviti: bez obzira na to kakav je naš lični odnos prema svemu što govori i radi Dritan Abazović, ova šteta je učinjena jer je on bio pozvan da stane za govornicu kao Predsjednik Vlade Crne Gore.
ABAZOVIĆEVA SINTEZA RELATIVIZACIJE GENOCIDA
Činjenica da on ne govori u ime mnogih njenih građana i da je sve češće viđen kao teret i prepreka, a ne kao osoba koja može rješavati ozbiljne društvene probleme je nevažna iz najmanje dva razloga.
Prvi je taj što stavovi koje je iznio u Potočarima nijesu novina i rijetkost u Crnoj Gori. Ti stavovi predstavljaju sintezu raznovrsnih varijanti relativizacije genocida u Srebrenici i viđenja skore prošlosti koje smo čuli od revizionističkih političara poput Slavena Radunovića, Jovana Vučurovića, Marka Milačića, Milana Kneževića, Andrije Mandića, Predraga Bulatovića, i relativističkih gromada kakve su Goran Danilović, Aleksa Bečić i Miodrag Lekić, kao i od inih domaćih i regionalnih nacionalista i ,,centrista“.
Imajući u vidu političku podršku koju pomenuti ljudi uživaju, nema razloga da sumnjamo u istinitost tvrdnje da oni predstavljaju stavove i poglede značajnog dijela glasačkog tijela u Crnoj Gori.
Ne trebamo, takođe, zaboraviti da je, kao relativno poznat politički profil, Abazović sjeo u premijersku fotelju zahvaljujući pritisku političkog Zapada, koji je proizveo nevoljni konsenzus domaćih političkih aktera. Taj politički Zapad nije morao biti akutno svjestan nedostataka od kojih pati mladi premijer, ali je to bila obaveza domaćih političara. Znajući relativno skromni istorijat dosadašnjeg političkog djelovanja premijera Abazovića, zvuči nevjerovatno da domaći akteri nijesu znali da se radi o političaru koji je ,,slab“ na pritiske i izazove koji dolaze s Andrićevog venca i iz Patrijaršije. U tom neznanju leži njihova odgovornost za trenutnu situaciju.
Drugi razlog leži u jasno pokazanoj spremnosti premijera Abazovića da, kao i svaki ,,punokrvni“ političar, koristi sve raspoložive alatke kako bi se održao u političkom životu, pa je relativizacija genocida u Srebrenici samo jedna od tih alatki. Njegova lingvistička akrobatika predstavlja nešto inoviranu verziju poznatog diskursa o ratovima u SFRJ i genocidu u Srebrenici.
Mnogi su pohitali u odbranu njegove političke karijere na zalasku i ustvrdili da on radi dobre stvari, ali da je u ovoj prilici bio traljav oko terminologije, da se pogrešno izrazio ili da je neuspješno pokušao da gorko iskustvo srebreničkog genocida umetne u širi kontekst ljudske patnje. Abazovićeve partijske kolege su pribjegli klasičnoj zamjeni teza i oštroj kritici svojih političkih protivnika, jer su se usudili da ukažu na premijerov rapidno rastući nos.
Bez obzira na to šta sada govore i pišu njegovi domaći i inostrani apologete, mislim da je veoma važno reći da je Dritan Abazović otišao u Srebrenicu dobro pripremljen i sa jasno definisanim ciljem. Njegov nastup i javno izvinjenje Majkama Srebrenice ,,na nejasno izrečenoj misli“ koje je uslijedilo, nijesu bili slučajnost, proizvod trenutne konfuzije i nedostatka fokusa, ili napor da se srebrenički neprebol stavi u širi kontekst. Svako od ovih opravdanja je zavjesa kojom se pokušavaju sakriti višeslojne poruke koje je crnogorski premijer poslao na nekoliko adresa.
Njegov govor je bila poruka za Aleksandra Vučića i SPC kojom se potvrđuje spremnost i kvalifikovanost Abazovića da postane i ostane integralni dio hegemonog diskursa srpskog nacionalizma u Crnoj Gori. To je istovremeno bila poruka glasačima srpskog korpusa u Crnoj Gori da je Dritan ,,njihov“ izbor jer ispunjava želje ovih glasača mnogo efikasnije nego što su to do sada radili lideri Demokratskog fronta i Demokrata.
PORUKA NA DVIJE ADRESE
Abazovićevo iznuđeno javno izvinjenje treba posmatrati kao pismo upućeno na dvije važne adrese. Prva je međunarodna zajednica kojoj ovo izvinjenje nudi amerikanizovanu verziju mladog političara koji je pod teretom trenutka i u najboljoj namjeri napravio grešku, hitro javno spoznao svoj pad, i u maniru moralnog političara (oksimoron?) uputio iskreno izvinjenje.
Pažljiviji čitaoci će viđeti da se predsjednik crnogorske vlade nije izvinio građanima sopstvene države koje je svojim nastupom javno ponizio.
Druga adresa je domaća. Njegova najlojalnija izborna baza: dezorijentisani suverenisti građanske provenijencije koji su odavno izgubili povjerenje u DPS/SDP/SD političke strukture i koji još uvijek – ili sada više nego ikada ranije – Abazovića vide kao istinskog građanskog reformatora koji se, poput bajkolikog Baš Čelika, bori protiv starih kriminalizovanih političkih struktura.
Premijer njima šalje poruku da ostanu fokusirani na budućnost i brinu o turističkoj sezoni, jer se ,,prošlost ne može promijeniti“. Pa je zato i – nevažna?! Ovom ulcinjskom političkom Merlinu je ipak promakla činjenica da se i sadašnjost, a pogotovo dosadašnji visoki politički rejting, može promijeniti, te da je on svojim nastupom u Potočarima demonstrirao istinitost i ove sintagme.
Oduzimajući ime, prezime i vjeru žrtvama genocida u Srebrenici, i nastojeći da ovaj završni čin krvavog pira srpskog nacionalizma uđene u šire istorijske i teorijske okvire štiva koje je površno čitao, premijer Abazović je svima pokazao da za njega Potočari postoje samo kao politički upotrebljiv slogan. To će ga, vjerujem i nadam se, koštati mnogo jer su nakon njegovog govora svi bijeli mezari u Potočarima postali znaci moralnog srozavanja ,,dečka koji obećava“ i putokazi na jednosmjernoj cesti njegove političke entropije.
STUPS: Diplomatija