Više javno tužilaštvo u Novom Sadu vodi predistražni postupak protiv nepoznatih ljudi koji su na zgradi u kojoj živi Dinko Gruhonjić, novinar i profesor novosadskog Filozofskog fakulteta ispisali parole: ,,Pizdo ustaška, ovo nije tvoj grad“, ,,Smrade konjušarski“, ,,Ratko Mladić je heroj“, crtali nacističke simbole i potpisali se ,,Četnici“.

Antiheroji

Za pravosuđe je ovo krivično djelo izazivanja nacionalne i vjerske mržnje i netrpeljivosti iz člana 317. Krivičnog zakonika, ali što su te poruke za društvo u Srbiji koje je već jednom te zločince koje slavi na grafitima isporučilo u Hag? Zašto se sada slave sve vrijednosti koje su dovele do krvavog građanskog rata 90-ih godina, a protivnici verbalno linčuju?

Potire li Srbija ovakvim porukama period u istoriji koji je već osudila: na Hepi televiziji redovno se pojavljuju ratni zločinci poput Vojislava Šešelja i branitelji Ratka Mladića… Veselin Šljivančanin nakon odslužene kazne za ratni zločin je primljen u Glavni odbor Srpske napredne stranke, general Vladimir Lazarević nakon odslužene kazne za ratne zločine imao je predavanja na Vojnoj akademiji….

Sociolozi objašnjavaju što treba da se desi da počnemo normalno da se ponašamo i uvažavamo odluke koje je donio prethodni režim.

– Ovaj najnoviji slučaj nasilja prema Dinku Gruhonjiću je još jedno konkretno ishodište procesa dehumanizacije drugih koji se odvija još od kraja osamdesetih kada je bio dio nacionalističke mobilizacije i priprema za ratove devedesetih godina – objašnjava Marijana Stojčić, sociološkinja koja se u Centru za primjenjenu istoriju bavi istraživanjima događaja iz 90-ih godina za Pobjedu.

Ona precizira da su nasilje i zločini tokom devedesetih pripremani, a onda opravdavani ugroženošću i samoodbranom „nas“ od svih drugih i navodi da je tada uspostavljena matrica u čijoj osnovi je svođenje politike na razlikovanje prijatelja i neprijatelja i netrpeljivost prema svakoj različitosti (etničkoj, vjerskoj, rodnoj, ali i političkoj).

– Atmosfera egzistencijalne ugroženosti koja se stalno stvara nameće kao logičnu potrebu, insistiranje na homogenizaciji i podstiče dalju mobilizaciju za obračun sa onima koji se od strane elita moći označavaju kao neprijatelji – kaže Stojičić i naglašava da ta matrica funkcioniše ka spolja kada se kao neprijatelji vide druge države, drugi narodi i slično.

Ali da ona funkcioniše i ka unutra – prema svima koji su na različite načine označeni kao „unutrašnji neprijatelji“ koji ugrožavaju to navodno prijeko potrebno jedinstvo.

– U tom procesu kategorija neprijatelja je fluidna i promjenljiva i u tijesnoj vezi sa trenutnim političkim interesima, a nasilje se konstituiše ne samo kao legitimno i očekivano, već i kao poželjno. Onda nije neočekivano da se ratni zločinci promovišu kao heroji, a zločini i nasilje kao nužni i opravdani – smatra Stojičić.

Javni linč i stigma

– Haške presude su ovde odavno stigmatizovane kao antisrpske i nemaju nikakav efekat u javnom prostoru. A oni koji se pozivaju na njih ili na elementarne činjenice izlažu se javnom linču i stigmi kao što je slučaj sa jednim od najcjenjenijih novinara, urednika i medijskih stručnjaka, prof. Dinkom Gruhonjićem – objašnjava istoričar Milivoj Bešlin.

Rđava slika

Prema njenim riječima sada je pitanje što bi bilo i za koga „normalno ponašanje“ – kada se ima u vidu ne samo ideološki, već i doslovni personalni kontinuitet vladajućih struktura u odnosu na devedesete godine XX vijeka.

– Za političku klasu u Srbiji ovo jeste normalno ponašanje i ta matrica im je vrlo korisna. Njome se legitimizuje današnji sistem, potiskuju se sporna pitanja (posebno ona koja se tiču njihove političke odgovornosti) oko ratova devedesetih, ali i toga kako nam društvo izgleda danas i ko je sve profitirao od zločina i patnje – kaže Stojičić.

Verbalno nasilje koje promovišu i podstiču predstavnici SNS-a počinje u parlamentu žestokim napadom na sve one koji ne hvale predsjednika Srbije i njegovu partiju, prenosi se u medije koji forsiraju sadašnju vlast i često završava fizičkim nasiljem na ulici.

Što nije urađeno

– Srbija posljednjih 30 godina nije napravila ideološki i vrijednosni diskontinuitet u odnosu na ratne 90-e. Mijenjali su se režimi i personalni nosioci, ali je ideologija nacionalizma ostajala kao i njene ključne vrijednosti i ciljevi – objašnjava istoričar Milivoj Bešlin za Pobjedu.

– Upravo zbog tog odsustva diskontinuiteta nije bilo ni suštinskih promjena odnosa prema ratovima i u njima počinjenim zločinima – precizira Bešlin i naglašava da su zločinci i masovne ubice i dalje heroji, a stigmi se izlažu oni koji pozivaju na suočavanje sa pogubnim posljedicama zločinačke politike..

Bešlin primjećuje da je i ovako rđava slika radikalizovana poslije 2012. kada preimenovani radikali i nosioci ratne politike i propagande ponovo preuzimaju vlast.

– Njihova orijentacija je išla za potpunom rehabilitacijom i reafirmacijom retorike i argumetacije iz 1990-ih – zaključuje Bešlin.

Frustracija i nezadovoljstvo

– Frustracija i nezadovoljstvo širokih slojeva stanovništva, umjesto na pitanje odnosa društvenih i državnih institucija i prema drugima i prema vlastitim građanima/kama, kao i pitanje pravednosti sistema koji je ustanovljen devedesetih, usmjerava se ka tim „drugima“ (kako god oni bili određeni). Za nas ostale bi možda bio dobar početak „normalnosti“ da stalno insistiramo na tim pitanjima – navodi sociološkinja Marijana Stojičić.

Ko je žrtva

Postavlja se pitanje da li je samo promjena vladajuće elite uticala na promjenu vrijednosti u društvu ili će se te vrijednosti uspostaviti tek kada se suočimo sa istinom 90-ih godina, odnosno kada od izigravanja žrtve priznamo žrtve koje su imali drugi narodi a koji su počinjeni u ime Srbije.

Stojičić smatra da bi taj proces morao da bude dosta kompleksniji i da je njegov nužan dio i priznavanje patnji žrtvama i nepravdi koje su učinjene drugima u ime političke zajednice, države u kojoj živimo.

– Ali taj proces bi morao da otvori i šira pitanja: što se dešavalo uopšte tokom devedesetih na ovim prostorima i čemu je to služilo, kao i na koji način to utiče danas na svakodnevni život svakog od nas – navodi ona i zaključuje da bi ta pitanja morali da otvaramo zajedno na postjugoslovenskim prostorima, jer je to naš zajednički kontekst oblikovan između ostalog, i prošlošću devedesetih.

Violeta Cvejić (Pobjeda)