Tokom realne autonomije Vojvodine, u periodu od 1974. do 1990. godine, kada je Vojvodina raspolagala svim materijalnim dobrima na teritoriji Vojvodine ostvaren je i najdinamičniji razvoj. To su bile godine najuspešnijeg razvoja Vojvodine svih vremena

Autonomna Pokrajina Vojvodina bila je, prema ustavnom poretku ondašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, jedan od osam konstitutivnih i ravnopravnih činilaca jugoslovenske federacije. Vojvodina, kao autonomna pokrajina u sastavu Republike Srbije, nije imala potpuni status federalne jedinice jer jedino nije imala pravo na otcepljenje. Međutim, u pogledu raspolaganja i upravljanja materijalnim dobrima na svojoj teritoriji imala je u celini isti status kao i sve republike. To znači da su građani Vojvodine, pokrajinski organi, pokrajinski fondovi i javne službe i organizacije, upravljali i raspolagali svim prirodnim bogatstvima i materijalnim dobrima na teritoriji Vojvodine, koja su obuhvatala opštenarodnu imovinu (što je tadašnji naziv za sredstva u državnoj svojini), zatim celokupnu društvenu svojinu, zadružnu svojinu i ličnu svojinu građana. U pogledu prava raspolaganja i upravljanja tim materijalnim dobrima, nije postojala nikakva razlika između Vojvodine kao pokrajine i ostalih konstitutivnih činilaca jugoslovenske federacije.

Vojvodina je, takođe, imala i potpunu fiskalnu autonomiju. To znači da su iz dohotka ostvarenog u republikama i pokrajinama Saveznom budžetu neposredno pripadali samo savezni porez na promet robe i usluga i prihodi od carina. Prema ondašnjem budžetskom sistemu, sistemu planiranja i razvoja, iz dohotka stvorenog u Vojvodini podmirivane su obaveze prema Budžetu federacije i Saveznom fondu za podsticanje razvoja nerazvijenih republika i AP Kosovo. Posle podmirenja tih obaveza celokupnim dohotkom ostvarenim u Vojvodini raspolagali su i upravljali građani Vojvodine neposredno, kao i putem organa autonomne pokrajine (Skupština AP Vojvodine, Izvršno veće AP Vojvodine, pokrajinski organi uprave) i putem određenih pokrajinskih fondova u samoupravnim interesnim zajednicama (za penzijsko i invalidsko osiguranje, obrazovanje, zdravstvo, naučni rad i drugih).

AUTONOMIJA PREDUSLOV RAZVOJA

Neposredni korisnici i upravljači sredstvima u društvenoj svojini bile su privredne organizacije, prema kojima su osnivačka prava vršili organi Pokrajine i lokalne samouprave, u skladu sa odgovarajućim saveznim i pokrajinskim zakonima. Porezi i doprinosi od građana i privrednih subjekata bili su izvor prihoda isključivo republika i pokrajina. Svim porezima i doprinosima sa teritorije Vojvodine raspolagali su građani Vojvodine, putem pokrajinskih i opštinskih organa i organizacija u Vojvodini. Budžetu Republike Srbije pripadali su porezi i doprinosi isključivo sa užeg područja Republike. Takva imovinska i fiskalna autonomija republika i pokrajina bila je zasnovana na principu iz Ustava SFRJ od 1974. godine po kom su republike i pokrajine odgovorne za sopstveni razvoj, a sve zajedno i za razvoj SFRJ. Zagovornici centralizma i unitarizma u politici, ekonomiji i nauci kritikovali su princip odgovornosti republika i pokrajina za sopstveni razvoj. Tvrdili su da je taj princip vodio u stvaranje nacionalnih ekonomija u republikama i pokrajinama. Unitaristi u Srbiji osobito su kritikovali imovinsku i fiskalnu autonomiju Vojvodine i Kosova, kao pokrajina u sastavu Republike Srbije.

