Trgovina, kultura i umetnost, ta se dobra, i pored svih namera (namjera) “patriota” (“domoljuba”) na javi i iz senke nisu mogla nigde sprečiti, pa čak ni između Srba i Hrvata, ili tačnije rečeno između Srbije i Hrvatske. Dani srpske kulture u Hrvatskoj, manifestaciji, u organizaciji Srpskog Kulturnog društva “Prosvjeta” – na kojoj se “prezentuju (prezentiraju) recentna kulturna dostihnuća (postignuća) iz Srbije, ostvarenja Srba iz Hrvatske i koja ima fokus na kulturnoj razmeni (razmjeni) između Hrvatske i Srbije i na ponudi kulturnih sadržaja iz Srbije široj publici u Hrvatskoj” – a, koja se održava jednom godišnje od 2006. godine, ove se jeseni , srećom, malo pomerila iz vinkla. Ujedno i postavila toliko puta postavljano pitanje: Može li umetnost postati glavna pokretačka snaga u procesu približavanja?

Uvereni da sintagmu “pomeriti se iz vinkla” razumeju i jedni i drugi (ipak je to nemačka reč!), u daljem tekstu prestajemo s prevodom/prepevom reči iz srpskog i hrvatskog, nekadašnjeg srpsko-hrvatskog jezika, skromno se (neka nam stoga bude dozvoljeno), na taj način pridružujući ovogodišnjoj, toj pomerenoj, temi i crvenoj niti, te motu ovojesenjih Dana srpske kulture u Hrvatskoj – UMJETNOSTI PRIBLIŽAVANJA.

Program – koji se od 15. oktobra do 15. novembra odvija u Zagrebu, SKD Prosvjeta, Preradovićeva 21 – smešten je u tri celine: Približavanje poezijom, čitanje drugih; Približavanje kroz kazalište i ples i Približavanje izložbom .

Ne bez posebnog zadovoljstva, javljamo da se iskakanje iz vinkla desilo u delu Približavanje izložbom, u zajedničkom filmu i na zajedničkoj srpsko-hrvatskoj izložbi. Postavka je delo saradnje s umetničkom organizacijom iz Novog Sada kuda.org, te rezultat povezivanja, upoznavanja i uspešne komunikacije iz čega se izrodio zajednički kustoski odabir Davorke Perić (Zagreb, SKD Prosvjeta) i Zorana Pantelića (Novi Sad, kuda.org).

Po rečima Zorana Pantelića, Davorka Perić je predložila, a on prihvatio da se kroz “osvrt na ulogu umetnosti povezivanja i njen angažman u društvenoj realnosti, usmeri pažnja na izbor specifičnih radova na polje savremene produkcije i autora koji referišu na polje savremene produkcije iz perioda 90-tih godina, pa do danas, a koji su i dalje ne samo aktuelni, već imaju i oporo, pojačano dejstvo.”

Pantelić naglašava da je izložba “nastala u afektu, na raskršću stapanja emulzija za umetničko približavanje, bez jezičkih barijera, britko i direktno, sa bliskim osećajem za etičnost, solidarnost i slobodu, da se kroz umetnost približi svet i mi u njemu, naše veliko Danas”.

Zagrebačka publika je na izložbi videla radove umetnika Dragana Protića i Đorđa Balmazovića, Siniše Labrovića, Gilda Bavčevića, Vahide Ramujkić, Zorana Pavelića, Kate Mijatović, Lane Stojičević, Marka Paunovića, Nikolete Marković i Andreja Mirčeva, Spartaka Dulića, Dalibora Martinisa, Igora Bezinovića i Ivane Pipal, Roberta Vodanovića Čopora, Sandra Đukića, neobjavljene radove dramaturškinje Ivane Momčilović s glumicom Sonjom Savić, radove koje potpisuju umetničke grupe asocijacija APSOLUTNO, Grupa Škart, te radove ljudi koji nisu profesionalni umetnici, ali deluju u polju umetničkih akcija i aktivizma kao što su radovi grupe ‘nepraktičnE žene’ Brigite Međo i Lenke Zelenović, s projektom ‘Kuvarica’ iz produkcije umetničke organizacije Škart. Vrlo blisko, gotovo podudarno viđenje sveta otelotvoreno je u jednom od radova s izložbe, koji ujedno, smatraju autori, i najrečitije govori o čitavom projektu rad čovjek = čovek. Reč je objektima i foto akciji asocijacije APSOLUTNO koja obeležava granicu između istoka i zapada Evrope, na način da na teritoriji ničije zemlje između državnih granica autori postavljaju saobraćajne znake s natpisom human (na jezicima zemalja koje se graniče, te i na srpsko-hrvatskoj granici).

Nove kuvarice, “zaboravljeni proizvodi narodne radinosti” izazvale su posebnu pažnju izvezenim tekstovima prevedenim na jezik današnjice, s ciljem da, kako autori navode, povedu borbu protiv patrijarhata, za jednakost, solidarnost i pravo glasa.

Umetnik Gvido Bavčević referirao je svojim radom 3+2=5 na sopstveno rođenje u mešovitom braku, te na (ne)razliku između Srba i Hrvata u mnogo čemu, ili gotovo ni u čemu, asocirajući na igru „šijavicu“, koja se igra s pet prstiju jedne ruke, a koju u Dalmatinskoj zagori igraju i Srbi i Hrvati. Igra se igra tako da se pogađa broj ispruženih vlastitih prstiju i prstiju svog protivnika.

Audio rad „Fragmenti“ Roberta Vodanovića Čopora, snimljen na granici sela Islam Grčki/Islam Latinski postavlja pitanje možemo li u svakodnevici činiti da dobre stvari iz prošlosti koristimo kao nešto što će učiniti našu budućnost boljom.

Vahida Ramujkić prostornom instalacijom „Istorije u raspravi“ predstavila je zbirku udžbenika (koja se neprestano uvećava), uglavnom istorije, koji su se u različitim istorijskim periodima koristili na prostoru nekadašnje Jugoslavije.

U sklopu otvaranja izložbe prikazan je i nagrađivani kratki film u zajedničkoj, hrvatsko-srpskoj koprodukciji Igora Bezinovića i Ivane Pipal: Mikrokazeta-najmanja kazeta koju sam vidio, 19’11”

Na ovogodišnjem srpsko-hrvatskom približavanju, folklora i gastronomskih specijaliteta, kao pokazatelja sličnosti, razlika i/ili namere dobre volje, razumevanja i volje za približavanjem i/ili brisanjem umetničkih, jezičkih, društvenih – političkih i inih granica nije bilo. Sumnja se da za to postoje najmanje dva razloga: Iskakanje iz vinkla i novosadska asistencija.

Branislava Opranović (Autonomija, naslovna fotografija: ‘Čovjek/Човек’ ilustracija intervencije asocijacije Apsolutno, reizvedba kuda.org 2021.)