Sonja Biserko (Beograd, 1948) rodila se i školovala u Beogradu (Ekonomski fakultet). U vrijeme SFR Jugoslavije, od 1974. do 1991., radila je kao diplomatkinja u saveznoj administraciji. Bila je predstavnica u Ujedinjenim Nacijama (1984-1989). Diplomaciju napušta 1991. zbog neslaganja s politikom Slobodana Miloševića. Osnivačica je Helsinškog odbora za ljudska prava (1994) u Srbiji. Na njegovom je čelu sve do danas. Desetljećima se dosljedno i ustrajno bori za ljudska prava i za univerzalna humanistička načela. Njezin glas je jedan od najprepoznatljivijih koji se opirao Miloševiću i svima u Srbiji koji su imali utjecaj u afirmaciji nacionalizma i ideologije koja je skrivila rat na prostoru bivše Jugoslavije. Neposredno nakon rata, snažno i aktivno se angažirala na povratku izbjeglica. Aktivno sve do danas radi na pomirenju i zbližavanju ljudi i naroda bivše Jugoslavije. Njezina hrabrost, želja za otkrivanjem istine, jasnoća argumentacije i borba za jednaka prava svih gotovo su bez premca na našim prostorima. Dobitnica je brojnih priznanja, a u okviru jednog projekta („1000 žena“) bila je nominirana za Nobelovu nagradu za mir.

U intervjuu za Polis.ba, Sonja Biserko najprije govori o tome što ju je motiviralo da se bori za pravdu te zašto je važno ne skrivati istinu ma koliko ona bila gorka. Smatra da u društvu prevladava uvjerenje da je bolje istinu potiskivati ili zataškavati. Potom argumentira o aktualnoj društveno-političkoj situaciji na zapadnom Balkanu te novoj energiji i odlučnosti zapadnih zemalja u rješavanju otvorenih političkih pitanja. Odgovara na pitanje zbog čega međunarodna zajednica nije mogla/htjela spriječiti rat u Jugoslaviji. Tvrdi da je cilj rata bio etničko čišćenje. Uvjerena je da je politizacija religije otišla predaleko…

Gospođo Biserko, u javnosti ste desetljećima. Vaša bogata biografija obilježena je s jedne strane diplomacijom – od početka 70-ih pa sve do rata kada ste zbog neslaganja s politikom Slobodana Miloševića podnijeli ostavku i postali gorljiva kritičarka Miloševićeve vlasti, a s druge strane ona je obilježena Vašim neumornim radom na polju ljudskih prava. Godine 1994. osnovali ste Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, na čijem ste čelu do danas. Razgovor vodimo za Polis.ba, portal koji je namijenjen da bude dijaloški, a ujedno i angažiran u pozitivnim, integrirajućim, područjima društva i religije. Vi godinama djelujete na tom području. Duh prošlih vremena i danas je itekako dominantan. Jeste li izgubili vjeru u naša društva, u ljude? Pomislite li nekada o uzaludnosti vlastitog angažmana?

Kad čovek tako dugo traje na javnoj sceni, naravno da prolazi kroz različite faze – od beznađa i želje da se ode, do očekivanja da će se ipak nešto promeniti. Ovo su procesi dugog trajanja i nisu ravnomerni. Imali smo užasan rat, a onda je nakon 2000. godine sledila faza nade i promena. Nažalost, to nije dugo trajalo, jer je nadzor Zapada oslabio, a lokalni lideri su nastavili sa svojim ratnim agendama na drugi način. To se posebno odnosi na Srbiju koja se samo prilagodila vremenu, čekajući nove okolnosti u kojima bi „srpski svet“ napokon dobio završnicu. Osim toga, još uvek dominira lični interes, a ne opšti, kod onih koji vode zemlje na Balkanu – pljačka i korupcija – što je s jedne strane „zarobilo“ ove zemlje, a s druge, dovelo do masovne emigracije, uglavnom na Zapad.

