Zakon o rodnoj ravnopravnosti nije prvi, a ni poslednji zakon kome se protivi Srpska pravoslavna crkva. Podsetimo se da je, svojevremeno, predlog Zakona protiv diskriminacije bio povučen iz procedure, kako bi se upodobio njenim zahtevima.

Otpor crkve ne iznenađuje. Treba naglasiti da korisnici usluga ove crkve, kao i njeni predstavnici, imaju jednako pravo kao i ateisti, agnostici ili pripadnici drugih vera da javno iznose svoja mišljenja o bilo kom zakonu, problemu ili praktičnoj politici. Treba, međutim, podvući i sledeće: ulazak crkve u javnu sferu ne imunizuje crkvu od kritika. Arhijereski štap nije od pomoći u sferi javne upotrebe uma. Ulaskom u političku arenu crkva postaje protivnik političkih aktera koji stoje iza zakona. Ukoliko se Zakon o rodnoj ravnopravnosti želi održati u sadašnjem obliku, protiv Srpske crkve se mora povesti politička borba. Duga, uporna i kontinuirana. Cilj te borbe je vraćanje republike građanima, a klera i crkve veri i Bogu.

Srpskoj crkvi ne smeta samo rodno senzitivan jezik, nego i prisustvo žena u oltaru. Funkcioneri vere naučavaju da su muškarci i žene ikone Božje, to, međutim, ne znači da žene u Srpskoj crkvi mogu obavljati sveštenički poziv. Stvorena nakon Adama i od njegovog rebra, pravoslavna Eva plaća cenu svog nastanka. U židovskoj tradiciji Adamova prva žena Lilit je sačinjena od istog materijala kao i Adam, što nas navodi na zaključak da su žene i muškarci egal i da ženama moraju biti dostupne iste one pozicije koje su dostupne i muškarcima. Uostalom, sveti duh, koga sveštenici u svojim molitvama prizivaju, nema ni boju kože, ni testise, ne šiša se na nulu i ne tetovira telo, ne koristi šminku i silikone, ne zateže grudi i ne pegla lice. Pa, ako je već tako, zašto onda sveštenički poziv ne bi bio dostupan i ženama? Zašto se, onda, neka savremena Lilit ne bi našla na poziciji, recimo, srpskog patrijarha!? U drugim crkvama, protestantskoj, na primer, žene mogu vršiti liturgijsku službu. Prema pisanju medija, u Anglikanskoj crkvi je (2006. godine) broj žena sveštenica premašio broj muškaraca sveštenika. Nije zbog toga propalo ni carstvo božje, ni ikona Svete trojice.

Tradicionalno, Srpska crkva uživa visok stepen poverenja. Ispitanici imaju kritičke primedbe, ali u njoj i dalje vide instituciju od ključnog nacionalnog značaja, čuvara sigurnosti i identiteta. Priznajem da mi se apostrofiranje Srpske crkve kao nacionalne institucije čini jednako glupim kao i svojevremeno Tadićevo isticanje Demokratske stranke kao nacionalne institucije. Srpska crkva je samo jedna od institucija građanskog društva, ne najvažnija i ne najizvrsnija, ali vrlo moćna. Reč je o antimodernoj i antiliberalnoj instituciji, utočištu konzervativizma, velikodržavlja i velikonacionalizma. Tokom boravka u Banjaluci, patrijarh Irinej je izjavio da u našem srcu kuca ljubav prema srpstvu i Republici Srpskoj. Iznenađujuće reči za jednog patrijarha. Njegovo, kao i sadašnje Porfirijevo fotkanje sa Vučićem i Dodikom nije lišeno simbolike – to je slika srpskog jedinstva, ali i snažna poruka da ujedinjenje svih Srba u jednu državu uživa snažnu podršku crkve. Pokušaj tog ujedinjenja na kraju prošlog veka je kompromitovan teškim zločinima i genocidom. Umesto da te zločine osudi, patrijarh Irinej je našao za shodno da položaj Srba u Crnoj Gori upoređuje sa položajem u NDH.

U analizi koju je HO ponudio javnosti ukazuje se i na vezu ekstremizma sa etnonacionalizmom i kleronacionalizmom. Nasilju je uvek potrebno neko opravdanje, nekad se ono legitimiše verom, nekad nacijom. Problem sa etnonacionalizmom jest u tome što on cepa društvo po etničkim linijama, vodi nejednakoj distribuciji prava, lako se šovinizira i klizi u rasizam i fašizam. Možda bi, u kontekstu suočavanja sa prošlošću, trebalo porazmisliti i o zameni etničkog koncepta nacije onim političkim. Prednosti ovog koncepta su u tome što svim članovima političke zajednice priznaje isti status i jednaka prava, a lojalnost zajednici ne zasniva na etnosu, nego na (liberalnom) ustavu kao domovini slobode. Takav ustav nikome ne nameće identitet u privatnoj sferi, pa je svako slobodan da u njoj bude što god želi – Srbin, vernik, akrobata, iluzionista… Zahtev za konverzijom nacionalnog modela je, kako sada stvari stoje, čista utopija. U očima idejno petrificirane i antizapadnjački nastrojene crkve ovakve ideje se razumevaju kao izraz poremećenosti. Ako nekršten Srbin ne biva, kako je govorio patrijarh Pavle, onda u srcu pravoslavnog episkopata nema mesta za Evropu i njene ideje. Sekularizma, na primer.

