UKulpinu, selu nadomak Bačkog Petrovca, domaćinstva već skoro dve decenije nemaju ispravnu vodu za piće. Za kuvanje i kupanje stanovnici koriste tehničku vodu koju plaćaju kao pitku. Kanalizacija je još jedan nerešen problem, baš kao i propadanje zgrade Doma kulture. Odlasci do pet kilometara udaljenog Bačkog Petrovca moraju se unapred planirati i prilagoditi polascima autobusa kojih u toku dana ima tek nekoliko, a autobuski sabraćaj do Novog Sada je još ređi.

Plana kako rešiti ove probleme još nema, kao ni jedinstva i zajdničkog delovanja stanovnika Kulpina kako bi nadležne institucije uradile ono što im je posao i obezbedile osnovne uslove za život.

Umesto toga, skupljaju se potpisi za promenu naziva šest kulpinskih ulica.

“Izgleda da je to najveći problem u selu” – ironično govori Jasmina Kuštra Zima koja živi u Kulpinu i koja se usprotivila ovoj inicijativi.

Potpisi za promenu naziva ulica se skupljaju već neko vreme, ali nema zvaničnih informacija ko je inicijativu pokrenuo, iz kojih razloga, niti kakvi su dalji planovi. Primećuje da je predlog da se menjaju samo nazivi ulica koji potiču iz vremena bivše Jugoslavije.

“Meni jedino nije jasno šta fali nazivu “Školska”, jer to i nema mnogo veze sa Jugoslavijom. Ako su ljudi koji su pokrenuli inicijativu gledali istoriju Kulpina, znaju da je ova ulica vezana za prve škole u selu i nema smisla da joj se menja naziv” – smatra Jasmina.

Celu inicijativu vidi kao pokušaj da se izbriše jedan deo istorije. Zna da o tom periodu postoje različita mišljenja, ali je za suživot neophodna tolerancija. Pojedini stanovnici Kulpina dobili su pozive iz Mesne zajednice kako bi dali svoj potpis za promenu naziva ulica. Međutim, Dušan Plaćinski, sekretar u Mesnoj zajednici Kulpin u kratkoj izjavi za Storyteller kaže da o inicijativi zna samo ono što se priča po selu. Nije mu poznato ko se zalaže za promenu naziva ulica niti koliko potpisa je do sada prikupljeno. Upućuje nas da sve informacija zatražimo u opštini Bački Petrovac.

Pitanja smo poslali na zvanične e-mail adrese u Opštini i Skupštini Bačkog Petrovca, ali do kraja radnog vremena nismo dobili odgovore.

Nazivi ulica se menjaju najčešće zbog duštveno-političkih razloga

Na našim prostorima se nazivi ulica menjaju relativno često i ta praksa ima više negativnih nego pozitivnih strana, navodi socijalni antropolog i arheolog Kristijan Obšust, izvršni direktor Centra za istraživanje kolektivnih identiteta i političke mitologije. U kratkom intervju za Storyteller ukazuje i na razloge zbog kojih smatra da su predložene promene naziva pojedinih ulica u Kulpinu problematične.

U kojim slučajevima su promene naziva ulica opravdane i da li su česte?

Kristijan Obšust: Na prostoru Republike Srbije, kao i ranijih političkih subjekata tj. entiteta koje su joj prethodile (SCG, SRJ, SFRJ, FNRJ, DFJ, period okupacije tokom Drugog svetskog rata, Kraljevine Jugoslavije, Kraljevine SHS) a svakako i u ranijem hronološkom okviru (Austro-ugarska monarhija) – ukoliko govorimo o prostoru današnje administrativne teritorije koje obuhvata AP Vojvodina kao sastavni deo Republike Srbije – može se pratiti permanentna dinamika promene odonima, odnosno naziva ulica. Ovaj fenomen svakako ne predstavlja pojavu svojstvenu samo za Srbiju, kao ni za države sa bivšim socijalističkim uređenjem, već je praktično karakterističan za sve države pri čemu dinamika promena naziva ulica varira u zavisnosti od konkretne zemlje.

Međutim, u slučaju država bivšeg socijalističkog uređenja, te samim tim i republika nastalih nakon raspada SFRJ, promene naziva ulica predstavljaju relativno čestu praksu. Generalno posmatrano, ova tendencija predstavlja konsekvencu višeslojnih, ali primarno društveno-političkih kazualiteta, kao i ideoloških premisa konkretne vladajuće strukture kako na republičkom, tako i na lokalnom nivou. Odnosno, opšte posmatrano, promena naziva ulica u savremenom kontekstu na navedenim prostorima, često je neopravdana i koristi se u kontekstu političke instrumentalizacije, građenja konkretnih političkih idioma, kolektivnih imaginarijuma, itd.