No, ipak ima i ohrabrujućih signala, ali su nedovoljni. Napredak svake zemlje pojedinačno, ali i širi pokret za pluralizaciju Evrope biće podsticaj pozitivnom razvoju na Balkanu. Pluralni Balkan je poput – i u okviru – pluralne Evrope zaista veliki izazov. Podrazumeva, međutim, i ogromnu odgovornost regionalnih elita i društava, i iziskuje kritičko i kreativno promišljanje i delovanje, u regionu i u Evropi.

Nakon više od 30 godina od raspada koji je pokidao sve političke i druge veze, odnosi u regionu se, manje ili više, tiho obnavljaju na svim nivoima. To samo jača moje uverenje da se raspad bivše Jugoslavije ne može – i ne sme – izjednačavati s raspadom regiona, jer je region neuporedivo stariji i trajniji. Jugoslavija je otišla u istoriju, ali regionu pripada budućnost. Ruska agresija na Ukrajinu vratila je Zapad, pre svega SAD, na Balkan, jer je rat temeljno poremetio pre svega evropski bezbednosni okvir gde je Balkan jedna od slabijih karika. Dakle, imam nadu da će se ovom prilikom SAD pozabaviti nezavršenim poslovima na Balkanu, što podrazumeva stavljanje tačke na raspad Jugoslavije. Znači, nezavisno Kosovo i bez rekompozicije Balkana. To je uostalom, i glavna pretpostavka za konsolidaciju regiona. Otvaraju se realnije evropske perspektive. Međutim, za ostalo moramo i sami nešto poraditi.

Što je to što Vas nosi kroz to sve vrijeme u Vašem djelovanju, a nailazili ste na silne otpore. Je li to neki inat, nada u bolje, moralni osjećaj za pravdu?

Sve pomalo. Kad se čovek nađe u tako poremećenim vremenima koja poništavaju sve vrednosti i ljudskost, neminovno se suoči sa izborom – kojim putem da krene. Mislim da smo svi prolazili to na različite načine. Ja sam eto, odabrala put kojim još uvek hodam. Kad jednom napravite izbor, nema natrag. U takvim situacijama čovek bira ono što nosi u sebi.

Na jednom mjestu ste rekli da je nužno govoriti javno o svemu što znate kako bi se na koncu otkrila istina. Zbog svojih istupa trpite napade, prozivanja. Ne tako davno Milorad Dodik, tada član predsjedništva BiH, rekao je za Vas da ste „sramna žena koja uživa sve slobode u Srbiji“. O kakvoj slobodi govori Dodik? Kako je živjeti u ambijentu koji Dodik i Vučić prema svojim kriterijima označavaju slobodnim?

Njihova sloboda je sloboda laži i manipulacije, ali istina se zna. Ratovi i sve što se dešavalo i dešava u ovom regionu je već dokumentovano. Od toga se ne može pobeći. Dakle, reč je o političkoj eliti, ali i društvu koje nije spremno da se suoči sa svojom odgovornošću. Otuda i ta instrumentalizacija medija koji imaju ogromnu odgovornost za kreiranje toksične atmosfere u kojoj živimo.

Dok razgovaramo svijet se suočava s najvećom krizom od Drugog svjetskog rata zbog ruske invazije na Ukrajinu. Rekao sam da ste bili dugo u diplomaciji, poznajete dobro međunarodne odnose. Je li ovaj rat prekretnica u stvaranju novog međunarodnog poretka? Vodi li ruska invazija na Ukrajinu, što je strašno i zamisliti, u novi rat svjetskih sila?

Međunarodni liberalni poredak kakav poznajemo odavno je u procesu promena. Rat u Ukrajini je samo ubrzao ili bolje iskristalisao odnos snaga. Rusija je krenula u avanturu koja će je skupo koštati i diskreditovati bez obzira na to kako će se rat završiti. Pre svega, rat će do kraja učvrstiti osporavani identitet Ukrajinaca. Zapad stvara novi bezbednosni poredak u Evropi gde Balkan takođe ima značajno mesto.

