Beograd je stao 8. maja 1980. godine – rijeke Jugoslovena, 33 predsjednika država, 21 premijer, četiri kralja i pet prinčeva došlo je u Beograd na sahranu doživotnog predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita.

„Njegovo lice ima nešto od onih fizionomija koje podsjećaju na čelik. Svijetlim očima gleda preko cvikera vrlo hladno, ali energično i mirno.“

Ovu rečenicu zapisao je reporter Novosti 1928. godine opisujući Josipa Broza Tita nakon nastupa pred sudom u Zagrebu koji ga je osudio na strogu kaznu zatvora zbog komunističke djelatnosti, piše BBC.

„Svi su bili fascinirani njegovim pogledom. Očima je ostavljao utisak i na prijatelje i na neprijatelje“, kazao je za BBC na srpskom Jože Pirjevec, slovenački istoričar i autor dvotomne Brozove biografije Tito i drugovi u kojoj je cijelo poglavlje posvećeno upravo Titovim očima i započeto pomenutim citatom.

Kada su se 4. maja 1980. godine te oči ugasile, cijeli svijet je počeo da se sprema na put – na sahranu Josipa Broza Tita.

Tito je umro u Ljubljani 4. maja 1980. godine, a dok je njegovo tijelo Plavim vozom putovalo ka Beogradu, na beogradski aerodrom počele su da pristižu strane delegacije.

„Sahrane Vinstona Čerčila i Šarla de Gola su, u smislu veličine i pompe, bile veoma slične Titovoj“, kaže Džefri Svejn, profesor emeritus Univerziteta Glazgov i autor Titove biografije.

U Beogradu se 8. maja 1980. okupilo 218 delegacija iz 126 zemalja, zabilježili su u knjizi Titova posljednja bitka autori Stane Ivanc i Radoslav Mirosavljev.

„Iz raznih izveštaja vidimo da je to bio najveći broj stranih delegacija na visokom nivou koje su se sastale“, kaže Ivan Ivanji, književnik i Titov prevodilac, piše BBC.

Sve svetske agencije prenijele su kao hitnu vijest o Brozovoj smrti, a u Alžiru je prekinuto zasjedanje centralnog komiteta koji je minutom ćutanja odao počast jugoslovenskog predsednika, zabilježeno je u knjizi Titova posljednja bitka.

U Jugoslaviji je proglašena sedmodnevna žalost.

U ambasadi SFRJ u Vašingtonu, zazvonio je telefon.

Slušalicu je podigao jugoslovenski ambasador Budimir Lončar – sa druge strane bio je američki predsednik Džimi Karter.

„Nazvao je da mi izrazi saučešće u ime Vlade i naroda i da kaže da razmišlja da dođe na sahranu, ali da ima neke probleme unutrašnje politike“, sjeća se za BBC na srpskom Lončar.

Karter će se u avion za Beograd ipak ukrcati tek nešto više od mjesec dana nakon Titove smrti.

Tako je izbjegao susret sa generalnim sekretarom Komunističke partije Sovjetskog saveza Leonidom Brežnjevim i još nekim političkim protivnicima iz svijeta, još uvijek podijeljenog Hladnim ratom, koji su se okupili u Beogradu tog 8. maja.

Od Tita su se 8. maja u Beogradu, između ostalih, oprostili i Leonid Brežnjev, britanska kraljica Elizabeta Druga i premijerka Margaret Tačer, indijska premijerka Indira Gandi, predsjednik Rumunije Nikolae Čaušesku, prvi predsjednik Severne Koreje Kim Il Sung, Kenet Kaunda, predsjednik Zambije i Sadam Husein, predsjednik Iraka.

„To je bio omaž Titu i dokazao je da su njegove ideje imale neki uticaj„, smatra Pirjevec.

Ljudi sa Zapada, sa Istoka, iz Afrike, Amerike, Azije – svi se poklonili Titu kao čovjeku koji je interpretirao dvije ideje, dodaje.

„Prva je pravo svakog naroda da živi samostalno, a druga da svaki čovek ima pravo da uspostavlja sopstveni život“, kaže.

Pogrebna povorka sa Titovim tijelom stigla je do zgrade Skupštine SFRJ u Beogradu 5. maja, piše BBC.

Kovčeg sa posmrtnim ostacima prikriven je jugoslovenskom zastavom i izložen u centralnom holu.

U naredna dva dana, holom će proći delegacije sa svih meridijana kako bi položile cvijeće i vjence i izjavile saučešće.

„U nizu delegacija stajali su zajedno ljudi koji pripadaju različitim strankama i koji iza sebe imaju godine teških međusobnih sukoba“, opisano je u knjizi Poslednja Titova bitka.

Prisustvo velikog broja stranih delegacija profesor Svejn pripisuje Titovim uspjesima od dvije i po decenije ranije – uspjehu politike Pokreta nesvrstanih.

Kada je sa premijerom Indije Džavaharlalom Nehruom i predsjednikom Egipta Gamalom Abdelom Naserom 1956. na Brionima potpisao deklaraciju o zajedničkoj saradnji i tako udahnuo život Pokretu nesvrstanih – skupu zemalja neprivrženih ni Istoku, ni Zapadu – Tito je započeo politiku kojom je Jugoslaviju pokušao da približi podijeljenom svijetu.

„Ta politika ima korene u ranim pedesetim godina, kada je Tito uspešno rekao ‘ne’ Staljinu“, kaže.

Tito je tada poveo drugu komunističku revoluciju u svijetu, kaže Svejn.

Pokret nesvrstanih imao je uspjeha na dva nivoa, objašnjava.

Diplomatski, Jugoslavija se našla na čelu velike grupe zemalja u razvoju, od kojih su neke, poput Indije, potencijalno bile veoma moćne“, kaže.

Politika nesvrstanih pomogla je Jugoslaviji i ekonomski, makar kratkoročno, dodaje.

„Tito je bio vešt u igri – migom kojim bi pokazao da će se približiti Sovjetskom savezu mogao da dobije zajmove sa Zapada, a signalizirajući ka Istoku da bi mogao da se približi Zapadu, mogao je da dobije sovjetsko oružje“, kaže Svejn.

(Radio Sarajevo.ba, naslovna fotografija: Monografija: Bilo je časno živjeti s Titom: Zagreb)