Uzimajući u obzir da nazivi ulica i javnih površina intencionalno imaju simbolički značaj čime mogu reprezentovati različite društvene, političke i kulturne aspekte, oni zapravo predstavljaju “prostorne orijentire” iz kojih se ujedno manifestuju kako političke ideologije, tako i različiti apsekti “političke moći”. Odnosno, imenovanje i preimenovanje ulica kao činovi koji se odnose na komemoraciju i/ili (de)komemoraciju različitih ličnosti, događaja ili geografskih pojmova, konstruišu se u zavisnosti od brojnih političkih tendencija, tj. od konkretnih ideoloških i političkih praksi i diskursa, a u krajnjoj istanci i od ličnih afiniteta osoba koje o tome odlučuju.

U tom smislu, promene u toponimiji određenog naselja kao celine koje se manifestuju kroz imenovanje i preimenovanje ulica, grad ili selo – kao naseljeni prostor – predstavljaju u specifičnoj formi “ideološkog teksta” namenjenog njihovim stanovnicima. Pri tome taj “tekst” kao osobeni fundus sistema simbola u urbanoj toponimiji kreira se i konstruiše primarno od strane političkih aktera, između ostalog u cilju stvaranja poželjne političke svesti među stanovništvom grada, kako je to ukazao Maoz Azarjahu, inače jedan od začetnika istraživanja promena gradskih toponimija, tj. političkih i ideoloških pozadina istih. Prema njegovom mišljenju, odonimi predstavljaju aktivne činioce u konstruisanju i shvatanju društvene stvarnosti čime zapravo – kao sastavni deo komunikacije – učestvuju i u transformisanju istorije koja naizgled deluje oslobođena od političke manipulacije.

Dakle, odonimi kreiraju, ali iz njih se istovremeno i iščitavaju politike kulture sećanja konkretnog naselja ili grada koje mogu, ali i ne moraju, da budu u skladu sa afinitetima i željama stanovnika konkretnih naselja. Kako bih maksimalno simplifikovao odgovor na Vaše pitanje vezano za “opravdanost” promena naziva ulica, moram istaći da je ono na žalost na našim prostorima već decenijama praksa koja se najčešće ne sprovodi na realnim osnovama, iako svakako ima i niz pozitivnih  izuzetaka. 

Kakav uticaj imaju na zajednicu, šta su pozitivne, a šta negativne strane?

Kristijan Obšust: Ovo pitanje je naizgled kompleksno na šta sam ukazao u odgovoru na vaše prethodno pitanje, ukoliko se posmatra sa ideološkog i identitetskog aspekta. Međutim, ukoliko ga percipiramo sa realne, odnosno svakodnevne praktične svrsishodnosti, postoji daleko više negativnih nego pozitivnih strana koje praksa preimenovanja ulica podrazumeva. Negativni segmenti se svakako odražavaju na nivou oduzimanja vremena građanima vezanog za birokratiju, npr. promenu ličnih dokumenata i tome sličnom, a imaju i dodatan problematičan aspekt da je u praksi – posmatrano iz današnje perspektive demokratskog uređenja – izuzetno teško da svi budu zadovoljni eventualnim promenama naziva ulica u kojima stanuju.

Dodatno i na žalost, u poslednjih 35 godina  praksa promena naziva ulica stavlja realne probleme građana koji su zapravo prioritetni (poput infrastrukturalnih nedostataka) u drugi plan. Odnosno, realni problemi se marginalizuju zbog ideoloških premisa koje promene naziva ulica podrazumevaju, a koje proizilaze iz seta naizgled složenih, ali zapravo krajnje banalnih konstelacija.

Svakako, ovim ne želim da kažem da određene nazive ulica nije potrebno promenti, ali problem je u tome što se oko ovakvih promena ne pitaju kompetentni stručnjaci, nego su komisije koje se formiraju za ovakvu praksu, najčešće sastavljene od osoba koje apsolutno ne disponuju nikakvom argumentacijom i predznanjima, zbog čega bi neki naziv ulice trebalo potencijalno promeniti, ili bi ga pak trebalo zadržati.

Dodatno napominjem, kao lični stav, da smatram da se novokreiranim ulicama koje nastaju širenjem naselja daju nova imena, a da se promena postojećih odonima vrši samo kada je to zaista argumentovano i zasnovano na kritičkoj kulturi sećanja i pozitivne, tj neutralne afirmacije iste.