Tokom realne autonomije Vojvodine, u periodu od 1974. do 1990. godine, kada je Vojvodina raspolagala svim materijalnim dobrima na teritoriji Vojvodine ostvaren je i najdinamičniji razvoj. To su bile godine najuspešnijeg razvoja Vojvodine svih vremena. Vojvodina je tada ostvarivala prosečni godišnji rast društvenog proizvoda oko 6%, porast industrijske proizvodnje oko 8% i porast poljoprivredne proizvodnje oko 2-3% godišnje.

Privredni razvoj Vojvodine usmeravan je četvorogodišnjim društvenim planovima razvoja koje je donosila Skupština AP Vojvodine. Izveštaji o ostvarivanju društvenih planova, podnošeni su i razmatrani u Skupštini AP Vojvodine. Ovi razvojni dokumenti iz toga perioda ilustruju i dokazuju uspešnost Vojvodine u sopstvenom razvoju, ali i u razvoju ličnog i društvenog standarda građana Vojvodine. U tom periodu ostvaren je i najveći razvoj društvenih delatnosti u Vojvodini u obrazovanju, zdravstvu i naučnim delatnostima. Zaustavljeno je zaostajanje u razvoju Vojvodine u odnosu na druga područja u Jugoslaviji, a ostvareno je i povećanje učešća Vojvodine u ukupnom društvenom proizvodu SFRJ.

PREKINUT DINAMIČNI RAZVOJ

Uspešnu investicionu politiku Vojvodine u tom periodu ilustruju mnogobrojni novoizgrađeni objekti u materijalnoj proizvodnji, u poljoprivredi, prehrambenoj industriji, proizvodnji i preradi nafte i drugim oblastima. Za deset godina, od 1974. do 1984. godine samo preko Dunava je izgrađeno šest novih mostova (kod Bezdana, Bogojeva, Bačke Palanke, Novog Sada, Beške i Kovina).

Nažalost, dinamični razvoj Vojvodine prekinut je sukobima na političkoj sceni Srbije, kada je 1987. godine zavladala politika Slobodana Miloševića i onih snaga koje su ga podržale. Pohod Slobodana Miloševića, sa ciljem da od Jugoslavije stvori Srboslaviju, počeo je 1988. godine preko Vojvodine, koja je tada, pored Beograda, bila najrazvijeniji i u kulturnom i civilizacijskom pogledu najugledniji deo Republike Srbije. 1989. godine iznuđenim amandmanima na Ustav iz 1974. godine, suprotno Ustavu SFRJ izvršen je ustavni puč nad Vojvodinom, koji je i formalno potvrđen Miloševićevim ustavom iz 1990. godine. Vojvodina je izgubila zakonudavnu, izvršnu i sudsku vlast, a time i pravo da upravlja i raspolaže materijalnim dobrima na svojoj teritoriji. Time je otvoren put za urušavanje ne samo ekonomije, već i celokupne strukture Vojvodine.

Kada je krajem 1995. godine tadašnja autokratska vlast u Republici Srbiji počela da gubi pozicije, najpre na lokalnom i regionalnom nivou, izvršena je centralizacija raspolaganja i upravljanja materijalnim dobrima. Centralizacija je izvršena sa ciljem da se i dalje zadrže osnovne pozicije vlasti. Gubitak na izborima u pojedinim sredinama na lokalnom nivou, bio je indikator da se urušava autokratski režim Slobodana Miloševića i njegovih satrapa.

Suprotno čak i Ustavu iz 1990. godine Zakonom o sredstvima u svojini Republike Srbije iz 1995. godine izvršena je nacionalizacija svih materijalnih dobara (osim sredstava u ličnoj svojini građana) u korist Republike Srbije. Tim zakonom protivustavno je izvršena svojevrsna nacionalizacija kod koje za oduzetu imovinu nije data nikakva naknada. Srbija je time postala najcentralizovanija zemlja u Evropi a lokalne samouprave i AP Vojvodina su zadržale samo formalna obeležja, jer su lišene materijalne osnove svoga razvoja i opstanka.

