Za regulisanje prava na službenu upotrebu manjinskih jezika i pisma ključna su dva zakona: Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama i Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina. Ipak, ovi zakoni se u praksi ne poštuju dovoljno, slažu se sagovornici podkasta “Reaguj!”.
Predsednica Odbora za službenu upotrebu jezika i pisma u Nacionalnom savetu Rusina Olena Papuga za podkast “Reaguj!” objašnjava da je pre godinu dana sa svojim kolegama obišla opštine u kojima je rusinski u službenoj upotrebi. Kako kaže, stanje nije bilo na zavidnom nivou.
“Videli smo da lokalne vlasti, ljudi koji su zaposleni u lokalnim samoupravama, ne samo da ne znaju ništa o službenoj upotrebi jezika i pisma, već čak neki predsednici opština, načelnici opštinskih uprava, ne znaju koji su jezici na njihovim teritorijama u službenoj upotrebi”, ističe Papuga i naglašava da zakoni postoje, ali se najčešće ne primenjuju.
“Mogu vam reći da ni u jednoj lokalnoj samoupravi nema preveden sajt, nijedna lokalna samouprava nema zaposlenog prevodioca na određeni službeni jezik – to smo uočili u svakoj lokalnoj samoupravi, da lokalne samouprave ako im treba nešto da se prevede na jezik koji je u njihovoj službenoj upotrebi, oni angažuju neki prevodilačke službe ili nekoga nađu ko nije stručan da bi nešto preveo. Zato se i dešava to da su na primer pogrešno ispisane table na školama, na domovima zdravlja, na opštinama… Znači, gde bi stvarno trebalo da bude tačno ispisan naziv određene institucije, tu ima jako, jako puno grešaka. Puno grešaka ima i na tablama na ulasku u mesta, naseljena mesta, a takođe i na tablama na ulicama, na nazivima ulica”, objašnjava Papuga.
Prava na papiru
Ukoliko broj pripadnika nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika u opštini dostiže 15 odsto prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva, nacionalna manjina ima prava na službenu upotrebu jezika. To u prevodu znači vođenje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlašćenjima sa građanima; izdavanje javnih isprava i vođenje službenih evidencija i zbirki ličnih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasačkim listićima i biračkom materijalu; kao i upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavničkih tela. U tom slučaju se nazivi opština, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.
Kada je reč o pripadnicima nacionalnih manjina čiji broj u ukupnom stanovništvu Republike Srbije dostiže najmanje dva odsto prema poslednjem popisu stanovništva, mogu se obratiti republičkim, pokrajinskim i lokalnim organima na svom jeziku i imaju pravo da dobiju odgovor na tom jeziku.
Kao još jedan primer loše prakse Olena Papuga opisuje slučaj iz opštine Vrbas, gde odnedavno nije moguće održavanje venčanja na rusinskom jeziku.
“Matičar koji je poznavao rusinski jezik je otišao u penziju pre godinu dana. Na njegovo mesto je primljena matičarka koja ne zna rusinski jezik. Desilo se to da ne mogu više da se izdaju dokumenta na rusinskom jeziku, a to je mesto gde živi dosta Rusina. Mladenci su izrazili želju da hoće da se venčavaju na rusinskom jeziku. U opštini Vrbas, ne razumevajući šta to znači, su predložili da venčanje bude na srpskom jeziku i da se ono prevodi na rusinski, što je stvarno diskriminacija. Rusini znaju srpski jezik. Nama ne treba prevodilac na srpski jezik, mi koristimo i svoj maternji jezik skoro isto tako kao što koristimo i jezik većinskog naroda, ali želimo da imamo pravo na svoj maternji jezik”, naglašava Papuga, koja je i državna sekretarka u Ministarstvu za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog.