Nekoliko reči i o manjinama. U zemlji u kojoj je država uzurpirana zarad (navodnih) interesa etničke većine, priča o manjinama deluje farsično. Manjina nije samo etnički, nego i politički drugi, pa su ovim pojmom obuhvaćeni i oni pripadnici većinske nacije koji ne prihvataju etnonacionalističke ciljeve. Ujedinjenje svih Srba u jednu državu ne nailazi na razumevanje liberala. Nije jasno zbog čega bi svi pripadnici jednog etniciteta morali da žive u jednoj državi?! Od plemenskog okupljanja važnije je pitanje prirode države i kvaliteta političkih institucija, vladavine prava, demokratije, ljudskih prava, ekonomskog progresa… Realizacija etnonacionalističkih ciljeva podrazumeva promenu granica, a to u ovom trenutku nije moguće, ali je moguće prepustiti se etničkoj imaginaciji i iscrtavati granice budućeg „srpskog sveta“. Etnonacionalistički ciljevi čine susede Srbije vrlo obazrivim, a podrška vođi srpske iredente u susednoj državi dovodi u pitanje privrženost Srbije teritorijalnom integritetu BiH. Državni interesi okreću Srbiju ka EU, NATO-u, insistiranju na odvojenosti crkve i države, odustajanju od besmislenih pokušaja da se Kosovo vrati pod suverenitet Srbije… U očima etnonacionalista odustajanje od Kosova je izdaja. U očima iskrenih vernika okretanje Srpske crkve naciji je jeres. Ne podrivaju crkvu ateisti, nego etnofiletisti.

U retorici etnonacionalista mesto izdajnika je prazno i njega, u zavisnosti od političke konjukture, popunjavaju anacionalni pojedinci i pojedinke, tzv. eurofanatici, autošovinisti i, naravno, žene. Ali ne bilo kakve žene, već samo one koje, poput Lilit, tvrdo instiraju na jednakosti i nezavisnosti, koje ne pristaju da budu podređene rajskom šmokljanu Adamu, koje sebe ne vide kao plemenski resurs i koje se ne prepoznaju u ulozi prinudnog upravnika nad vlastitom telesnom ekonomijom.

Srpska crkva podstiče moralnu paniku, kako bi izdejstvovala stavljanje Zakona o rodnoj ravnopravnosti van snage. Rod ne ukida pol, žene i muškarci će i dalje biti žene i muškarci, ali se konstruisanje uloga koje crkva, kao i njeni saveznici u akademskim i kulturnim institucijama, vidi kao prirodne, urođene i muškarcima i ženama primerene, ne može koristiti za uskraćivanje prava žena i narušavanje građanske jednakosti.

Da u Srbiji postoji razvijeno građansko društvo, uređena i konsolidovana država, snažna demokratska politička kultura i crkva spremna da se „protestantizuje“, možda nam Zakon o rodnoj ravnopravnosti i ne bi bio potreban. Civilno društvo je, na žalost, pauperizovano i nemoćno, politička kultura autoritarna, a crkva zaostala i arhaična. Njen Bog nije Bog siromašnih i ubogih, nego osionih, moćnih i bogatih. Više nacionalistička nego evanđeoska, više oslanjena na vlast države nego na snagu vere, više na budžet nego na dar, crkva briše liniju koja deli moderno društvo od predmodernog.

Uloga Helsinškog odbora je, između ostalog, i u tome da nas podseti na važnost te linije, na jednakost ljudi, na pravo pojedinca da izabere život u skladu sa vlastitom koncepcijom dobra, na njegovo pravo da Bogu i crkvenim mogulima pokaže srednji prst uvek kada mu se za to ukaže prilika, da podseti na činjenicu da se ekstremisti ne nalaze samo na margini društva, nego i u njegovim centralnim političkim institucijama. Upravo se jedan od njih – onaj koji je srpsku skupštinu proglašavao za sigurnu kuću Ratka Mladića, koji je tražio sto muslimanskih za jednu srpsku glavu i koji je prelepljivao natpise ulica sa imenom Zorana Đinđića – nalazi na poziciji šefa države. HO je ponudio deskripciju stanja, nama je, međutim, više od deskripcije potrebno delovanje. Demokratsko društvo, vladavina prava, pravna sigurnost i uspešna privreda nisu samoispunjavajući ideali. Čitaju li zombirani pripadnici političke klase i nešto drugo, osim naručenih tekstova u medijima?

Vid Majorski (Autonomija/foto: Pixabay)

(Članak je zamišljen kao prilog diskusiji na okruglom stolu koji su, na temu ekstremizma, Srpske crkve i roda, Helsinški odbor i Jukom organizovali u Beogradu.)