Taj kratki period smanjivanja tenzija najviše je vezan za povećani angažman američke diplomacije i tadašnji pokušaj da se ojačaju strukture države. Međutim, nakon toga dolazi znatno duži period postupnog slabljenja institucija države i sada nastupa njihovo potpuno urušavanje. Praktično, institucije Bosne i Hercegovine, a to je posebno izraženo u periodu od općih izbora održanih u oktobru 2022. godine do danas, bivaju potpuno paralizirane i, ukoliko se ne dogodi neki nenadani obrt, logično je očekivati posljedično urušavanje svih državnih struktura i konačan raspad države.

Velikodržavni projekti

U periodu od 1990. do 1995, i u periodu od 2005. do danas, na ovim prostorima je dominirala geopolitička strategija britanske vanjske politike, usmjerena na uspostavljanje trajne etno-religijske podjele Bosne i Hercegovine na tri separatne cjeline, iza čega slijedi zaokruživanje velikodržavnih projekata na Balkanu („velika Srbija“ i „velika Hrvatska“, plus „velika Albanija“).

Slične projekte je britanska geopolitika oblikovala i u drugim dijelovima svijeta gdje su stoljećima bez značajnijih međusobnih sukoba koegzistirale različite religije – u post-kolonijalnoj Indiji, sa stvaranjem većinski Hindu-države (današnja Indija) i ekskluzivno muslimanskog Pakistana, zatim u Palestini, sa stvaranjem etno-religijski ekskluzivne države za Jevreje, uz nikad ostvarena obećanja o stvaranju paralelne ekskluzivne države za arapske muslimane i kršćane, a zatim i na Kipru, gdje je također izvršeno etno-religijsko razgraničenje, na grčko-pravoslavni dio i tursko-muslimanski dio otoka.

U svim navedenim slučajevima, uključujući i Bosnu i Hercegovinu, deklarirani cilj etno-religijskog razdvajanja i stvaranja zasebnih etno-religijskih teritorija bio je „uspostavljanje stabilnosti“, u skladu sa ‘aksiomom’ britanske geopolitike koji tvrdi da različite vjerske grupacije ne mogu egzistirati na zajedničkoj teritoriji bez međusobnih konflikata, ukoliko ih se ne razdvoji na separatne teritorije.

Divide et impera

Međutim, svi ovi slučajevi pokazuju da je, posve suprotno deklariranom ‘aksiomu’, upravo s pokušajima etno-religijskog razgraničenja dolazilo do stvaranja zona permanentne, neiskorjenjive nestabilnosti. Naravno, za britansku geopolitiku, koja je svoju vladavinu nad većim dijelom svijeta izgrađivala na drevnom principu divide et impera, upravo trajna nestabilnost u zonama od posebnog geopolitičkog značaja bila je ona najpoželjnija opcija, posve suprotno navedenom ‘aksiomu’, i zbog toga su sve navedene etno-religijske podjele i uvedene ili nametnute.

Dakle, iako neposredni izvršioci velikosrpskog i velikohrvatskog projekta tokom svih ovih godina jesu bili Srbija i Hrvatska i njihovi proxy igrači unutar Bosne i Hercegovine, u cjelini su svi oni zapravo bili ‘istureni igrači’ unutar jednog od britanskih geopolitičkih projekata.

Ovaj projekat nikada nije uklonjen s dnevnog reda, i on je u Bosni i Hercegovini aktivno prisutan od 1990. godine do danas, a međunarodne diplomatske inicijative – koje su po pravilu dolazile iz Londona – nikada se nisu oslobodile ideje o konačnoj etno-religijskoj podjeli Bosne i Hercegovine između zamišljenih „velike Srbije“ i „velike Hrvatske“. Pogledamo li iz te perspektive, postaje očito da je taj projekat sada ušao u završnu fazu, što znači da se Bosna i Hercegovina praktično nalazi u procesu disolucije.

Pri tome, treba istaći da jednostrana secesija, na koju se pozivaju vlasti u Republici Srpskoj, ne predstavlja krajnji cilj, nego samo sredstvo da se proizvede stanje konačnog urušavanja i disolucije Bosne i Hercegovine. Jer, kada bi nastupila jednostrana secesija, ostatak Bosne i Hercegovine bi, barem teoretski, još uvijek mogao da učvrsti državne institucije i uspostavi puni suverenitet na preostaloj polovini teritorije ove zemlje i sačuva državu na reduciranoj teritoriji.

Tada Hrvatska ne bi mogla ostvariti kontrolu nad ovom teritorijom, tako da se planirani projekt „velike Hrvatske“ ne bi mogao realizirati. Umjesto toga, prijetnje secesijom, uz otvorenu podršku toj secesionističkoj politici koju pruža najveći dio političkih snaga lociranih u Sarajevu, stvaraju tenzije koje imaju zadatak da dovedu do pucanja kompletnog državnog tkiva i disolucije u kojoj niti jedan element državnog suvereniteta i teritorijalnog integriteta više ne bi bio sačuvan. Tako bi 49 posto Bosne i Hercegovine dospjelo pod potpunu kontrolu Srbije, a preostalih 51 posto pod kontrolu Hrvatske.

Presudan korak u tom pravcu predstavlja akt Vlade Federacije BiH pod kontrolom Nermina Nikšića, kojim se iz odluka o upravljanju šumskim zemljištem koje predstavlja državnu imovinu izbacuje državni pravobranilac, to jest, sama država!

