„Rusija neće tako lako odustati od miješanja u unutrašnja pitanja Crne Gore. Za to će biti upotrijebljeni svi mehanizmi kroz koje može vršiti i najmanji uticaj. Otvoreni Balkan i slične inicijative hrane tu potrebu“, poručuje za Portal Analitika viši istraživač Istorijskog instituta UCG i saradnik Northern Illinois Univerziteta (SAD) Danilo Kalezić.
Naš sagovornik autor je nedavno objavljene studije o uticaju Rusije na urušavanju demokratije u Srbiji i Crnoj Gori. Kako podsjeća, odnosi Rusije i Crne Gore se proširuju na više od 300 godina sa veoma posebnim momentima u Otomanskim ratovima i lične finansijske pomoći Rusije u 18. i 19. vijeku do socijalno traumatičnih dešavanja nakon Titovog raskida sa Staljinom. Ipak, kako Kalezić u istraživanju navodi, u današnjem vremenu rusko rastuće prisustvo na Balkanu podiže zabrinutost kada su u pitanju rezultati regiona što je najevidentnije bilo u prethodnih nekoliko godina u kojima smo svjedočili uticaju Kremlja na političku dinamiku i unutrašnje afere Cre Gore.
Prisustvo Rusije, navodi Kalezić, negativno utiče na demokratske procese na Zapadnom Balkanu, što u konačnom, preko nasilja i konflikata, dovodi do destabilizacije Regiona.
Analitika: Za “Northern Illinois University“ uradili ste istraživanje “Efekat crnog viteza: Uticaj Rusije u opovrgavanju demokratizacije u Crnoj Gori i Srbiji“. Kada je Rusija počela da mijenja pristup ka našoj državi i da se aktivno miješa u unutrašnju politiku?
KALEZIĆ: Ruske aktivnosti u Crnoj Gori pretežno su targetirale izborni režim. U potrazi za širom destabilizacijom, rusko miješanje u crnogorski izborni proces uključuje dvije koherentne faze: jačanje opozicionih stranaka i mijenjanje izbornog rezultata.
Rusija je počela da dramatično mijenja svoj pristup u kasnoj 2011. godini, istovremeno kada je Lukšićeva vlada intenzivirala diskusiju učlanjenja Crne Gore u NATO. Ipak, sa aktivnim uključivanjem i promjenom od teške retorike ka konkretnim randjama će se posmatrati tek nekoliko godina kasnije.
Analitika: Kada počinje to miješanje?
KALEZIĆ: Aktivno miješanje je zabilježeno serijom protesta koje je tada vodio opozicioni Demokratski front. Inicijalni okidač protesta je proširena korupcija i nepotizam, društveni problemi označeni u brojnim evropskim izvještajima.
Ipak, fokus se ubrzo prebacio na te društvene probleme iz čisto političkih razloga: anti NATO i anti zapadna retorika su počele da u potpunosti dominiraju protestima primjerom prisutnosti mitropolita SPC Amfilohija, koji je održao govor osuđujući svakog ko se ogluši o „majci Rusiji“. Ruska uključenost u te proteste je početak eksplicitnog miješanja u crnogorske unutrašnje poslove.
Prema izvještaju američkog senatskog Komiteta o vanjskim relacijama, smatra se da je DF primio milione dolara za rusku podršku svojim operacijama. Događaji vezani za proteste Demokratskog fronta dobili su veliku pažnju u mejnstrim ruskim medijima kao i kod ruskih zvaničnika koji su javno hvalili politiku DF-a i pokret koji se bori protiv članstva u NATO.
Analitika: Prema Vašem izvještaju, stvari nakon toga se intenziviraju?
KALEZIĆ: Jasan ruski uticaj primijećen je prvo u izborno vrijeme 2016, sa umiješanošću u propali pokušaj državnog udara, što je kasnije i predstavljeno tokom suđenja. Nakon toga, imamo par mirnijih godina, a odsustvo jasno izraženog ruskog uticaja okončano je u kasnoj 2019, kada je predstavljen takozvani Zakon o slobodi vjeroispovijesti.
To je bio glavni pokretač da SPC, kasnije, organizuje gotovo godišnju kampanju masovnih protesta – litija, tražeći poništavanje tog zakona zajedno sa ostalim političkim zahtjevima kao što je ostavka Vlade. Ovo je dovelo do eskalacije i pojačavanja vidljivosti ruskog uticaja u Crnoj Gori u ovom periodu, što je postalo kritično po državne napore da nađe solidnu fondaciju u preduzimanju dugoželjenog reformi u vladavini prava. Rusko miješanje je ostalo snažno kroz debatu o religijskom aktu ali se intenziviralo protestima koji su stekli momentum.
Nije bilo limitirano na neusglasicama između dvije crkve. Rusofilski mediji koji rade na Balkanu kao što je Sputnjik i prosrpski mediji su odigrali ključnu ulogu u širenju dezinformacija o događajima u državi. Dezinformacije su bile o protestima protiv religijskog akta i uokvireno šireg narativa o Crnoj Gori tražeći reviziju istorije.
Analitika: Ove aktivnosti su se proširile i na izbore iz 2020?