A na Balkanu, prvenstveno zapadnom, ostala su neriješena mnoga pitanja koja od posljednjeg rata ovu regiju stalno vode u regresiju. Ovdje posebno mislim na odnos Srbije i Kosova, na političku nefunkcionalnost BiH, na krizu vlasti u Crnoj Gori. Mogu li ova tri ključna politička žarišta uzrokovati i veću krizu od današnje i može li ovaj rat u Ukrajini ohrabriti retrogradne politike u regiji za nova nasilja?

Zapadna diplomatska ofanziva u regionu upravo je i rukovođena tim „nezavršenim poslom“ jer se od početka ruske agresije špekulisalo da bi Moskva mogla otvoriti drugi front na Balkanu. Otuda ta promptna reakcija Zapada. Evropsko-američki predlog za normalizaciju odnosa Beograda i Prištine je na stolu, a prema nekim informacijama trebalo bi da se potpiše do kraja marta. Očigledna je žurba. Beograd je očekivao da će Kurti odbaciti taj predlog, ali se to ipak nije desilo, jer su obojica pod ogromnim pritiskom, pre svega Amerike, da se to što pre finalizira. Predsednik Vučić je sam sebe doveo u situaciju (totalna rusifikacija javne sfere u Srbiji, kao i srpskog nacionalizma) koju sada mora raščišćavati, ponovo upotrebom medija. Cirkus kojem smo svedočili u Skupštini takođe spada u to. Nažalost, srpska akademska elita je listom protiv tog predloga, dok se SPC još zvanično nije oglasila. Većinski, ona je protiv predaje Kosova. Kao da ono nije predato 1999, kad je svet intervenisao da bi sprečio još jedan genocid. Čini mi se da će patrijarh Porfirije ipak dati podršku predlogu. U toku je veliko previranje prvenstveno u krugovima elita koje se nisu distancirale od Miloševićevog i sopstvenog projekta. Vučić svakodnevno, kao i obično, gostuje na tv ekranima i formulisao je svoju dilemu tako što se Srbija mora rukovoditi svojim “ekonomskim interesima, koji su na zapadu, kao i o pitanjima duše koja je i na istoku”. Zanimljiva formulacija oko koje treba da prelomi odluku.

Vratit ćemo se malo unatrag na sam raspad Jugoslavije, na nastanak retrogradnih politika o kojima smo govorili. Dosta često u svojim nastupima jasno govorite kako je raspadu Jugoslave prije svega doprinijela Miloševićeva politika stvaranja Velike Srbije. Budući da ste bili u diplomacije do 1991. godine, zašto Međunarodna zajednica nije odlučnije reagirala u sprječavanju rata, u zaustavljanju Miloševića?

Međunarodna zajednica, u ovom slučaju zapadna, je i sama tada prolazila kroz turbulentne promene. Raspad Sovjetskog Saveza bio je tektonski poremećaj u međunarodnim odnosima koji još uvek traje. Rusija nije pristala, kao što se vidi, na promenu svog statusa globalne sile i krenula je u reviziju, izazivajući sukobe u celom svom susedstvu. Dakle, kao globalna sila u raspadu sa ogromnim nuklearnim potencijalom ona je bila primarni fokus Zapada u to vreme. To je naravno išlo na ruku Beogradu koji je iskoristio strateški vakuum na Balkanu i krenuo je u ratnu avanturu čije posledice još uvek snosimo. Zapad nije lako prihvatio raspad Jugoslavije, bez obzira što su obaveštajni podaci (CIA i drugih) ukazivali na mogućnost sukoba. Prvi nagon je bio da se sačuva državni okvir Jugoslavije, što je bilo i ponuđeno na Konferenciji u Hagu 1991. Srbija je to odbila, a prinudila je i Crnu Goru da povuče svoj potpis sa dokumenta s namerom da se prikaže kao strana koja nastoji da sačuva Jugoslaviju, naravno, po svojoj meri. Naravno, i rat u Iraku je odvukao SAD na tu stranu, a Evropa nije imala kapacitet da se izbori sa srpskom agresijom. Iz takve konstelacije usledilo je niz politika koje su postepeno stavljale region pod kontrolu. Neuspeh Haške konferencije vodio je priznanju svih republika nakon što je Badenterova [Robert Badniter] komisija formulisala kriterije za njihovo priznanje. Naravno, to nije zaustavilo rat. Slovenija i Hrvatska su priznate u januaru 1992, nakon što je Hrvatska već bila temeljno devastirana, a 30 odsto njene teritorije okupirano. Tada Beograd pristaje na dolazak UN trupa koje bi, kako je Borisav Jović u svom dnevniku zabeležio, bile tamo dok se stvore okolnosti za referendum na kojem bi Srbi glasali za pripajanje Srbiji. Rat su zaustavile SAD 1995, kad lidere odvode u Dejton gde se prihvataju Dejtonski i Erdutski sporazum. Erdutski sporazum je uspešno sproveden, dok je Dejtonski sporazum predmet sporenja, jer tako koncipiran sada je glavni razlog disfunkcionalnosti Bosne, jer je ugrađen etnički princip koji stalno generiše velikodržavne ideje.