Čak ni Miloševićev Ustav iz 1990. godine nije predviđao oduzimanje imovine bez realne naknade. Taj zakon danas predstavlja objektivnu smetnju u procesu tranzicije Republike Srbije u demokratsko društvo, ali istovremeno i onemogućava integraciju Republike Srbije u evropski politički i pravni poredak. Srbija je danas jedina država u Evropi u kojoj teritorijalna autonomija i lokalna samouprava nemaju sopstvenu imovinu.

Suprotno Ustavu, u svojinu države preneta je i sva komunalna infrastruktura, koja je pretežno građena sredstvima samodoprinosa. Prema pravnim standardima svih civilizovanih demokratskih država, takva infrastruktura pripada građanima, čijim sredstvima je i izgrađena. Birokratskim postupkom ova infrastruktura je otuđena od građana i pretvorena u državnu svojinu birokratske strukture Republike Srbije.

I NOVI USTAV – MILOŠEVIĆEVSKI!

Revolt građana cele Republike Srbije srušio je režim Slobodana Miloševića 2000. godine, ali nisu srušene i glavne poluge vlasti toga režima. Zato je i novi Ustav Republike Srbije iz 2006. godine zadržao sve bitne karakteristike vlasti Miloševićeve crveno-crne koalicije. Novim Ustavom Srbija je samo prividno i formalno decentralizovana, jer su organizacija države i upravljanje materijalnim dobrima i dalje centralizovani u rukama državne vlasti Republike. Ni novi zakoni o organizaciji Republike i o lokalnoj samoupravi ne obezbeđuju decentralizaciju odlučivanja i upravljanja materijalnim dobrima, jer će to, navodno, biti učinjeno nekim budućim zakonima, kada ih bude i ako ih bude.

I pored nelegitimnosti i izmenjene ustavno-pravne situacije Zakon o sredstvima u svojini Republike Srbije iz 1995. godine i danas se primenjuje u celini.U tom pogledu, suprotno novom Ustavu Srbije i dalje opstojava protivustavna situacija iz Miloševićevog perioda.

Centralizovanim raspolaganjem i upravljanjem materijalnim dobrima Srbija danas krši i važeće dokumente Saveta Evrope, čiji je Srbija punopravni član. Povelja Saveta Evrope o lokalnoj samoupravi, kao i Preporuka Kongresa regionalnih i lokalnih vlasti Saveta Evrope predviđaju da regionalna autonomija i lokalna samouprava imaju i svoju imovinu, jer je to neodvojiva komponenta autonomije i samouprave.

Istovremeno, ovaj Zakon otežava i uravnoteženi razvoj cele Srbije, jer zbog potpune centralizacije danas republički organi nemaju ni sposobnosti ni kapaciteta za racionalno i ekonomično upravljanje i raspolaganje celokupnom imovinom u svojini Republike Srbije.

Nemogućnost AP Vojvodine da raspolaže izvornim prihodima i upravlja svojom imovinom i nepokretnostima regionalnog značaja na teritoriji Vojvodine, istovremeno omogućava i dalje urušavanje Vojvodine i njenu degradaciju i eksploataciju. Zato je danas svim građanima Vojvodine, kao i lokalne samouprave u celoj Srbiji, bez obzira na njihovu političku opredeljenost, primarni interes da im se vrati njihova imovina, koja im je oduzeta političkim nasiljem.

Šta kaže Venecijanska komisija

Opravdano nezadovoljstvo građana Vojvodine novim Ustavom Srbije potvrđuje i Venecijanska komisija, kao stručno telo Saveta Evrope. Ova Komisija je potvrgla kritici činjenicu da novi Ustav nije neposredno definisao ni izvorne prihode, ni imovinu Pokrajine i lokalne samouprave, već je to prepustio voluntarističkim opredeljenjima političkih stranaka pri donošenju budućih zakona o izvornim prihodima i imovini Vojvodine i lokalne samouprave. Takva kritika Venecijanske komisije, pored ostalog, predstavljaće smetnju u integraciji Srbije u Evropski ekonomski i politički poredak.

Todor Gajinov (Autor je savetnik predsednika Skupštine AP Vojvodine) www.magazinvojvodina.com