Nedavno sam se, sasvim slučajno i bez prethodnog plana, zatekao na Trgu republike u Beogradu tokom obeležavanja Dana pobede nad fašizmom.

Ono što sam tamo video nije, međutim, imalo gotovo nikakve veze sa antifašizmom, borbom naroda protiv okupatora, ni sa sećanjem na one koji su pali boreći se za slobodu. Naprotiv – sve je izgledalo kao da se obeležava neka vrsta povratka onih ideologija koje su vojno poražene upravo tog 9. maja 1945. godine.

Masa okupljena na Trgu brojala je svega nekoliko stotina ljudi. Prošetao sam se među njima, više iz ludosti nego iz radoznalosti. Nigde nije bilo simbola Narodnooslobodilačke borbe. Nigde jugoslovenskih zastava, petokraka, slika boraca ili partizanskih pesama. Umesto njih, sa bine se orio „Marš na Drinu“ – pesma koja pripada narativu Prvog svetskog rata, a ne Drugom, i koju su moderni nacionalisti prisvojili kao svoju himnu.

U publici su dominirali ruski državljani, sa fotografijama predaka iz Velikog otadžbinskog rata. Na odeći i zastavama okupljenih mogli su se videti pravoslavni krstovi, srpski grbovi i simbol slova Z – znak koji je postao međunarodno prepoznatljiv kao obeležje ruske agresije na Ukrajinu.

Pored bine, na velikom ekranu, smenjivale su se slike savremenog naoružanja i srpske vojske, kao da se obeležava vojna parada, a ne dan kapitulacije nacističke Nemačke.

Da je kojim slučajem neki vanzemaljac sleteo tog dana u Beograd, ne bi mogao da zaključi da se obeležava vojni poraz fašizma. Sve je više ličilo na slavlje jedne poražene strane, kao da su četnici sami oslobodili Beograd, a ne bežali zajedno s nemačkim nacistima, ustašama, ljotićevcima, nedićevcima i drugim kolaboracionističkim snagama kada je Crvena armija zajedno s partizanima nadirala sa svih strana.

Ovaj iskrivljeni narativ nije nastao juče. Ne može se isključivo pripisati neoradikalskom duhu koji je zajahao 2012. godine.

Njegovi koreni sežu daleko dublje – u osamdesete, kada je na prostorima bivše Jugoslavije počeo talas istorijskog revizionizma.

Međutim, nakon demokratskih promena i pada nacional-socijalističkog režima Slobodana Miloševića, dolazi do zvaničnog izjednačenja četnika i partizana, kao i stavljenja četnika u antifašistički korpus. Ideološki poraženi pokušavaju da se prikažu kao neshvaćene žrtve, a ne kao saradnici okupatora.

Tako smo dobili čitav spektar širom ovih prostora neočetničkih, neoustaških, neobalističkih i sličnih narativa koji svoj poraz pokušavaju da prerade u moralnu pobedu.

Posle Drugog svetskog rata, granica između pobednika i poraženih bila je jasna. Mada, antikomunistički talas u svetu je počeo da relativizuje te granice kako bi podrivala temelje Sovjetskom savezu, stoga su se mnoge kolaboracionističke grupacije počele rehabilitovati kako bi ti mali požari svuda mogli da uzdrmaju temelje hladnoratovskog bloka na istoku.

Vremenom je, međutim, ta razlika brižljivo zamagljivana, kako bismo danas došli do apsurdne tačke u kojoj svi su bili žrtve, a niko nije bio dželat. Na ovim prostorima, te iste ideologije koje su u ratu izgubile, povampirene su devedesetih godina i tada su pokazale svoju punu destruktivnu moć.

Od razaranja Vukovara, masovnih silovanja u Foči i belih marama Prijedora, preko genocida u Srebrenici, do masovne grobnice u Batajnici i hladnjače u jezeru Perućac – sve je to bio rezultat vaskrsavanja poraženih snaga u Drugom svetskom ratu.

Istoričar Dragan Popović je u svojoj knjizi „Rat sećanja u Srbiji 1980–1990.“, u kojoj dekonstruiše indoktrinaciju u Srbiji, jasno napisao:

„Ovakva Jugoslavija, zasnovana na pomenutim vrednostima (bratstvo i jedinstvo – prim. aut. N.K.), bila je nepremostiva prepreka za ideologiju nacionalizma. Da bi ova ideologija zavladala, Jugoslavija je morala da nestane. (…) Čak ni sa podrškom vlasti, nacionalizam nije jednostavno pobedio i osvojio većinu u javnom mnjenju Srbije. Bila je to kompleksna i sveobuhvatna operacija rušenja Jugoslavije, onakve kakva je stvorena nakon Drugog svetskog rata, posebno nakon ustavnih promena iz 1970-ih. Meta im je bila kultura sećanja, tj. njen dominantni deo – vladajuće kolektivno pamćenje kao konstitutivni element jugoslovenske zajednice. Politika istorije koju su sada zajednički promovisali nacionalistička inteligencija, Srpska pravoslavna crkva i vlast u Srbiji služila se istorijskim revizionizmom kao osnovnim metodom delovanja. To je značilo da su iz utvrđenih istorijskih činjenica i postojećih dokaza izvlačeni tendenciozni zaključci, neproverive tvrdnje predstavljene su kao aksiomi, dokazi su falsifikovani ili prećutkivani, a fama o uverljivosti predočenih teorija stvarana je kroz međusobno citiranje revizionističkih autora.“

Zato nije čudo da danas, na Dan pobede, imamo paradoks: dan oslobođenja pretvoren je u dan prikrivene nostalgije za onima koji su bežali, a ne oslobađali.

Ali, bilo kako bilo, faktografija će zauvek ostati uklesana u kamenu – ukoliko nam neko ne promeni pamet – a to je: nakon pet godina borbe, Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije pobedila je nacističke i fašističke snage, a Jugoslavija je oslobođena 1945. u saradnji sa Crvenom armijom i zapadnim Saveznicima.

Sa ovih prostora su bežale sve okupacione i kolaboracionističke snage kroz svoje pacovske kanale. Među njima su bili pripadnici četničkog i ustaškog pokreta, ljotićevci, nedićevci, balisti, hanadžarci, slovenski domobrani i mnogi drugi koji su se osećali poraženim.

Tačka. To ne može niko da nam promeni.

(Danas, karikatura: STUPS)