Neobičnog izgleda – kao da se pod nekom ćudljivom silom zemlja naborala u sred vojvođanske ravnice – Titelski breg predstavlja u Evropi najznačajniji kopneni zapis klimatskih promena tokom poslednjih milion godina. Ne, nije greška – Titelski breg je kao neka milion godina stara hronika čije su stranice lesno–paleozemljišne sekvence koje pružaju uvid u zapanjujuće promene životne sredine tokom poslednjeg ledenog doba.

Profesor dr Slobodan Marković sa Prirodno–matematičkog fakulteta u Novom Sadu, nije ni slutio kakvo blago ima pred sobom kada je 1997. godine počeo istraživanja ove lesne zaravni u jugoistočnoj Bačkoj, oblasti koja je poznata pod nazivom Šajkaška.

“Ova pomalo egzotična istraživanja nemaju samo fundamentalan naučni značaj, već mogu da predstavljaju osnovu za razumevanje današnjih klimatskih promena, ali i da pomognu da sigurnije predvidimo ono što će se događati u budućnosti”, navodi profesor Marković. Kao posebno interesantnu činjenicu ističe da se klimatska variranja koja se “iščitavaju” iz slojeva zemlje Titelskog brega gotovo u potpunosti podudaraju sa odgovarajućim hiljadama kilometara dalekim zapisima u kineskim lesno-paleozemljišnim sekvencama. Zato ne čudi što ovaj vojvođanski lesni plato privlači višedecenijsku pažnju najvećih svetskih stručnjaka.

Da terenska istraživanja našeg lesa sa dragim kolegama i studentima željnim znanja predstavljaju izuzetnu privilegiju i zadovoljstvo, profesor Marković ne krije, bez obzira na to što je reč o fizički zahtevnom poslu. Naime, istraživanje strmih litica Titelskog brega često iziskuje upotrebu alpinističke opreme, velika količina prašine ometa normalno disanje, a potreba da se puno kopa iziskuje priličnu fizičku snagu. Međutim, pred neprocenjivošću ovog prirodnog blaga svi istraživački problemi postaju beznačajni.

Zaštićen kao specijalni rezervat prirode

Upravo ta neprocenjivost vrednosti Titelskog brega me je i nagnala da pišem tekst. Nekoliko puta godišnje prolazim kraj Titelskog brega jer imam prijatelje u Mošorinu i rođake u Titelu. Svaki put usporim, a kada vremenske prilike i doba dana to dozvoljavaju zaustavim se na nekoliko minuta podno brega, osećajući se pomalo nespokojno. Naime, ispred mene se nalazi nešto što doživljavam kao javno dobro svetskih razmera, a pri tom ne vidim ništa što bi, prema mom laičkom poimanju, predstavljalo njegovu zaštitu, makar na nivou tabli sa upozorenjem.

Ne, slika je krajnje idilična, kao da bregu ne može ništa da se desi, pogotovo leti kada se na ločkim pašnjacima, koje samo asfaltni put deli od brega, napasaju stada ovaca, pod nebom kao sa platna Save Stojkova i uz škripu starog đerma.

Naravno, taj rubni deo, odnosno obod lesnog platoa, jeste zaštićen tako što je – doduše tek 2012. godine – proglašen za specijalni rezervat prirode, o kojem se brine Ustanova za zaštitu prirode Titelski berg. Na moje pitanje šta ugrožava ili narušava delikatnu ravnotežu specifičnog i za nauku veoma vrednog lokaliteta, ljubazno su mi odgovorili, naglašavajući kompleksnost teme jer se ona tiče zakonskih okvira, nadležnosti, pa i primenljivosti na terenu.

“Za razliku od većine zaštićenih područja, naše područje ne obuhvata jednu kompaktnu površinu nego vrlo osetljivi obod lesnog platoa. Sa jedne strane su oranične površine, sa druge porozni odseci brega. Razuđenost površine onemogućuje konstantan nadzor nad istom (jedan čuvar prirode). Na teritoriji opštine Titel nema velikih zagađivača niti industrije koja bi mogla ugroziti ekosisteme na platou. Veća bitka se vodi na planu formiranja zaštitnog pojasa u vidu atarskog puta po ivici brega i sprečavanje zaoravanja istog”.