Iako je ovo u potpunosti anti-ustavan čin, protiv njega se niko unutar opozicionih (a ni vladajućih) političkih struktura nije pobunio, čime je stvoren pravni presedan koji otvara mogućnost da ubuduće državna imovina u potpunosti bude predana u ruke entiteta i kantona, to jest, da prestane biti državna imovina, i postane entitetska i kantonalna. Sada, kada je ovaj Nikšićev potez prošao bez otpora, otvoren je put za Dodika i Čovića da prisvoje svu državnu imovinu koja se nalazi na teritorijama koje se nalaze pod njihovom kontrolom. A sa nestankom državne imovine nestaje i država.

Uloga EUFOR-a

Ukoliko bi eventualno došlo barem do deklarativnih protesta u Sarajevu nakon takvog prisvajanja državne imovine, sve to bi vjerovatno bilo okončano izlaskom trupa EUFOR-a na sadašnju međuentitetsku granicu, uz izgovor da se time nastoji spriječiti izbijanje sukoba.

Time bi sadašnja administrativna granica u budućnosti prerasla u de facto međudržavnu granicu između zamišljenih „velike Srbije“ i „velike Hrvatske“. Kada se uzmu u obzir i sve žešći napadi na povratnike na teritoriji bh. entiteta RS, što dodatno doprinosi konačnom ‘čišćenju’ ove etno-religijski zaokružene teritorije, teško je sva ova sistematska povećanja tenzija vidjeti drugačije nego kao put ka raspadu Bosne i Hercegovine i preuzimanju njenih preostalih dijelova od strane susjednih država.

Naravno, britanska geopolitika nije jedini faktor koji je prisutan u ovom procesu rastakanja Bosne i Hercegovine. Dva preostala bitna faktora jesu američka politika prema Evropi i Balkanu, te ruska politika prema Balkanu. Dok su se prijašnje američke administracije čvrsto držale principa nepovredivosti granica država nastalih raspadom bivše Jugoslavije, pa time i granica Bosne i Hercegovine, sadašnja administracija Predsjednika Bidena je u praksi napustila taj princip i priklonila se britanskoj politici zaokruživanja etno-religijski ‘čistih’ ‘velikih država’.

Američka garancija: Da ili ne?

Stoga se može reći da je Bosna i Hercegovina praktično izgubila jedinu garanciju svog pukog opstanka (jer ni ranija američka politika joj nije garantirala više od pukog opstanka, i osim u pomenutom periodu 2000 -2005., nije bila suviše zainteresirana za funkcionalnost države, nego samo za održavanje statusa quo), i nalazi se u potpunosti izložena procesu zaokruživanja velikodržavnih projekata na Balkanu koji se odvija pod britanskim patronatom.

S obzirom na sadašnju američku politiku prema Evropi, započetu dovođenjem na vlast anti-ruskog režima u Kijevu i podsticanjem rata između Ukrajine i Rusije, te odsijecanjem Sjevernog toka kojim se Evropa snabdijevala ruskim gasom, što sve ima za cilj globalno slabljenje Evropske unije, realno je da očekujemo da će SAD u potpunosti odustati od politike održavanja statusa quo na Balkanu i okrenuti se politici njegove destabilizacije, u skladu sa navedenom britanskom strategijom zaokruživanja velikodržavnih projekata, a sa ciljem dodatnog slabljenja Balkana kao geopolitičke kapije Evrope.

Geopolitičke ambicije Rusije na Balkanu nisu dovoljno jasne, iako se u anglo-američkoj propagandi ideje o stvaranju „velike Srbije“ redovito pripisuju „malignom ruskom uticaju“. S jedne strane, Rusija je donekle prihvatila ovu igru i njeni diplomati često istupaju na način koji nedvosmisleno podržava poteze vlasti u RS, kao i poteze Srbije koji ugrožavaju suverenitet Bosne i Hercegovine.

S druge strane, malo bolji poznavaoci historije, kao i obavještajnih poslova, znaju da Rusija ne posjeduje infrastrukturu na terenu koja bi se mogla uporediti sa infrastrukturom koju posjeduje Velika Britanija, te da samim tim nema instrumente kojima bi upravljala procesom izgradnje „velike Srbije“.

Iako Rusija nesumnjivo ima izvjestan uticaj unutar Srpske pravoslavne crkve (SPC), te unutar poslovnih krugova u Srbiji i Hrvatskoj, i vjerovatno ima ambicije da taj uticaj ojača i proširi, valja reći da je kontrolu nad nekadašnjom obavještajno-sigurnosnom strukturom bivše Jugoslavije zadržala Velika Britanija, država koja je ovu mrežu, a time i mrežu svog uticaja na Balkanu, stvarala u svim fazama srbijanske monarhije, jugoslavenske monarhije, i krajem Drugog svjetskog rata prilikom stvaranja komunističke Jugoslavije.

Igrajući presudnu ulogu u stvaranju i prve i druge Jugoslavije, i presudnu ulogu u odvajanju one druge Jugoslavije od SSSR-a i izgradnji njenog globalnog uticaja putem Pokreta nesvrstanih, te napokon u njenom konačnom raspadu, Velika Britanija je kroz sve te procese sačuvala kontrolu nad pomenutom infrastrukturom.

A time je sačuvala i kontrolu nad mrežom saradnika na terenu koji i dalje pomažu realizaciju njenih geopolitičkih projekata, bez obzira na katastrofalne posljedice koje time proizvode po svoje vlastite države, nastale raspadom bivše Jugoslavije.

Stoga, ima li smisla da se još uvijek pitamo da li su njihovi potezi proizvod njihove nekompetencije?

Dr Zlatko Hadžidedić je stručnjak za međunarodne odnose, političku teoriju i teoriju nacionalizma. Docent je na Sarajevo School of Science and Technology, na Odjelu za političke nauke i međunarodne odnose.

(Radio Sarajevo/foto: Pixabay)