Nama ne treba prevodilac na srpski jezik, ali želimo da imamo pravo na svoj maternji jezik
Olena papuga
S druge strane, Bunjevački nacionalni savet nastao je još 2003. godine, ali je njihov jezik zvanično postao službeni u Subotici ove godine, što su pratile brojne polemike. Predsednica tog nacionalnog saveta Suzana Kujundžić Ostojić za “Reaguj!” kaže da su samo na standardizaciji bunjevačkog jezika radili oko 15 godina, a da je sama procedura za donošenje odluke da je to službeni jezik trajala negde oko pola godine, a pilikom proglašenja bunjevačkog kao službenog jezika u Subotici hrvatska zajednica iz Vojvodine, ali i iz Zagreba, burno je odreagovala.
“Na samom početku osnivanja nacionalnog saveta 2003. godine, bunjevačka nacionalna manjina bila je suočena sa time, po insistiranju hrvatske nacionalne zajednice, da bunjevački nije jezik nego je on govor. Iako moram reći da je bunjevački korišten u službenoj upotrebi na nivou grada Subotice. To je bio jezik na kom su se pisali razni dokumenti na nivou grada. Na primer, prvi statut grada Subotice pisan je na ikavici. Veliki broj knjiga, novina, glasila u tom gradu, pa čak i molitvenika ako hoćete, i oni su se isto pisali na ikavici. Ali eto, sa novijim vremenom, bili smo suočeni sa novim izazovima. Onda smo krenuli da radimo, tu negde 2006. godine, na standardizaciji”, objašnjava Kujundžić Ostojić i ističe da je jezik univerzalno pravo za sve nacionalne manjine i naglašava da samim tim što su nacionalna manjina, njihovo očuvanje kulturnog identiteta je već ugroženo.
“Mislim da je to univerzalno pravo za sve nacionalne manjine – da imaju pravo da čuvaju svoj maternji jezik, koji već samim tim što su nacionalna manjina, pripadaju određenoj vrsti ugrožene kategorije, u smislu očuvanja jezika i kulturnog identiteta i svega što ide sa tim”, kaže Kujundžić Ostojić.
Iako nemački ne podleže službenoj upotrebi u Srbiji, Mihael Plac, predsednik Nacionalnog saveta nemačke nacionalne zajednice, objašnjava da je razlog tome mali broj pripadnika nemačke nacionalne manjine u Srbiji. Ipak, nemački jezik se u nekim mestima izučava.
“Što se tiče zakonske regulative oko korišćenja u službene svrhe jezika nemačke nacionalne manjine, mislim da se tu ne može puno toga promeniti, gotovo ništa, bez obzira što se ne koristi. Mislim da bilo koji parametar da se postavi, da ne bi bio dovoljan da se on koristi u službenoj upotrebi. To naravno ne znači da se on ne izučava, ne koristi, da ne postoji želja za njegovim izučavanjem, ali jednostavno službene svrhe su službene svrhe i s obzirom na brojnost i populaciju nemačke nacionalne zajednice u Srbiji mislim da bi tu teško postojao neki parametar koji bi omogućio da se on koristi u službenoj upotrebi”, objašnjava i Plac i dodaje da je nemački i dalje zastupljen u školskom sistemu u okvru predmeta u osnovnim školama – Nemački jezik sa elementima nacionalne kulture.
Poslušajte i ostale epizode podkasta REAGUJ!
“Mi smo preko Saveta Evrope i nekih tela Evropske unije insistirali na tome da se nemački jezik izučava sa elementima nacionalne kulture za pripadnike nemačke nacionalne manjine i mislimo da je to mesto gde bi on trebalo da doživi neki vid ekspanzije kad je u pitanju nemačka nacionalna manjina. U procesu smo i dobijanja nekih saglasnosti i dokumenata koji bi se izdavali na nemačkom jeziku u pojedinim lokalnim samoupravama gde se za to iskaže potreba. Ali to su sve parametri koji ne podležu ovom delu da se on koristi u službenoj upotrebi”, objašnjava Plac.
Iva Gajić (Redakcija “Reaguj!”, naslovna ilustracija: Pixabay)
Ovaj podkast je pripremljen uz finansijsku podršku Evropske unije i Saveta Evrope, u okviru projekta „Promocija različitosti i ravnopravnosti u Srbiji“. Stavovi izraženi u njemu ni na koji način ne odražavaju zvanično mišljenje bilo koje strane.
STUPS: Hulja