U samo tri vojvođanska grada trenutno se nalazi po jedna sinagoga – Novom Sadu, Subotici i Zemunu. No, pre Drugog svetskog rata, Vojvodina je bila dom za čak 76 jevrejskih bogomolja. O ovim građevinama koje je pokorilo vreme i rat pišu u monografiji „Sinagoge u Vojvodini – svedoci prošlosti“ Rudolf Klajn, Čedomila Marinković i Goran Levi, predstavljenoj u utorak uveče u prostorijama Jevrejske opštine Novi Sad.

„Tokom i nakon Drugog svetskog rata mnoge sinagoge su srušene. One sačuvane danas nisu verski objekti, već imaju potpuno drugačiju namenu. Te građevine predstavljaju vrednu istorijsku, kulturnu, civilizacijsku i arhitektonsku zaostavštinu koja je zauvek izbrisana sa ovih prostora“, piše u uvodu monografije urednik dr Uglješa Belić.

Pre Drugog svetskog rata u Novom Sadu je živelo 4350 Jevreja. Rat je preživelo 1300. Prema poslednjenom popisu u Novom Sadu živi oko 400 Jevreja. Kako se broj Jevreja u Novom Sadu i čitavoj Vojvodini smanjivao – smanjivao se i broj sinagoga. Prva asocijacija na „sinagogu“ danas je ona u novosadskoj Jevrejskoj ulici. No, pre 1941. godine veliki broj naselja u Vojvodini, od sela pa do velikih gradova, imao je svoju sinagogu – Bačka Palanka, Crvenka, Senta, Kovilj, Mali Iđoš … – ukupno 76 vojvođanskih naselja. O svakoj od ovih 76 građevina pišu autori monografije „Sinagoge u Vojvodini – svedoci prošlosti“.

„Ova monografija sadrži skoro 60 fotografija vojvođanskih sinagoga – onih srušenih i ove tri što su ostale. To su sve bile arhitektonski lepe zgrade. Posle Drugog svetskog rata sinagoge su srušene, jer nije bilo Jevreja koji bi ih održavali, a one su mahom građene u samom centru naselja. U monografiji smo istraživali sinagoge, ali i mesta u kojima su živeli Jevreji, ko je bio rabin, kako su se organizovali, sve što smo mogli da prikupimo“, rekao je za Autonomiju jedan od autora monografije Goran Levi.

Recenzent monografije, dr Duško Radosaljević, naglašava da ovakve knjige ne dozvoljavaju da se oduzme sećanje na Jevreje.

“Ako je Jevrejima ceo svet bio dom, onda su im prostori srednje i istočne Evrope bili dnevna soba. Veliki trag je ostavljen i kod nas i zbog toga ih izučavamo. U političkoj atmosferi u kojoj živimo poslednih 30 godina, Jevreji su postali eksponat. Puno se obnovilo, ali je to sve eksponatski. Jevreji ne treba da budu ukras. Oni su ovim prostorima dali veliki kulturni doprinos. I ove tri singoge koje su ostale u Vojvodini plene svojim izgledom. Ova knjiga će služiti da dobronamerne ljude podseti na našu prošlost i opomene sve buduće generacije na neka prošla, zla vremena. Ovo nisu knjige svađalice, ovo su knjige podsetnice”, kazao je dr Radosavljević.

Prvi tiraž ove monografije iznosi 1000 primeraka. Autori su naveli i da nije isključeno da knjiga dobije i svoje nastavke kao i prevod na engleski jezik.

Petar Alimpijević (Autonomija, foto: Jevrejska opština Novi Sad)