Bosanskohercegovački entitet Republika Srpska tone u sve neizvjesnije ekonomsko-finansijske probleme. Tek što je 28. juna Vlada RS-a vratila 200 miliona eura duga zbog obveznica prodatih na Bečkoj berzi prije pet godina, uslijedila su nova zaduženja, koja se smjenjuju kao na traci. U periodu od polovine juna do 5. jula bh. entitet zadužen za 180 miliona eura, s tim da su kamate sada veće. Od tada do danas se skoro svake sedmice dešavala prodaja dugoročnih obveznica ili kratkoročnih trezorskih zapisa. Samo u augustu je zaduženje veće za 28,5 miliona eura, uz najavu da će se 24. augusta zadužiti za novih 5,11 miliona eura.

Još u prvom kvartalu 2023. godine, prema podacima Ministarstva finansija i trezora Bosne i Hercegovine, nivo javnog duga RR-a je pretekao iznos javnog duga entiteta Federacija Bosne i Hercegovine. Unutrašnji dug RS-a je više od duplo veći od unutrašnjeg duga Federacije. Svi uporedni pokazatelji u Federaciji su omjera od najmanje 2:1 u odnosu na RS – broj stanovnika, razvijenost privrede, prikupljanje javnih prihoda…

Vučić obećao novu pomoć, brojeve ne spominje

Kratkoročne perspektive su još sumornije. Njemačka je zaustavila realizaciju četiri projekta u RS-u u vrijednosti od 105 miliona eura, Rudnik i Termoelektrana Ugljevik, kao zavisno državno preduzeće, mora platiti izgubljeni sudski spor u visini od 67 miliona eura, plus pripadajuće kamete, i uz to izvoziti struju u Sloveniju po tržišnim cijenama. Ovaj bh. entitet je izgubio sudski spor i s jednom kladionicom i prijeti mu penalizacija vrijedna više od 15 miliona eura… Budžetski deficit je u prošloj godini, prema Vladi RS-a, iznosio 213,5 miliona eura. Međutim, Glavna služba za reviziju javnog sektora RS-a je ustanovila da je “deficit umanjen i da ga treba korigovati“.

Gdje i kako naći sav taj novac? Najlkaši odgovor, u skupštinskim raspravama, nudi poslanik u Narodnoj skupštini RS-a Nebojša Vukanović – “srbovanjem“. Pozivom na ugroženost, homegenizaciju društva, pravljenjem grandioznih skupova, spomenika, mitomanijom i obećanjima pomoći “majke Srbije“. Entitetskom predsjedniku Miloradu Dodiku je nedavno u Prijedoru predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, praćen ministrima iz Vlade u Beogradu, obećao “višemilionsku finansijsku pomoć“. U sklopu najavljenih brojnih kapitalnih ulaganja, nigdje se ne spominje precizna ukupna cifra, osim u slučaju izgradnje vrtića i ambulante u banjalučkom naselju Petrićevac, za čiju gradnju je uloženo 800.000 eura.

Političke, ideološke, svjetonazorske, kadrovske i ine promašaje entitetska politička vrhuška pokušava kompenzirati strahom od “destruktivnog i oboljelog Zapada”, u koji se već iselila skoro polovina nekadašnjeg stanovništva. Ekonomske analize više nisu potrebne, nego sciološke i fenomenološke.

‘Vođa je spasilac, mesija, hrabri i odlučni borac za RS’

“Institucije i većina organizacija, vladinih i nevladinih, spremno i odlučno sledi i prati Vladu RS-a i Milorada Dodika. Većina građana, verovatno 70 odsto njih, uglavnom starijih od 50 godina i 50 odsto onih između 20 i 50 godina, ne analizirajući mlađe od 20 godina, podržava stavove predsednika i Vlade RS-a. Većina tih koji pružaju podršku vlastima čine to iz ubeđenja da oni rade dobro i na korist RS-u, dok ostali manifestuju podršku iz straha za posao, biznis, položaj i privilegije, svoje ili svoje rodbine, kao i zbog nekih budućih, ličnih, očekivanja“, smatra sociolog Ivan Šijaković, penzionirani univerzitetski profesor iz Banje Luke.

Dodaje da živimo na području gdje je ukorijenjen princip vođe, čije se odluke i stavovi smatraju nepogriješivim i uporno se slijede, bez obzira na posljedice.