KALEZIĆ: Protesti i crkvene kontroverze su postale srce kampanje parlamentarnih izbora 2020. godine, u kojoj smo svjedočili miješanju crkve bez presedana u politička pitanja uključujući posredovanje u opozicionim koalicijama i aktivno vođenje kampanje ka partijama iz vlasti. Ključni izvještaji iz parlamentarnih izbora 2020. notiraju da je SPC značajno uključena u kampanju i da se suprotstavila potezima vladajućih partija.
Istorijske veze koje postoje između SPC i Ruske crkve svjedoče ruskom indirektnom uključivanju u izborni proces, iako su se ruski zvaničnici suzdržavali da otvoreno govore o svojim pozicijama tokom kampanje. Sudeći po OSCE izvještaju, Moskva je mogla da bude zadovoljna izborima iz 2020. a njihovi mediji se nisu stidjeli da izraze zadovoljstvo.
Analitika:Šta je bio cilj ovih miješanja?
KALEZIĆ: Glavni pomenuti događaji koristili su kao plodno tle za esklairanje političkih divizija kao i za društvene i etičke tenzije. Sve je to praćeno bojkotom parlamenta od strane opozicionih partija što je dovelo do dalje institucionalne krize i onemogućilo sprovođenje ključnih reformi.
Djelovanje Kremlja je dodatno intenzivirano preko rusofilskih i prosprskih medija koji su o pomenutim događajima širili dezinformacije praveći propagandu usmjerenu ka obaranju tadašnje vlasti u Crnoj Gori. Sve je to kao rezultat imalo stabilan pad u crnogorskoj demokratiji što je i izmjereno u izvještaju Freedom Hausa.
Oslanjajući se na tokove izbornog procesa, Rusija je uspješno uspijevala da eksploatiše nesređene nacionalne i etničke tenzije kako bi razvija set strategija koje bi proizvele dugotrajnu nestabilnost. Bez ruske vidljive subverzije i podrške opozicionim partijama, država ne bi prošla kroz visoke razine etničkih tenzija i haosa u političkom sistemu.
Analitika: Zbog čega je urušavanje demokratije toliko ključno za Rusiju i zbog čega joj je Crna Gora toliko bitna?
KALEZIĆ: Autoritarne države i nekonsolidovane demokratije su jedini prirodni saveznici režima u Moskvi. Takvi sistemi su pogodni za strano miješanje i otvaraju prostor za suštinsko upravljanje unutrašnjim prilikama. Istovremeno, razvoj demokratije u zemljama koje spadaju u sferu ruskog geopolitičkog uticaja prijete internoj stabilnosti Putinovog režima.
Crna Gora za Rusiju ima i simbolički značaj ali i realpolitički. Destabilizcija Crne Gore u konačnom znači destabilizciju cijelog NATO-a. Resursi utrošeni u projekat rušenja Crne Gore samo uvećavaju šansu da se na tome i istraje. U kratkom roku ne možemo očekivati smanjenje intenziteta miješanja ali možemo promjenu strategije.
Analitika: U čemu se najbolje danas može ogledati uticaj Rusije u Crnoj Gori i kako da se prepozna?
KALEZIĆ: Događaji vezani za takozvani Temeljni ugovor su knjiški primjer sistemske, institucionalne, destabilizacije po ruskom receptu. Želja da se izađe u susret interesima Crkve Srbije, koja je glavni eksponent tog uticaja, najbolje pokazuje sa kojih nivoa dolazi maligno miješanje.
Posebnu ulogu imaju i mediji koji su politički pokrovitelji trenutnog kabineta. Indikativan je i kontekst u kome se svjesno država udaljava sa evropskog puta i žrtvuje mogućnost da Crna Gora postane prva sljedeća EU članica. Sportskim rječnikom: dva-nula. Takav scenario do sad smo gledali samo u Gruziji i Ukrajini. Sve to izaziva visok stepen zabrinutosti i treba očekivati jaču reakciju političkog Zapada.
Analitika: Da li je ruski interes usko vezan za druge interese okolnih politika koje se sukobljavaju sa našim evropskim putem?
KALEZIĆ: Rusija neće tako lako odustati od miješanja u unutrašnja pitanja Crne Gore. Za to će biti upotrijebljeni svi mehanizmi kroz koje može vršiti i najmanji uticaj. Otvoreni Balkan i slične inicijative hrane tu potrebu. Sama Rusija je u postsovjetskom prostoru prije više decenija inicirala slične programe. Srbija kopira te modele a Rusija ih svesrdno podržava.
Analitika: Šta oni zapravo pokušavaju da postignu sa našom državom – šta je krajnji cilj?
KALEZIĆ: Krajnji cilj je permanentna destabilizacija koja bi stavila tačku na EU aspiracije regiona i podstakla geopolitičku rekonfigruaciju Zapadnog Balkana. Predstojeći izbori, a posebno predsjednički su najveći izazov.
Treba očekivati pokretanje cijele medijskopoliticke infrastrukture, kako bi se u početnoj fazi obesmilisla kandidatura onih političkih aktera koji najviše ugrožavaju ruski uticaj u Crnoj Gori. Za tu potrebu će biti aktivirani svi pa i sistemski spavači. Ništa manje nisu akutni i izbori na ostalim nivoima. Predstoji da vidimo ko će biti novi favoriti Moskve. Ovog puta to neće biti toliko očigledno. Strategija se mijenja i metode postaju suptilnije.
STUPS: Eskalacija