Uprkos formalnom postojanju mehanizama za zaštitu žena od diskriminacije, žene i feminističke organizacije se neprestano suočavaju sa nejednakim položajem u odnosu na patrijarhalnu matricu društava u Srbiji i regionu. Sagovornice VOICE-a slažu se da su rodno zasnovano nasilje, nedostojanstveno ophođenje prema ženama u javnom diskursu, kao i stalni napadi na feminističke organizacije konstanta Srbije, ali i regiona.

Feministička aktivistkinja Selma Hadžihalilović ispred bosanskohercegovačke Fondacije CURE potvrđuje da društvo u Bosni i Hercegovini i dalje baštini patrijarhalne tekovine, te da je to očigledno kada se posmatra položaj žena u političkom diskursu.

“Pogledajmo samo sliku žena u politici. Kod predstavljanja muških kandidata, političke stranke uvijek hvale njegova profesionalna i akademska dostignuća, dok kod predstavljanja žena kandidatkinja – akcenat se nekako uvijek stavlja na majčinstvo i porodični status. Pri tome, ako je kandidatkinja slučajno iz reda „onih drugih“ u smislu da je samostalna roditeljka ili samohrana majka – njena snaga se ne slavi, niti joj se aplaudira na činjenicu da je uspjela organizovati svoj život u društvu koje ni na koji način ne gleda blagonaklono one koji odstupaju od uobičajenih patrijarhalnih normi”, naglasila je Hadžihalilović za VOICE.

Kada je u pitanju politička participacija žena u Bosni i Hercegovini, važno je napomenuti da muškarci zauzimaju čak 96% pozicija načelnika/gradonačelnika, dok je, sa druge strane, na lokalnim izborima u Bosni i Hercegovini 2020. samo pet žena izabrano za načelnice opština.

Tek predstoji borba

Portparolka grupe Novinarke protiv nasilja Branislava Antović Aleksić navodi da je odnos nepoštovanja prema ženama žrtvama nasilja dominatno prisutan u medijima u Srbiji.

“Praksa je da se o nasilju izveštava tako što će se publika šokirati, tako što će se otkriti i oni detalji koji su irelevantni za slučaj, ali su za novinare ili urednike dovoljno ‘sočni’, tako što će se narušavati privatnost žrtve i njeno dostojanstvo, bez obzira da li će se time naškoditi njoj, porodici i bližnjima. Lično verujem da javnim ukazivanjem na problematičnost ovakvih medijskih izveštavanja o nasilju prema ženama možemo uticati na pozitivne promene. Zapravo, to se već i dešava”, navela je Branislava Antović Aleksić za VOICE i naglasila da se uprkos dominantnom diskursu ipak vidi promena na bolje u poslednjih nekoliko godina.

Protekla godina jeste bila prekretnica kada je izveštavanje o nasilju nad ženama u pitanju jer su žene poput Milene Radulović, Danijele Štajnfeld, kao i polaznica programa u Istraživačkoj stanici Petnica, odlučile da progovore o nasilju koje su doživele, te su uticale na to da se u javnosti pokrene dijalog o nasilju nad ženama. Ipak, čini se da ženama u Srbiji tek predstoji borba.

Podsetimo, u javnost je skoro dospela informacija o krivičnoj prijavi protiv nedavno preminulog ambasadora Srbije u Portugalu Olivera Antića u kojoj se navodi da je seksualno zlostavljao maloletnu žensku osobu. Povodom činjenice da je u javnost pored prve stranice krivične prijave dospela i fotografija devojčice, oglasila se i grupa Novinarke protiv nasilja.

“U toku dana više portala objavilo je krivičnu prijavu protiv Antića, prenoseći detalje prijave uz slabu ili nikakvu zaštitu identiteta maloletne žrtve, čime ne samo da je prekršena novinarska etika, već i više propisa koji regulišu pravnu zaštitu maloletnih lica. Grupa podseća urednike medija i novinare da objavljivanje krivične prijave na društvenim mrežama ne sme biti opravdanje za kršenje prava deteta u medijskom prostoru. Objavljivanje detalja zločina i slabo skrivanje identiteta žrtve predstavljaju sekundarnu viktimizaciju maloletnog lica uz njeno nepotrebno i neopravdano izlaganje javnost”, stoji u saopštenju ove grupe medijskih radnica.

Osim nepravednog ophođenja prema pojedinačnim žrtvama rodno zasnovane diskriminacije u društvu, feminističke organizacije se zbog svojih antipatrijarhalnih aktivnosti takođe često suočavaju sa napadima u javnom prostoru.

Podsetimo, aktivistkinje Žena u crnom su prošle godine napadnute na Cvetnom trgu u Beogradu kada im je i oteto i zapaljeno platno sa natpisom “Nikad nećemo zaboraviti genocid u Srebrenici”. Takođe, njihove prostorije su vandalizovane kada su na njihovim vratima ispisani grafiti sa porukama mržnje, kao i one koje glorifikuju ratnog zločinca Ratka Mladića.

