Skip to main content

PAVEL DOMONJI: Josip Broz Tito: čvrst k… – mekan totalitarizam

Pavel Domonji 04. мај 2009.
3 min čitanja

pavel.JPGNa današnji dan umro je Josip Broz Tito. Iako je od njegove smrti prošlo 29 godina, još uvek izostaje diferenciran pristup u ocenjivanju njegovog istorijskog značaja i uloge. Broz spada među one vladare koji su za života hvaljeni i uzdizani, a nakon smrti satanizovani. I jedan i drugi odnos ne doprinose formiranju preko potrebnog objektivnog suda. Prodor snažnih emocija u vrednovanje nečije istorijske uloge nije izraz zrelosti jedne zajednice, niti se na taj način potvrđuje autonomija struke u odnosu na politiku i njene veoma često prizemne i instrumentalne zahteve. No, možemo se samo nadati da će period demonizacije Josipa Broza biti kraći od perioda divinizacije i odsustva kritike.
Gotovo da nema oblasti u kojoj nije bilo pokušaja Brozove diskreditacije. Kao državnik on je sveden na orijentalnog despota, kao jedan od vođa nesvrstane politike  demonizovan je kao bezobzirni autokrat koji je, zarad očuvanja lične vlasti, zemlju udaljio od Evrope i približio je Aziji i Africi, kao klasni lider sveden je otuđenog, vlastoljubivog manipulanta. Potreba za diskreditacijom došla je do izražaja i u nizu drugih momenata. Tako je isticanje bizarnih detalja iz njegove privatne biografije, recimo, da je farbao kosu, da je voleo kaubojske filmove, da je voleo dobar viski, da je uživao u luksuzu i dobrim kubanskim cigarama, a naročito činjenica da je voleo žene, služila da se Broz prikaže kao bizarna, operetna figura koja se opire zakonima fizike, kao primitivna i nekultivisana osoba prostačkog ukusa, kao bonvivan, skorojević i oholi razmetljivac, te na koncu kao amoralni i pohotni moćnik.
Pa, šta ako je Broz voleo lepe žene, dobar viski, dobre kubanske cigare, skupa odela? To znači da je bio je hedonist, da je imao je veoma naglašen eros. Pa upravo nas je baš taj eros, spasio od njegovog  tanatosa. Što bi se reklo: čvrst kurac – mekan totalitarizam!
Broz je vladao na temelju svoje harizme i nisu mu bile potrebne racionalne procedure da proveri svoju podršku u narodu. Doduše, ni podanici nisu insistirali da Broz u kompeticiji sa drugima potvrdi svoj autoritet. Oni koji ga danas opisuju kao okrutnog komunističkog vladara zaboravljaju da su ga takvim učinile i njihova mizerija i kukavičluk. Između vladara i podanika postojala je u ono vreme jedna vrsta konsenzusa i prećutnog pristanka na  transfer slobode za sigurnost. Jednostavno rečeno, podanici su odustali od ključnih, pre svega, političkih sloboda u zamenu za socio-ekonomsku sigurnost. Da su podanici bili toliko odani građanskoj demokratiji, kako to danas tvrde nacionalisti, Broz ne bi vladao toliko dugo. Njegova vladavina nije okončana ni pod kakvim pritiskom, niti trijumfom zahteva za uvođenjem parlamentarne demokratije, nego njegovom biološkom smrću. Ako biologija rešava ključna politička pitanja, onda bi nacionalističke demonokrate, to je najmanje što se očekuje, trebalo da se pokriju ušima i umuknu. No, konvertiti su ljudi bez integriteta i morala.
Do snažne demonizacije Broza došlo je sa usponom srpskog nacionalizma. Ta demonizacija nije slučajna, budući da se njegovo Titovo ime vezuje za nadnacionalnu vladavinu i internacionalističku ideologiju. Od najvećeg sina naših naroda i narodnosti, Tito je vrlo brzo postao lokalna varijanta  blkanskog faraona koji je, maltene, od trenutka kada je zaseo na vlast gledao samo kako da Srbima što više naudi. Bilo bi, recimo, interesantno istražiti kakav odnos prema Brozu imaju pripadnici manjina i uporediti njihov sa odnosom pripadnika većine.
Verujem da će u političkoj memoriji manjina Tita pratiti pozitivan sud. Jedan od razloga za takav sud krije se i u činjenici da su manjine u Titovoj Jugoslaviji imale više prostora za razvoj i vlastitu afirmaciju, od etnocentričnih država nastalih na razvalinama nekadašnje zajedničke države. Naravno, političke slobode su u toj državi bile ograničene, postojala je jedna, monopolistička partija, na čijem se čelu nalazio neprikosnoveni, harizmatični vođa. No, u toj državi nije bilo hegemonog naroda, a državna zajednica bez hegemonog naroda znatno je povoljniji okvir za manjine od zajednice u kojoj se država shvata kao ekskluzivno vlasništvo etničke većine.
Kada već pominjem etnonacionalizam, ne treba zaboraviti da je etnonacionalizam manjine suočavao sa krizom lojalnosti. Ne retko, pripanici manjina su bili prisiljeni da biraju između lojalnosti državi i lojalnosti vlastitoj etničkoj grupi. To je nemoguća situacija za manjine, jer su prisljene da biraju između lojalnosti državi koja ih ne priznaje, ignoriše, ponižava, proteruje i diskriminiše, i lojalnosti vlastitoj grupi koja, takođe, ume da bude veoma histerična i netrpeljiva.
Osim toga, u memoriji manjina Broz će biti zabeležen i kao vladar koji je na prostoru nekadašnje Jugoslavije osigurao najduži period mira. One manjine čije je istorijsko i skorasnje egzistencijalno iskustvo opterećeno terorom i etničkim čišćenjem, kao što je to slučaj sa, recimo, Bošnjacima ili Albancima, sasvim sigurno će o Titu suditi pozitivnije, nego oni u čije je ime taj teror primenjivan. Nije, dakle, ni malo slučajno to što pripadnici manjina mir, kao jedno od ključnih političkih dobara, vezuju uz Titovo ime.