Svojom neadekvatnom politikom 90tih međunarodna zajednica je omogućila (ili nije sprečila) prostor za etničke podele. Nisu zaustavili genocid u Bosni i Hercegovini 1992. Čekali su da masakr i genocid u Srebrenici dovedu u pitanje njihov kredibilitet. Ovakav pristup davao je nadu Srbiji da ostvari svoje težnje u Bosni, Crnoj Gori, Kosovu, pa čak i Makedoniji.

Pisali ste mnogo o brutalnom raspadu Jugoslavije. Imate uvid što se sve događalo? Koji su po Vašem mišljenju bili, osim već spomenute Miloševićeve politike, ključni razlozi za rat?

Do raspada Jugoslavije došlo je delovanjem niza unutrašnjih i spoljnih faktora tokom dugog perioda, delovanjem koje je rezultiralo istovremenim kolapsom komunističkog sistema i federalne države. Liberalni potencijal jugoslovenskog socijalizma i prednosti koje je zemlji tokom gotovo 50 godina obezbedio njen jedinstven međunarodni položaj nisu bili dovoljno snažna osnova za njenu mirnu, demokratsku modernizaciju i transformaciju.

Srpska elita nije prihvatila razvojnu realnost i težnju drugih republika za višim stepenom nezavisnosti u okviru zajedničke jugoslovenske države. Emancipacija nacija unutar Jugoslavije bila je neizbežan, prirodan proces.

Evolucija Jugoslavije ka fleksibilnijoj federaciji može se pratiti u sklopu mnogih ustavnih promena u periodu od 1946. do 1974. Trend se intenzivirao 1960-ih na početku procesa istinske decentralizacije Jugoslavije. Zahtev za većom samostalnošću postavljale su sve republike i pokrajine, iako na različitim nivoima i u različitim sferama.

Pošto Srbija nije uspela u recentralizaciji Jugoslavije u čemu je dobila podršku samo od JNA, ona je krenula u osvajački pohod za šta je imala široku podršku u srpskim elitama i društvu.

Zlo rata najviše se sručilo na BiH. Franjo Tuđman i Slobodan Milošević su imali projekte razmještanja vlastitog stanovništva, tzv. humana preseljenja, zatim razmjene teritorija itd. Jesu li te dvije politike jednake?

Nisu u potpunosti jednake, samo u slučaju Bosne. Poguban je bio hrvatsko-muslimanski rat koji je završio Vašingtonskim sporazumom 1994. Kažem poguban, jer su te dve strane bile na udaru srpske agresije. Tuđmanova opsesija Bosnom je takođe opteretila brži razvoj Hrvatske.

Je li rat u bivšoj Jugoslaviji imao elemenata građanskoga rata?

