Ključna karika u lancu zloupotrebe prirodnih resursa, po mom sudu, je struka / profesija odnosno stručno znanje (ili neznanje) i/ili, što je još pogubnije, gubljenje etičkih standarda i podanički mentalitet struke.

Struka je i u Evropi i u SAD nekritički prihvatila koncept derivacionih MHE, kao jedan od mogućih izvora tzv. Zelene energije. Struka je od početka morala znati da oduzimanje vode i garantovanje tzv. biološkog minimuma (ili 10% protoka od minimalne količine vode u vodotoku) znači sigurno odumiranje živog sveta u rečnom toku. Pored toga, stručne analize su u potpunosti zanemarivale uticaje na socijalno i ekonomsko okruženje – ta brdsko-planinska područja sa malim ali brzim vodotocima naseljena su, po pravilu, siromašnim i staračkim domaćinstvima, sa niskim prihodima i sitnim poljoprivrednim gazdinstvima, koja bez te vode jednostavno ne mogu da opstanu. Da ne govorimo o posledicama oduzimanja vode na šume, životinjski svet i drugu prirodu. Otvoreno je pitanje zašto je struka dala zeleno svetlo izgradnji derivacionih MHE. Po mom sudu, objašnjenje valja tražiti ili u neodgovornosti struke ili u neznanju ili u poništavanju etičke dimenzije stručnog delanja ili u podaničkom mentalitetu. Ili u svemu tome zajedno.

To što je sa derivacionim MHE urađeno siromašnim seoskim domaćinstvima je isto kao kada bi stanarima jedne zgrade bez obzira na broj spratova bila ukinuta voda ili kada bi lekarski konzilijum ustvrdio da čovek može da funkcioniše sa 10% kapaciteta svojih pluća.

Kada se pokazao sav poguban uticaj derivacionih MHE na životnu i socijalnu sredinu, pravno uređene države su zaustavile te projekte. Prema podacima Šumarskog fakulteta u Beogradu, u SAD je u periodu od 1993. do 2017. godine srušeno više od hiljadu derivacionih MHE, a u Evropi oko 400.

U Srbiji odustajanje od izgradnje novih i rušenje već izgrađenih derivacionih MHE će ići znatno teže i neizvesnije. Uspostavljena je sprega ’’biznisa’’ (čitaj hajdučije pod zaštitom države i političkih nomenklatura) i politike (čitaj bezobzirnog prisvajanja javnih dobara, uništavanja i ugrožavanja tuđe privatne imovine) čijim akterima država poklanja milione evra kroz naknade za ’’subvencionisane proizvođače električne energije iz obnovljivih izvora’’, a koje (naknade) uredno plaćaju svi građani preko svojih računa za električnu energiju. Legitimnost sprege ’’biznisa’’ i politike obezbedili su stručnjaci sa licencama zaposleni u urbanističkim zavodima, zavodima za zaštitu prirode, u naučnim institutima koji bez skrupula proizvode studije sa fingiranim i nepotpunim procenama uticaja na životnu sredinu. Nijedna derivaciona MHE ne bi mogla da bude izgrađena a da prethodno nije pribavljena stručna analiza, urađen projekat i dobijena stručna saglasnost. Uprkos tome, ni jedan stručnjak neće izgubiti licencu zbog projekta / elaborata sa prikrivenim, nepotpunim ili lažiranim podacima, zato što su strukovna/ profesionalna udruženja i komore paradržavne (ili preciznije parapartijske) organizacije bez minimuma autonomije i profesionalnog integriteta.

Danas je u Srbiji udruživanje i otpor građana jedini način da se zaustavi dalja izgradnja derivacionih MHE i da se sruše one već izgrađene. Građana koji su direktno ugroženi a još više onih koji drže do građanske odgovornosti za javno dobro i javni interes i do prava na građansku neposlušnost prema politikama i odlukama koje proizvode javne štete. Udruženi građani su jedina brana javnim štetama koje nemilice proizvode političke nomenklature sa svojim servilnim stručnjacima.

(Autorka je redovna profesorka u penziji Arhitektonskog i Geografskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Oblasti njenog profesionalnog rada, uz ostalo su: procene uticaja velikih projekata u sektoru energetike, putne i vodne infrastrukture i površinskih kopova na lokalno stanovništvo i zajednice.)

(Okruženje, foto: N1)

Okruženje je platforma otvorena i dostupna svima iz regiona ili Zapadnog Balkana čiji je glas vrijedan pažnje i koji žele da svojim tekstovima, video zapisima ili drugim formatima iznesu svoj kritički pogled, ponude nove ideje i zapažanja o svim dešavanjima u okruženju. Okruženje je zajednička inicijativa Evropskog fonda za Balkan i Evropskog pokreta u Srbiji.