Da li promene naziva ulica mogu biti rezultat društveno-političkih prilika?

Kristijan Obšust: Ukoliko me pitate oko konkretnih predloga vezanih za naselje Kulpin u opštini Bački Petrovac, a u skladu sa predlogom promena naziva za pet ulica i jedne javne površine, tj. trga, apsolutno da!

Pokušaću ukratko da argumentujem svaki od navedenih predloga taksativno, bez intencije da zalazim u dnevno-političke aspekte konkretne inicijative.

Ne predstavlja nikakav problem da se novonastale ulice imenuju prema predloženim novim nazivima, kao i da se Ulica “Maršala Tita” preimenuje s obzirom da naziv iste, predstavlja recidiv ranije ideološke instrumentalizacije vezane za navalentno i neosnovano kreiranje kulta ličnosti Josipa Broza. Međutim, postavlja se pitanje, zašto se umesto ovog naziva predlaže novo ime ulice vezane za ličnost “Patrijarha Georgija Brankovića”.

Svakako, ja ovde ne ističem da po njemu ne treba imenovati neku od ulica, ali za centralnu ulicu naselja koja trenutno nosi naziv “Maršala Tita”, trebalo bi pronaći neki daleko adekvatniji odonim koji bi bio u skladu sa lokalnim multietničkim i multikonfesionalnim sastavom stanovništva Kulpina, a koji bi asocirao na prijateljske veze između Srba i Slovaka. Svakako, predloženi novi naziv ulice “Patrijarha Georgija Brankovića” kao osobe rođene u Kulpinu je daleko adekvatniji od trenutnog naziva ulice “Maršala Tita”, samo smatram da centralna ulica u naselju Kulpin treba da ima neutralan naziv.

Ujedno, promena trenutnog i neutralnog odonima “Školska” u Ulicu “Mitropolita Stefana Stratimirovića”, nema nikakvo uporište, iako svakako ističem da Stefan Stratimirović kao osoba rođena u Kulpinu, treba da dobije ulicu koja bi nosila ime po njemu. Međutim, menjati neutralni naziv “Školska” je zaista pogrešna odluka.

Najproblematičniji predlog predstavlja potencijalnu promenu centralne urbane javne površine, odnosno “Trga oslobođenja” u “Trg Dunđerskih”. Ovaj predlog se može iz naučne perspektive posmatrati kao revizionistički uzimajući u obzir da poništava doprinose NOB-a kao i dekomemoraciju žrtava palih u borbi protiv okupatora na uštrb glorifikovanja jedne veleposedničke porodice koja je možda u određenom kontekstu značajna za Kulpin, ali ni izbliza do te mere da bi centralni trg u naselju nosio naziv po njoj, bez obzira na lokaciju nekadašnjeg privatnog poseda Dunđerskih! Prema tome, konkretan predlog predstavlja nipodaštavanje žrtava na uštrb senzacionalizma i čestih nekritičkih konstrukcija koje se konstruišu oko porodice Dunđerski u eri savremene medijske devijacije i neoromantičarske interpretacije prošlosti kao potencijalnog “turističkog resursa”.

Potpuno na isti način je nedopustiv i krajnje moralno, etički i istorijski problematičan predlog promene ulice “Partizanska” u “Ulicu Janka Kralja”. Uostalom, ličnosti Janka Kralja je već na lokalnom nivou dat validan značaj u kontekstu kulture sećanja, postavljanjem njegove biste u sklopu površine parka u Kulpinu.

Dekomemoracija koja sadrži predlog promene “Ulice Ive Lola Ribara” u “Ulicu Mihala Milana Harmica”, takođe je problematična s obzirom na tragičnu smrt Ive Lole Ribara u Narodnooslobodilačkoj borbi. Svakako, ni izbliza u toj meri, koliko su problematični predlozi za ukidanje naziva “Partizanske ulice”, kao i “Trga Oslobođenja”.

Ličnost Mihala Milana Harminca, kao uglednog slovačkog arhitekte rođenog u Kulpinu, apsolutno pruža osnov da se u ovom naselju neka od ulica imenuje po njemu, ali ne na uštrb dekomemoracije ličnosti Ive Lole Ribara. Jedino neupitno u kontekstu celog predloga je promena naziva “Triglavske ulice” u “Ulicu Feliksa Kutlika”, uzimajući u obzir da je isti rođen u Kulpinu i da je ostavio značajan doprinos na lokalnom nivou. Ujedno, kao što sam već istakao, i promena naziva ulice “Maršala Tita” je više nego utemeljena, ali bi trebalo naći “neutralniji” novi odonim.

Brankica Matić (Storyteller)