To je pre svega bio osvajački rat Srbije i u tom smislu Srbija snosi najveću odgovornost za brutalan raspad zemlje što je dokazano i u Haškom tribunalu. Elementi građanskog rata postoje, ali to nije primarno. Pogubno je to što su sve strane prihvatile koncept etničke države i shodno tome raznim drugim politikama radile na etnifikaciji svojih država. Etničko čišćenje je bilo cilj rata, a ne njegova posledica. Nažalost, povratak izbeglica nigde nije bio uspešan sem na Kosovu, jer su se Albanci uglavnom vratili. U Bosni je 1997. godina proglašena godinom povratka, s time što se odvijao tako što je „svako išao svome“ i time je dodatno cementirana etnička podela. Bosni je nametnuto rešenje koje je u suprotnosti sa evropskim konceptom društva, zato je i njihova odgovornost za to što BiH ne može da skine tu „ludačku košulju“ koja joj je navučena.

Danas gotovo 30 godina od rata ni službeni Zagreb ni Beograd, a ni drugi politički centri i strukture (ni političke ni religijske) nisu se ispravno suočili sa svojom prošlošću, nisu priznali strašnu nepravdu koja je prouzrokovala zločine. Mogu li naša društva iznjedriti nekog „Willya Brandta“, odnosno političare koji će se moći suočiti s istinom rata, posebno sa zločinima vlastite politike?

Do sada to očigledno nije bilo moguće. Razne izjave pojedinih političara očigledno nisu bile dovoljne, a ni iskrene. Nažalost, na delu je kultura sećanja koja je uzela maha, rekla bih i šire, radi se o victimhood nacionalizmu. Takav pristup opterećuje pristup prošlosti i posebno prevazilaženju njenih tamnih strana. Jer, tim pristupom počinitelji postaju kolektivne žrtve, krijući se iza nacionalnog sećanja na žrtve. To se upravo desilo u Srbiji (kao i drugde), gde je zvanična kultura sećanja, ili dominantna kultura sećanja u suštini sprečila značajniji pomak u sagledavanju vlastite uloge u ratovima devedesetih. Zbog toga nije otvoreno pitanje razarajućih posledica ratne politike, iako je to u korenu svih aktuelnih problema u samoj Srbiji. Ratovi devedesetih i, posebno, Srebrenica potiskuju se i relativizuju. Traži se „pravedna raspodela krivice“. Na delu je istorijski revizionizam, koji uključuje ne samo poslednji, nego i Drugi svetski rat. Kao primer navešću da je zastupnik SDS (BiH) nedavno zatražio da se četnici tretiraju kao partizani u Muzeju bitke na Sutjesci.

Često ste bili kritični prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, posebno kada je u pitanju njezina uloga u posljednjem ratu. Na jednom mjestu kažete kako je ona prvo politička pa tek onda vjerska organizacija. Koji je po Vašem mišljenju razlog što religijske zajednice u regiji nisu faktor pomirenja, nego češće generatori podjela?

U uslovima dezorijentacije i raspada socijalističkog sistema vrednosti (kao i u svim ostalim postsocijalističkim zemljama) religija dobija ključnu ulogu u oblikovanju novih vrednosti. Jer, smatra se da je religija kičma na kojoj se drži svako tradicionalno društvo. SPC već osamdesetih stupa na javnu scenu u funkciji mobilisanja Srba u celoj Jugoslaviji, posebno u BiH i Hrvatskoj na genocidu nad srpskim narodom u Drugom svetskom ratu.

Tokom devedesetih unutar SPC dominira svetosavska ideologija koju zastupaju Otačastveni pokret Obraz, Sveti Justin Filozof, Dveri srpske. Oživljava princip sabornosti – „koncentraciona vlada” – koji zastupa Koštuničina vlada, što u suštini znači napuštanje pluralističkog modela društva koji predstavlja nasleđe evropske prosvećenosti. Sintagma te ideologije je – jedan narod, jedne religije u jednoj državi.

Teološko oblikovanje javnog prostora u Srbiji je počelo nakon 2000. godine, kad pravoslavlje s političkim pretenzijama počinje da oblikuje javni, društveni prostor, pri čemu se ugrožavaju prava drugih na sopstveni identitet. Odbacuju se sekularne vrednosti civilnog društva – demokratija, civilno društvo, pluralistički diskurs, sekularna i verska tolerancija i individualna ljudska prava. Može se zaključiti da crkva i država u Srbiji deluju u velikoj harmoniji. Ostaje da se vidi kako će se razrešiti pitanje oko Kosova i američko-evropskog predloga koji je na stolu.

