Analizu rada vojvođanskih lokalnih samouprava Nezavisno društvo novinara Vojvodine je sprovelo u dva navrata, za dve prethodne godine, 2012. i 2013. Žužana Serenčeš, politička i medijska analitičarka, u opširnom ali izuzetno interesantnom istraživanju koje je pred vama, ukazuje na glavne tendencije u opštinama i gradovima Vojvodine na kraju 2013. godine, navodeći niz plastičnih i živopisnih ali i zabrinjavajućih primera iz političkog, ekonomskog i društvenog života.

Tekst koji je nastao kroz analizu rezultata rada tima NDNV-ovih novinara-istraživača (na našem sajtu možete pročitati 45 istraživačkih tekstova o svakoj lokalnoj samoupravi ponaosob) i analizu ankete sprovedene među predstavnicima lokalnih vlasti – objavljujemo u nekoliko nastavaka.

Prekomponovanje socijalista

Na krilima ekspanzije popularnosti i uticaja SNS, brojna prekomponovanja vlasti u vojvođanskim opštinama (osim jedinog primera u Baču u suprotnom pravcu) podrazumevala su „upodobljavanje“ sa vertikalom vlasti i njihovim stožerima na republičkom nivou, ali ne podjednako. Za razliku od izrazitog snaženja uloge i zastupljenosti SNS u lokalnim vlastima u Vojvodini, naime, prekomponovanja vlasti, sa druge strane, dovela su u poslednjih godinu i po dana do izvesnog slabljenja pozicije SPS u lokalnim upravama, a ponegde i do raslojavanja pripadnika koalicije SPS-PUPS-JS.

Tako je u Žablju, kao svojevrstan „odgovor“ na „upodobljavanje“ novosadske vlasti, iz ranije lokalne vladajuće koalicije izbačen SPS i zamenjen drugim partnerom, dok je PUPS, sa svojim jednim odbornikom, odlučio da podrži novu većinu i ostane deo vlasti. U Bačkoj Palanci je, tragom razmimoilaženja SNS i SPS oko upravljanja zemljištem Poljoprivrednog dobra „Karađorđevo“ došlo do prekomponovanja vlasti, a predsednik opštine iz redova SPS smenjen je jer je kritikovao vojsku i pokušao da se zemljište u Karađorđevu, koje vojska daje u podzakup, vrati opštini. SNS je optužio socijaliste i „njihovog“ čelnika opštine da javno pozivaju na suprotstavljanje zakonu i odlukama Vlade Srbije, tako što pozivaju građane da “uzurpiraju imovinu”, ali je nakon političke krize na kraju ipak došlo do dogovora SNS i SPS, s tim što su rotirane ključne pozicije u opštini, pa je smenjeni socijalista postao predsednik skupštine, a dotadašnji predsednik SO iz redova naprednjaka preuzeo je prvu funkciju opštine.

Iz vlasti u opoziciju SPS je stigao u Novoj Crnji, nakon što je proteklog maja smenjen predsednik opštine, socijalista, koji je na tom mestu nasledio kadra DS, ranije uhapšenog zbog sumnje da je proneverio opštinski novac. Opštinsko kormilo preuzela je SNS, sklopivši tesnu većinu sa predstavnicima URS. „Došlo je do gubljenja poverenja između SNS i SPS. Bilo je pitanje – mi ili oni, pa smo se opredelili za manju koaliciju, SNS-URS, da bismo pospešili rad lokalne samouprave i ozbiljnije prišli rešavanju nagomilanih problema“ – objasnila je nova čelnica opštine iz redova naprednjaka. Ona je pojasnila da lokalna administacija na čelu sa smenjenim socijalistom „nije dala očekivane rezultate“, dok je, sa druge strane, bivši čelnik opštine prokomentarisao: „Do promene vlasti je došlo jer je predsednik opštinskog odbora SNS smatrao da treba da preuzme ključnu ulogu u vođenju opštine“.