Odbijamo da se samoviktimizujemo

Jedna od osnivačica mirovne organizacije Žene u crnom Staša Zajović navodi da su napadi na ovu organizaciju počeli nakon povratka na vlast onih koji su huškali na ratove tokom devedesetih godina.

“Mi smo se oduvek trudile da godišnjice stradanja onih koji su u Srbiji obeleženi kao nepodnobni obeležavamo na trgu republike, jer je to mesto dominantnih nacionalnih narativa. Oni su počeli da govore kako Trg republike nije mesto za žene koje upotrebljavaju tradicionalne simbole poput crnine za žaljenje, samo zato što smo mi to upotrebljavale za obeležavanje stradanja onih koji se u dominantnom diskursu predstavljaju kao neprijatelji nacionalnom biću Srbije. Napadi na nas u instrusani od strane države, za nas je izvor najveće represije država”, podvukla je Zajović i dodala da su žene bile najaktivnije u toku antiratnih otpora i antimilitarističkih akcija.

Ona naglašava da je ova organizacije odlučila da u javnom diskursu ne ističu da su žrtve organizovanih huliganskih grupa.

“Mi se obratimo nadležnim organima, ali mi odbijamo da se samoviktimizujemo i ističemo da smo žrtve u javnom diskursu jer je to takođe deo jedne patrijarhalne paradigme i militarističkog diskursa”, istakla je Staša Zajović u izjavi za VOICE. 

Selma Hadžihalilović se slaže da je uloga feminističkih organizacija u borbi za mir izuzetno značajna, ali i da su protivnici njihovog rada radikalni politički pokreti.

“Prepreke su prije svega porast desnih i radikalnih političkih pokreta, koji ne samo da imaju problem sa feministkinjama, već i sa svim drugim i drugačijim koji/e ne dijele njihove političke ambicije usmjerene ka zloupotrebi moći u korist političkih elita. Feministički pokret na području Balkana postoji i godinama se odupire ratovima, nacionalizmu, fašizmu, patrijarhatu, mizoginiji i mržnji prema drugom i drugačijem”, navela je Selma Hadžihalilović ispred Fondacije CURE.

Branislava Antović Aleksić objašnjava da se i medijske radnice često suočavaju sa različitim oblicima diskriminacije u svom poslu, što pokazuje i istraživanje “Percepcije socio-ekonomskog položaja novinara i medijskih radnika u Vojvodini” koje je sprovelo Nezavisno društvo novinara Vojvodine u koje se navodi da, iako ima više žena među novinarima, na uredničkim pozicijama je više muškaraca.

“Prvi i najvidljiviji problem svakako je mali broj žena na uredničkim i rukovodećim pozicijama u medijima. Uglavnom ih ima u lajfstajl medijima ili u nekim manjim i lokalnim medijima. Njihove odluke i rad ocenjuju se sa rodnih pozicija, izložene su seksističkim i mizoginim komentrima, online nasilju i govoru mržnje. Podrška nadležnih institucija takođe neretko zataji, pa su novinarke, kao i žene u Srbiji generalno, prepuštene same sebi”, rekla je Antović Aleksić i istakla da sve više novinarki i medijskih radnica izlaz vidi u nekom vidu udruživanja.

Nalazi istraživanja koje je Asocijacija Lokal pres sprovela u periodu 2020-2021. o ulozi i položaju žena u lokalnim medijima pokazali su da se žene koje rade u medijima na lokalnu suočavaju sa brojnim oblicima diskriminacije, kao što su niska zarada, ograničenom slobodom izražavanja i drugim rodnim stereotipima.

“Dugotrajna izloženost nasilju i pritisku, visok stepen prisutnosti stereotipa na lokalu, nečinjenje ili nedovoljno činjenje državnih organa, manjak empatije i solidarnosti, niska zarada, strah od gubitka posla i neregulisano radno vreme čine lokalne novinarke najugroženijom kategorijom medijskih radnica i radnika”, stoji u istraživanju.

Selma Hadžihalilović navodi da je jedan od načina na koji naša društva mogu krenuti dalje upravo “otpor fašizmu, seksizmu, mizoginiji i mržnji prema drugom i drugačijem”.

“Osim toga, formalno i neformalno obrazovanje, edukacija, osnaživanje i potreba za pozitivnim promjenama su ključ otpora patrijarhalnom sistemu koji je podložan retradicionalnim vrijednostima koji ne dozvoljavaju ženama jednaka prava i mogućnosti u privatnom i javnom sektoru jer seksizam i mizoginija na taj način učvršćuju svoje delovanje”, zaključila je ona i dodala da njena organizacija izražavanjem međusobne solidarnosti i podrške, ali i kreiranju drugačijeg narativa pruža otpor prema svim oblicima nasilja i diskriminacije.

Ekipa VOICE-a (naslovna fotografija: Pixabay)