Prirodno, ali i kulturno-historijsko dobro

Mada verujem da zaposleni u Ustanovi rade sve što mogu u datim zakonskim okvirima da bi zaštitili ovo ne samo prirodno, već i kulturno-istorijsko dobro (zbog svog položaja, Titelski breg je kroz istoriju bio logičan izbor za izgradnju naseobina, tako da obiluje arheološkim lokalitetima), nisam manje zabrinuta. Prvi razlog za to verovatno leži u opštoj društvenoj klimi koju ekološke organizacije Srbije neumorno održavaju “na crvenom” pokušavajući da ukažu na, po ljude ali i prirodu, štetne posledice nepoštovanja zakona.

U ovom slučaju mislim na izgradnju fabrike Linglong, koja će proizvodnjom guma da se pozicionira na vrh najprljavijih u hemijskoj industriji, čiju izgradnju prate kontroverze oko kompletne procene uticaja na životnu sredinu i koja se gradi na manje od 30 kilometara od Titela.

Aktuelan je i protest udruženja “Čuvari Perleza” zato što je kineska fabrika za skladištenje i tretman otpadne plastike Feitiansuye dobila dozvolu za rad na osnovu Studije o proceni uticaja, a da se o njoj nije raspravljalo javno ni u u Perlezu, niti u stručnoj javnosti – čak je sredinom aprila ove godine bio obustavljen rad pogona u Perlezu, nakon što je inspekcija utvrdila da je došlo do odstupanja pojedinih parametara kod emisije nedozvoljenih materija. Feitiansuye se nalazi na svega deset kilometara od Titela.

Poligon za artiljerijska gađanja

Možda su ove dve fabrike vazdušnom linijom dovoljno daleko od retkih biljnih i životinjskih vrsta koje naseljavaju Titelski breg, ali ne sme se smetnuti s uma da na kilometar od Linglonga i na manje od kilometar od Feitiansuye protiče Begej, koji se zatim kod Titela uliva u Tisu, a Titelski breg se pruža duž desne obale donjeg toka Tise, nedaleko od njenog ušća u Dunav. Između svega navedenog se nalazi još jedan rezervat prirode – Carska bara.

Drugi razlog za brigu izaziva informacija koju sam nedavno doznala u razgovoru sa rođakom iz Titela. Naime, Titelom je letos prošla peticija kojom su meštani zahtevali da se poligon za artiljerijska gađanja izmesti iz njihovog mesta (poligon obuhvata tok Tise od osmog do 25. kilometra) jer im je u toku trajanja vežbi onemogućeno korišćenje kupališta, uz osnovanu sumnju da zona opasnog područja obuhvata granice Carske bare i Titelskog brega. Od peticije na kraju nije bilo ništa jer se, navodno, dogodilo nekoliko slučajeva zastrašivanja gubitkom radnog mesta i ljudi su odustali od daljeg aktivizma po ovom pitanju.

A da je njihova zabrinutost bila na mestu, pokazuje mapa koju je Grad Zrenjanin postavio na svoj sajt uz obaveštenje o izvršenju artiljerijskih gađanja iz brodskog naoružanja.

U obaveštenju o oglašavanju opasnog područja navedeno je da svako ko pretrpi materijalnu štetu nastalu zbog pogotka može da je prijavi do određenog datuma, dostavljajući lične podatke.

Zato se i postavlja pitanje: na koji način se mogu proceniti i refundirati štete nanesene staništima, strogo zaštićenim divljim vrstama i geološkim lokalitetima?

Za profesora Markovića nema sumnje da “treba učiniti sve da abiotičke i biotičke vrednosti Titelskog brega ostanu dostupne i generacijama koje će doći posle nas”, i da treba pokušati sve što je u našoj moći da se spreči kreiranje artiljerijskog poligona i svaka mogućnost zagađenja koja može da ugrozi lesni plato, uz jasnu poruku: Titelski breg mora da sačuva svoju autentičnost i ostane oaza jedinstvenih ekosistema, potisnutih intenzivnim negativnim delovanjima ljudi.

Pridružujem se i pozivam stručnu javnost i ekološke aktiviste da preduzmu potrebne korake u zaštiti neprocenjive vrednosti Titelskog brega.

(Gordana Momčilović Ilić / Al Jazeera, Foto: Micki – Wikipedia)