Do „prekomponovanja socijalista“ iz vlasti u opoziciju došlo je i u Žitištu sredinom 2013. (već druga smena vlasti u toj opštini), gde su ih sa vlasti izgurali naprednjaci kao novi partneri demokrata, dok se koalicija SPS-JS-PUPS raspala i partneri socijalista prešli na stranu SNS, zbog čega je opštinski odbor JS raspušten. Unutarkoalicionog sukoba SPS-JS oko podele kolača vlasti bilo je i u Kuli, pa se nakon prekomponovanja JS opredelila za neodređen status „opozicije koja kritikuje, ali ne ruši vlast“. Veliku pažnju privuklo je i to kada je u Pančevu u prekomponovanju iz vlasti „izletela“ SPS, a „uletela“, na čuđenje mnogih, DS.

Saradnja političkih rivala

Iako se radi o „ljutim“ političkim rivalima na stranačkoj sceni Srbije, i mada je trend „upodobljavanja“ lokalnih vlasti u Vojvodini podrazumevao tendenciju koja je uglavnom značila izbacivanje demokrata iz vlasti po svaku cenu, u osam vojvođanskih opština su SNS i DS zajedno u vlasti (Alibunar, Bela Crkva, Opovo, Pančevo, Plandište, Sremski Karlovci, Vršac, Žitište).

Načini za uspostavljanje takve kohabitacije bili su različiti – od predavanja poluga vlasti naprednjacima „na tacni“ (Alibunar), preko inkorporiranja SNS u veoma široke i šarolike koalicije (Plandište), kao i naknadnog uključivanja SNS u vlast (Bela Crkva, Opovo, Sremski Karlovci), sve do otvorenog istiskivanja partnera sa republičkog nivoa i „zamene“ socijalista demokratama u režiji SNS (Pančevo). Zajedničko za sve ove opštine sa naprednjačko-demokratskim partnerima na vlasti je istovremena zagledanost i u pokrajinske i u republičke izvore i fondove, u nadi da će partijski „obe strane“ uspeti da iskoriste svoje potencijale i stranačke veze sa višim nivoima vlasti, na korist ovih, uglavnom slabije razvijenih opština i njihovih građana, kao i da se obezbedi „politička stabilnost i stabilnost u radu“. Tako, barem zvanično, glase tumačenja saradnje ovih stranačkih rivala na vlasti, iako, naravno, ima i ironičnih komentara posmatrača sa strane, prema kojima je vlast „super lepak koji spaja nespojivo“.

Samo stupanje u ovaj specifični brak iz interesa koji su sklopili odbornici DS i SNS odvijalo se, takođe, po različitim „ceremonijama“. I pored čestog pozivanja lokalnih političara na floskulu prema kojoj je politika na lokalu nešto drugo od one na visokom nivou i da oni imaju autonomiju u donošenju odluka, u Pančevu se, recimo, ispostavilo da baš i nije sasvim tako, budući da je, nakon brojnih demantija, gradonačelnik saradniku novinarskog istraživanja NDNV priznao da je koaliciju “aminovao” Beograd. ”U formiranju ove koalicije učestvovale su i centrale stranaka u Beogradu, ne samo SNS, već i DS“ – rekao je, dodavši da „nije to bila ipak njihova samostalna odluka, već zajednički zaljučak koji je donet nakon što smo im obrazložili zašto je to važno”.

Sa druge strane, opet, Vršac, kojem stožer vlasti čini lokalni Pokret Vršačka regija, ponudio je prilikom prekomponovanja i uključivanja naprednjaka u vlast svojevrsni „recept“, prema kojem predstavnici SNS i DS nisu morali međusobno da se „sporazumevaju“, a da ipak budu zajedno u vlasti. Predstavnici Pokreta Vršačka regija potpisali sporazum sa svim strankama koalicije, pravdajući to većim mogućnostima za dobijanje sredstava iz republičkih fondova i realizaciju lokalnih projekata, a prevažilaženje ideoloških razlika pravdano je interesom lokalnog stanovništva. Na ovaj način ni jedna druga stranka većine (DS, LSV) nije bila u obavezi da potpisuje sporazum sa naprednjacima, što na kraju nisu ni učinile.

