Nakon 8. juna 2024. godine, kada je tokom trajanja Svesrpskog sabora u Beogradu na zajedničkoj sjednici Vlade Srbije i Vlade Republike Srpske usvojena Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda u kojoj se zaključuje da srpski narod predstavlja jedinstvenu cjelinu, društvena i politička stvarnost za dio Balkana kojim su obuhvaćene zemlje ideološko-političkog konstrukta Srpskog sveta, barem diskurzivno, više nikada neće biti ista. Među brojnim javnim djelatnicima, ali i u zainteresovanijoj javnosti, već istog dana u večernjim časovima, nakon što je postala poznata sadržina ovog dokumenta koja ima 49 tačaka, pojavila su se raznovrsna tumačenja, kako manifestacije tako i Deklaracije.

Prema jednima, riječ je o još jednom populističkom triku koji aktuelni režim u Srbiji, zajedno sa svojim deklarisanim pristalicama u Crnoj Gori i Republici Srpskoj, koristi da bi učvrstio svoju vlast i kult svog lidera. Prema drugima, riječ je o događaju koji bi trebalo da ima svojevrsni hipnotički efekat na već velikosrpski izrazito modelovani dio građanstva u sve tri države koji bi mogao (ili to već jeste) postati nezadovoljan spoljnopolitičkim efektima politike režima, dok se u trećoj grupi nalaze oni koji, i pored uvida da i prvo i drugo tumačenje mogu biti u osnovi tačni, imaju snažnu zebnju da bi sve, baš kao i nakon ovih dana često pominjanog Miloševićevog govora na Gazimestanu, moglo da završi u novim ratnim sukobima, uprkos deklarativnom zalaganju za mir i naglašavanju da se sabiramo „za“, a ne „protiv“.

Bilo je i onih koji su neodoljivu sličnost u gazimestanskom govoru i Svesrpskom saboru uočili upravo u lakoći i podrazumljivosti kojom su tadašnji i sadašnji režim u Srbiji prisvojili čitav jedan narod, gotovo dvije države i jedan entitet. Izvan ovog poretka, po drugi put u novijoj istoriji Zapadnog Balkana, političko autokratskom voljom isključeni su svi oni koji iz ovih ili onih razloga i ubjeđenja Srpski svet smatraju opasnim političkim projektom, populisitčko-demagoške provenijencije. U danima uzavrelog nacionalnog ponosa koji će poslije toga uslijedili, svi ovi nesaglasni proglašavaće se, identično oprobanom maniru iz devedesetih godina prošlog vijeka, i po ko zna koji put s posebnim žarom u posljednjih dvanaest godina odmetnicima, izdajnicima, auto-šovinistima, ekstremistima, stranim plaćenicima…

Aktuelni predsjednik Srbije još jednom je viđen kao „predsjednik svih Srba“, ali je u prigodnoj pjesmi Srce milo (srce je Kosovo) prvi put nazvan „komandantom“.

Paradoksalno ili ne, u Deklaraciji je integracija u Evropsku uniju definisana kao strateški cilj, a osim niza političkih preporuka vezanih za unutrašnja i spoljnopolitička opredeljenja diljem Srpskog sveta, posebno Srbije i Republike Srpske, naglašava se i da Sabor porodične i tradicionalne vrijednosti ističe kao temeljne vrijednosti srpskog društva, preporučuje se harmonizacija nastavnih planova i obrazovnih programa u Srbiji i Republici Srpskoj, Kosovo se vidi kao jedna od odrednica nacionalnog identiteta Srba i eksplicira se da srpski narod u Crnoj Gori mora biti „uvažen“ u skladu s „vekovnim prisustvom u Crnoj Gori i sadašnjim značajnim učešćem u ukupnom broju stanovnika“. U Deklaraciji se poziva na bližu saradnju državnih i crkvenih organa u krucijalnim pitanjima kao što su obrazovanje mladih i očuvanje „tradicionalnih hrišćanskih vrednosti, svetinje braka i porodice“.

Upućenijima je svakako nemoguće da se ne sjete markantnijih djelova Miloševićevog gazimestanskog govora, recimo onih u kojima je u godinama pred rat eksplicirao da je srpski narod „postao svestan nužnosti svoje međusobne sloge kao neophodnog uslova za svoj sadašnji život i dalji razvoj“, kao i da je uvjeren „da će ta svest o slozi i jedinstvu omogućiti Srbiji ne samo da funkcioniše kao država, već da funkcioniše kao uspešna država“. I, najzad, onog dijela u kojem je upozorio „opet smo pred bitkama i u bitkama. One nisu oružane, mada ni takve još nisu isključene“. Šta se dalje dogodilo – znamo.

Teško je zaista ovih dana izbjeći osjećaj zlokobnog kontinuiteta, jer se čini da se priča ponavlja u svojim glavnim iracionalnim motivima: vođa, narod, jedinstvo, sabornost, prijatelji i neprijatelji, nove i stare „bitke“, stare a nove teritorije, „najteža vremena“ i sl. Umjesto onoga što bismo mogli nazvati progresivnom sklonošću ka političkoj realnosti i racionalnosti, ovaj junski događaj, baš kao i upravo institucionalizovana priča o novoj sabornosti srpskog naroda, nesumnjivo ima elemente misterioznosti i pokušaja propagandnog uticaja na mase.

One iste mase koje, kako je u Izvorima totalitarizma pisala Hana Arent, „ne vjeruju ni u šta očigledno, u realnost sopstvenog iskustva; one ne vjeruju svojim očima i svojim ušima, već samo svojoj mašti (…)“

Zato, umjesto ovakve „mašte“ i kontinuiteta u iracionalnim, strastvenim identitetskim pričama, krajnje je vrijeme da se saberemo u – sabranosti.

(Pobjeda)