“Tako je ranije bilo sa [Radovanom] Kradžićem i [Ratkom] Mladićem, tako je danas sa Dodikom, pa postepeno taj oreol poprima i Željka Cvijanović. Vođa dobija kod građana oreol spasioca, mesije, hrabrog i odlučnog borca za RS, njegove mane i greške se previđaju, zaobilaze, praštaju i zanemaruju. Vođa nikada nije kriv za lošu situaciju u društvu, uvek su krivi neki drugi ljudi, činioci i subjekti. U takvoj situaciji vođa je uvek iznad društva, društvo mora da ga sledi, da se povinuje njegovim stavovima, željama i odlukama. On je katalizator homogenizacije društva. On je važniji od društva. Društvo može ekonomski i socijalno da propadne, smatraju poklonici i sledbenici vođe, ali ako je vođa tu, zdrav i živ, on će izgraditi novo društvo“, kaže Šijaković.

Ima i onih koji smatraju da je ovaj bh. entitet zapravo zalog za što bolju slike Srbije. Na svom Facebook profilu je ministar finansija Srbije Siniša Mali, u odgovoru na pisanje beogradskog sedmičnika NIN, napisao da je “Srbija privukla 60 odsto svih stranih investicija u regionu… zbog političke stabilnosti, visine fiskalnog deficita i putanje javnog duga… takva da garantuje stabilnost i predvidivost“. Dakle, sve ono što nije i nema RS, pa onda i Bosna i Hercegovina, ali ni ostale zemlje u regiji u kojima srbijanska vlast ima svoje političke i religiozne ispostave. Upravo te zemlje su među najvećim izvoznim tržištima i iz njih se godišnje dobijaju milijarde eura, a onda im se vraćaju “višemilionski iznosi“.

‘Ćuti, dobro je, uvijek može biti gore…’

I zvanična retorika srbijanskih vlasti je drugačija. “Mir nema cenu i Srbija će mir sačuvati, bez obzira na to šta drugi govorili i mislili“, poruke su Vučića. Slučajno ili ne, zemlje okruženja su pod desetljetnom psihozom političkih nestabilnosti i mogućih sukoba. A klackalica između sukoba i mira se uvijek zaljulja u Beogradu.

Za to vrijeme ljudskim resursima siromaše i privredno stagniraju, prije svega, oni dijelovi susjednih zemalja u kojima on ima (in)direktnu presudnu moć i gdje će se kao takav pojavljivati u svojstvu spasioca. Još jedna iskrivljena slika fenomenološkog karaktera regije. U zemljama, entitetima, regijama prijema takvih ideja, poruka i pomoći je uspostavljena vertikala pameti i djelovanja, koja ni za milimetar ne smije odstupiti od proklamiranih ciljeva.

“Građani su spremni i voljni da se odriču, trpe, siromaše i strahuju, ali da slede predsednika i Vladu. Društvo je izgubilo taj instikt odbrane (samoodbrane) svog statusa, položaja, značaja i dostojanstva. Stalno čujete onu poznatu krilaticu: “Ćuti, dobro je, uvek može biti gore…“ Predsednik i Vlada su izgubili osećaj i instikt samokritičkog sagledavanja svojih postupaka, položaja i stanja u užem i širem okruženju. Nisu svesni da treba da čuju reč stručnjaka, da koriguju neke svoje stavove, da prepuste svoje pozicije stučnim, obrazovanim i odgovornijim ljudima. Zbog toga RS ne može odlučno da iskorači iz tog začaranog kruga, vođa i narod, već više od 20 godina“, govori Šijaković.

Sve je manje novca, a sve više međunarodnih sankcija

Gradeći imidž nedodirljivog lidera, Dodik je uspio sebi i rukovodstvu RS-a “navući” sankcije Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije, obustaviti finansiranje projekata Njemačke… a zauzvrat dobiti jedan kredit od Mađarske, netransparentnu kreditnu liniju od Kine za autoput Banja Luka – Prijedor te nešto humanitarne pomoći iz Srbije. U njegovom carstvu pozitivno posluju samo strane banke i njemu bliska preduzeća. Od građana i umorne privrede traži nastavak finansiranja kroz neumanjenje poreza na dodanu vrijednost (PDV), akciza i ostalih fiskalnih nameta te drastično povećanje komunalnih naknada…

Nakon dužih upozoravanja da neće moći sjediti na dvije stolice, na evropskom putu i saradnji s Rusijom i Kinom, njegov uzor u Beogradu je pretrpio i prvi konkretan potez. Estonska banka je zaustavila finansijski promet sa Srbijom (uz još nekoliko zemalja koji sarađuju s Rusijom), kao diplomatsku opomenu za čin neprijateljstva. Koliko god ovaj čin bio zanemariv zbog minornog prometa ove dvije zemlje, ulazak u spiralu zabrana sa sljedećim zemaljama bi mogao biti poguban. S tim da Vučić zna kako ima karte za odbacivanje i zadržavanje svoje pozicije.

(Al Jazeera, ilustracija: Autonomija)