Zanimljiv je primer Titela, gde je posle 12 godina na izborima promenjena vlast, koju sada čini koalicija SNS- SPS- SDPS-URS, dok odbornici DS čine opoziciju. Ipak, predsednik opštine iz redova SNS govori o „fantastičnoj saradnji“ sa opozicijom. „Sve što nam sugerišu, trudimo se da prihvatimo. Borba za vlast je normalna, ali dok je u okvirima ljudske i političke kulture mi nemamo problem s tim“, rekao je on i kao najbolji primer odsustva političke ostrašćenosti pomenuo uspešnu saradnju na projektima sa Vladom Vojvodine i Fondom za kapitalna ulaganja.

Epidemija „preletanja“

Nova politička realnost i ekspanzija SNS i u Vojvodini dovela je u postizbornom periodu do prave „epidemije“ stranačkog „preletanja“ odbornika, ponekad i čitavih lokalnih stranačkih odbora ili brojnih njihovih članova prvenstveno u redove SNS, ali i drugih vladajućih stranaka. Teško je čak i pobrojati takve slučajeve. Činjenica da su odbornici vlasnici svojih mandata dovela je do masovne zamene stranačkih dresova, često i onima sa čak sasvim suprotnim ideološkim amblemima, a ovakvim približavanjem „pobednicima“ omogućen je i svojevrsni politički inženjering i prekomponovanje vlasti u više lokalnih sredina (recimo, primer Rume), ili vlasti obezbedio dodatnu stabilnost. Gotovo po pravilu, „preletači“ su bivali nagrađivani funkcijama, pozicijama, ili zaposlenjem.

Poslednji primer iz Sečnja, gde je kompletan stranački odbor DS, na čelu sa predsednikom opštine „preleteo“ u SNS i time „na tacni“ predao svoju gotovo apsolutnu vlast na lokalu ovoj stranci „zbog želje da uvek igra u pobedničkom timu“, samo je najsvežiji i najočigledniji primer izigravanja biračke volje iskazane na izborima. Nije to bio, međutim, ni jedini „prelet“ čak čitavog stranačkog odbora. U Opovu je, kao i u Pančevu, ceo stranački odbor URS prešao u lokalni SNS, u Pećincima su nekoliko meseci pre raspuštanja lokalnog parlamenta odbornici URS kolektivno prešli u SNS. U Plandištu je LSV prosto, „nestala“ iz skupštine opštine zbog „preletanja“. U Zrenjaninu je zamenik gradonačelnika, ranije izbačen iz redova DSS, pristupio SNS, a prema njegovim navodima, sledile su ga mnoge kolege. U Rumi su odbornici raznih stranačkih i političkih boja prešli u SNS, nakon čega je i prekomponovana vlast, prelaska među naprednjake bilo je i iz odborničke klupe LSV (Kikinda, Plandište), većine iz odborničke grupe DS (Nova Crnja), iz odborničke grupe SPS (Plandište)… Odborničkih „transformacija“ bilo je i u Somboru, u Bačkoj Topoli je skupština čak osam puta konstatovala prelaske iz jedne u drugu odborničku grupu, „preletanja“ je bilo i u Žablju, Irigu i Šidu… U Srbobranu je vladajuća koalicija ojačana prelaskom dva odbornika DS u Grupu građana“Pokret za promene“, u Novom Bečeju je tridesetak članova DS prešlo u vladajući LDP, što je predsednik opštinskih demokrata doveo u vezu sa ucenama i pretnjama otkazima od strane LDP-a, a što vlast demantuje i kao razloge prelaska članova navodi „bolju perspektivu za budućnost i vidljive rezultate“. U Staroj Pazovi, koja je na izborima dobila vlast na čelu sa SNS, vladajuća većina je itekako pojačana podrškom “Pazovačkog pokreta”, koji je osnovan prošlog proleća, a sastoji se od devet bivših odbornika DS, na čelu sa gradonačelnikom u prethodnom mandatu. Posle svega pet meseci od osnivanja, iako je najavio da će biti opozicija koja će “žestoko kritikovati vlast“, njegov pokret postaje podrška vladajućoj garnituri u opštini, koja je na taj način učvrstila položaj, a novinarski izvori navode i da je „podrška nagrađena zaposlenjima u lokalnoj administraciji i javnim preduzećima“.