Nije li onda SPC sredstvo politike ili je politika glavno zanimanje pravoslavnih jerarha?

Politizacija religije otišla je predaleko kao što se videlo u slučaju Crne Gore. SPC nikada nije priznavala AVNOJevske granice i uporno stoji na poziciji ujedinjenja srpskih zemalja. Nije čudno što u projektu „srpski svet“ glavnu ulogu upravo ima SPC.

Znači li to da su naša društva u fazi desekularizacije, odnosno sakralizacije politike, i to sada više nego i u samom ratu i poslije rata. Kad se treba izvršiti neka politička revolucija, prvo idu molitve, litija i molebani, najprije svetinje?

Zapadni Balkan se već godinama suočava sa erozijom sekularnih građanskih društava zbog politizacije religije i izobličenja verskih principa koji poprimaju oblike etnonacionalizma i etnocentrizma.

Vidimo kako i u ruskoj invaziji na Ukrajinu vrlo važnu, nažalost također negativnu, ulogu igra Ruska pravoslavna crkva koja je nositelj ideje tzv. ‘ruskog svijeta’, u kojem će Ruska pravoslavna crkva dobiti opet prominentno mjesto u ruskom društvu, za što su i rat i invazija na Ukrajinu legitimno sredstvo. S druge strane mogli smo od mnogih visoko rangiranih političara u Srbiji čuti govor o tzv. ‘srpskom svetu’, u kojem bi Srpska pravoslavna crkva mogla imati ključnu ulogu. Mogu li se usporediti ova dva ‘svijeta’ i kakve bi to posljedice moglo izazvati u regiji?

„Srpski svet“ kao termin, ulazi u upotrebu 2013., nakon što je formiran fond Ruski svet i nakon što se Rusija počinje značajno infiltrirati na Balkan 2012. Već Putinov govor na Forumu za bezbednost u Minhenu 2007. nagovestio je promene u ruskoj politici. I Ruska pravoslavna crkva ima identičnu ulogu u ruskom društvu. Ona podržava Putinov rat u Ukrajini, a patrijarh Kiril izjavljuje da će vojnici koji poginu u Ukrajini biti očišćeni od svih grehova.

Patrijarh Porfirije je upravo na dan jedinstva srpskog naroda u Republici Srpsko izjavio: „Nismo sigurni da se granice država opet neće menjati.“ S obzirom na kontekst u kome je ovo patrijarh saopštio, nesumnjivo je da se time podstiče stvaranje tzv. Srpskog sveta na račun BiH i Crne Gore.

Upravo je izbor patrijarha Porfirija na čelo Srpske pravoslavne crkve potaknuo nadu za jednim zaokretom prema zbližavanju Katoličke i Pravoslavne crkve. Razlog te nade bila je činjenica Porfirijeve ranije otvorenosti, dijaloške usmjerenosti koja se mogla iščitavati iz njegovih javnih nastupa, susreta. Međutim, dolaskom na mjesto patrijarha stvari se mijenjaju na gore. Jesu li zagrebački vladika i srpski patrijarh ista osoba?

Vladika Porfirije stekao je izuzetan ugled u nekim zagrebačkim krugovima, jer je oformio krug javnih ličnosti Zagreba sa kojima je sve te godine komunicirao na nov način kad je reč o SPC. Međutim, nakon izbora za patrijarha njegov narativ se promenio naročito kada je reč o Kosovu, Crnoj Gori i Bosni.

Osim SPC-a, nisu li književnost, intelektualci, kulturne institucije imale i imaju veliku ulogu u svemu ovome o čemu pričamo?

Kultura je bila važno polje za mobilizaciju podrške za ratnu politiku. Sve je počelo na polju kulture u širem smislu. Ključnu ulogu je u tome imao ideolog srpskog nacionalizma krajem XX. veka Dobrica Ćosić. Gotovo sve institucije kulture su bile deo tog projekta u kojem su imale važnu ulogu u postizanju konsenzusa.