„Ljudi su razočarani. Ne da se ništa ne dešava već sve ide u negativnom smislu, a jedino čime se lokalna vlast bavi jeste pokušaj da ostane na toj poziciji” – jedan je od rezigniranih komentara povodom „novih pakovanja” vlasti (Opovo), kao što, recimo, jedan od sagovornika u Rumi primećuje: „Suština je u tome da se konstantno na političkoj sceni vrti jedna ekipa koja samo menja dresove po potrebi“.

Vladari iz senke

O postojanju skrivenih centara moći i dilemi u kojoj meri lokalnom samoupravom zaista samostalno upravljaju oni čija su imena u većini zaokružili birači – nerado se govori, bilo da je reč o lokalnim političarima iz vlasti ili opozicije. „Ako nemaju petlje da javno progovore, neka ućute“, čuje se odvraćanje na poluglasne komentare. Ipak, recimo, ugled i autoritet aktuelne vladajuće koalicije u Kuli stavljen je pod znak pitanja i manje-više javnim nagađanjima o lokalnoj “vladi u hladu” kao centru moći van opštinske zgrade i kontrovezrnom biznismenu kao „vladaru iz senke“ ili „onom čije se ime ne spominje glasno“. Gotovo plašljive insinuacije opozicije o neprimerenom autoritetu uticajnog pojedinca na aktuelne opštinare potvrdio je on sam, inače i veliki zakupac državne zemlje. Bez formalnog razloga, lokalni velmoža je svoj autoritet pokazao prisustvom i na konferencijama za medije novoformirane većine na čelu sa SNS, a potom i aktivnim dolascima na sednice SO Kula koje je pratio okružen najvažnijim opštinskim funkcionerima.

Simptomatičan je i primer iz Vrbasa (gde je na izborima s jeseni 2013. promenjena vlast) i gde su zemljoradnici ostali pri svojim tvrdnjama da se lokalna samouprava, bez obzira ko je na vlasti, ponaša kao advokat tajkuna. „Opština u kojoj je hiljadu radnika Karneksa završilo na evidenciji nezaposlenih, sada istoj toj kompaniji daje prvenstvo na zemlji na kojoj stotine porodica zarađuje ionako gorak hleb“ – kažu paori. O razlozima zbog kojih su politički protivnici na gotovo istovetan način podelili vrbaske oranice, među prvima je otvoreno progovorio sada već bivši predsednik opštine iz redova DS, javno priznajući da se kao prvi čovek opštine našao na meti otvorenih pretnji prilikom pokušaja korigovanja plana o izdavanju zemljišta u zakup u korist paora. „Ako neko otvara nogom vrata opštine i preti da će za svaki uskraćeni hektar otpustiti jednog radnika – jasno je o kakvoj je državi reč. ‘Četiristo hektara manje – četiristo otkaza’ – tako je rečeno“ – posvedočio je bivši čelnik opštine. I drugi primer iz Vrbasa o ulozi ljudi bez formalne funkcije u lokalnoj vlasti može biti svrstan u red onih bez presedana. Tako je funkcioner SNS iz senke, inače bivši prvak SRS i čelnik opštine od 2004. godine do vanrednih lokalnih izbora 2009. godine i jedan od najkontroverznijih lokalnih političara čiji su uspon pratile brojne afere, svoj uticaj, delimično, potvrdio i sam javnim istupima na konferencijama za novinare pre konstituisanja novog saziva, ali i prvom konferencijom za medije nove vlasti koja je, umesto u opštinskoj zgradi, održana u stranačkim prostorijama! Da je za pitanja o strategiji nove vlasti u opštini predsednikova adresa, po svemu sudeći, pogrešna – potvrdila je i ta konferencija za novinare na kojoj je glavnu reč, okružen formalnim prvacima opštine, vodio predsednik OO SNS; on je najavio smanjenje plata zaposlenih u administraciji, a ne čelnici lokalne uprave.

Nastaviće se

(Autonomija)