Problem je još složeniji, jer se taj propagandni deo kulture iz osamdesetih naknadno ponovo afirmiše kao mainstream. O tome svedoče i brojni dokumenti kao što su Strategija očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu (2011), zatim Povelja o srpskom kulturnom prostoru koju su potpisali ministri obrazovanja Republike Srbije i Republike Srpske, Zakon o ćirilici (2021) i posebno Strategija razvoja kulture Republike Srbije od 2020. do 2029. To prate i nove produkcije televizijskih programa – dokumentarnih i igranih (serije) koje cementiraju narativ, na primer, o oslobodilačkom ratu Srba u BiH (rat protiv fundamentalista), relativizaciji zločina i Srbima kao jedinim žrtvama. Glorifikacijom ratnih zločinaca kao nacionalnih heroja promoviše se nekažnjivo i obesmišljava nasleđe ICTY.

Nikada niste isključivali vjeru u Boga, vjeru kao takvu, nego ustajete protiv religijske nedosljednosti i licemjerstva, zle prakse. Mislite li da su vjernici, posebno vjerski službenici, biskupi, teolozi svjesni silnog potencijala dobra svojih vjera ili vjera ipak čovjeku oduzima slobodu i osobni izbor?

Uloga religije i crkve ponovo dobijaju značajno mesto u svetu, posebno u tranzicionim društvima, poput postkomunističkih. Dugotrajna kriza, slom vrednosnog sistema, otpor tranziciji i reformi, te ratovi i masovni ratni zločini stvorili su prostor za delovanje svim onim snagama koje se i same odupiru promenama. Uloga religije može se posmatrati iz dva ugla: kao pitanje prava na slobodno izražavanje i prakticiranje religije, kao jednog od osnovnih ljudskih prava i, drugo, kao odnos crkve prema ljudskim pravima.

Dakle, religija ima svoju komunikativnu dimenziju, odnosno sadrži i određenu spremnost za dijalog. Temelj za dijalog bi bila ljudska prava, ljudsko dostojanstvo – to su važne poruke koje su ukorenjene u biblijskoj tradiciji. Da bi preuzela ulogu produktivnog sučeljavanja između religije i moderne, kad je reč o SPC ona bi morala pre toga da se suoči sa vlastitom ulogom u decenijama iza nas, preuzme odgovornost za podršku ratu i velikodržavnom projektu i ignorisanje zločina koji su počinjeni u ime ideologije koja je iza sebe ostavila pustoš.

Kao netko s velikim životnim iskustvom, kako vidite budućnost naših društava? Ili ako Vam je nezgodno pitanje, možemo li od Vas, jedne od iznimnih osoba i žena našega vremena, čuti Vaš životni credo?

Nije lako anticipirati budućnost ovog regiona s obzirom na izazove s kojima se suočavaju regionalni i međunarodni akteri u nastojanju da obezbede stabilnost i demokratski razvoj u ovom izuzetno kompleksnom okruženju.

Herold Džejms je 2001. napisao da su brzina promena u svetu i opšta nestabilnost i nesigurnost generisane procesom globalizacije, stvorile plodno tlo za jačanje konzervativizma i ekstremnu promociju interesa pojedinih naroda ili zemalja, a obeshrabrile rađanje novih, racionalnih vizija društvenog napretka i budućnosti čovečanstva. To bi bila tačna ocena koja je dovela do aktuelnih poremećaja na svetskoj sceni.

Budućnost Balkana će zavisiti od zajedničkog opredeljenja za nacionalni i regionalni demokratski projekat, i integraciju u širi evropski projekat. Zavisiće, takođe, i od dubljeg razumevanja dva fenomena: fenomena države Jugoslavije i originalne forme njenog komunizma/socijalizma, i nasleđa koja su ova dva fenomena za sobom ostavila, uključujući antifašizam.

Moj kredo: Budi uvek svoj.

Ivan Tučić (polis.ba, foto: Gradski portal)