Naredne godine na proleće u Mađarskoj se održavaju redovni parlamentarni izbori. S jedne strane, opozicija koja se po prvi put okuplja, ima dobre šanse da posle 12 godina pobedi Viktora Orbana i njegovu partiju Fides.
S druge strane, debata o nepravednom izbornom zakonu i mogućoj prevari Orbanove vlade, uzima maha. Jedan deo ove debate je i pravo na glasanje putem pošte. Za neke Mađarice i Mađare u inostranstvu to važi a za druge ne.
Bori je Mađarica, koja je jedno vreme živela u Maroku. Kada je u proleće 2018. htela da glasa na parlamentarnim izborima, morala je da prevali 650 kilometara. Dan uoči izbora krenula je sa juga zemlje i prenoćila kod prijatelja. Nakon 30 sati stigla je u Ambasadu Mađarske u glavnom gradu Rabatu.
Putovanje na glasanje objavila je na Jutjubu. „Pretpostavljam da velike udaljenosti i troškovi puta, mnoge birače u inostranstvu sprečavaju da glasaju. Zbog toga Mađarska mora da svim građanima u inostranstvu omogući glasanje putem pošte“, kaže Bori u svom videu.
Video je deo kampanje udruženja Slobodni glas Mađarske u Berlinu (FUB). Udruženje su pre nekoliko godina osnovali mladi Mađari, koji žive u Berlinu.
Već nekoliko meseci se zalažu da se svim građanima Mađarske koji žive u inostranstvu omogući glasanje putem pošte, kako ne bi morali da putuju u domovinu ili u udaljena mađarska predstavništva.
„U Australiji ljudi moraju da putuju hiljade kilometara kako bi ostvarili svoje pravo glasa“, opisuje Balint Vojtonovski, jedan od osnivača Slobodnog glasa.
Birači prve i druge klase
A pripadnici mađarske nacionalne manjine u susednim zemljama, koji imaju mađarsko državljanstvo, od 2018. imaju pravo da glasaju na parlamentarnim izborima, iako ne žive u Mađarskoj. Doduše oni ne mogu da glasaju direktno za kandidate, ali mogu za partijske liste – i putem pošte.
Ali, oni koji su na radu u inostranstvu, a i dalje su prijavljeni u Mađarskoj, nemaju to pravo. A to je slučaj kod većine.
A razlog za to je jednostavan: ogromna većina manjinskih Mađara, posebno u Rumuniji, Srbiji i Ukrajini su Orbanove pristalice i glasaju za Fides. To je njihov izraz zahvalnosti zbog toga što im je omogućeno da lakše dobiju mađarsko državljanstvo i pristup socijalnim beneficijama i tržištu rada u matici.
„Mađarske manjine u rumunskoj Transilvaniji, Ukrajini ili Srbiji imaju mnogo da zahvale mađarskoj vladajućoj partiji, jer od nje dobijaju novac“, kaže Sofija Banuta iz nevladine organizacije „Unhack Democracy“. Ona naglašava da je to upravo „jasna strategija Fidesa“.
Kritički nastrojeni emigranti
Za razliku on njih mađarski emigranti na Zapadu su često kritički nastrojeni prema Orbanu.
To je na primer pokazalo istraživanje među londonskim iseljenicima pre nekoliko godina. I berlinski Mađari često kritikuju politiku vlade u Budimpešti. Njihov zahtev da se svim Mađarima u inostranstvu omogući glasanje putem pošte, odbacio je još proletos šef Orbanovog biroa.
„U godini pre izbora ne mogu da se menjaju pravila glasanja“, rekao je Gergelj Guljas, pozivajući se na pravne smernice Venecijanske komisije.
Ali, zato je vlada nedavno promenila nešto drugo: pravo prijavljivanja mesta boravka. Svaka građanka i građanin Mađarske u zemlji i inostranstvu može od 2022. da ima fiktivnu adresu u Mađarskoj, čak ako nikada nisu tamo živeli.
Autobusom iz susednih zemalja na glasanje
Orbanov izazivač i glavni kandidat ujedinjene opozicije, Peter Marki-Zaj osudio je to u izjavi za privatnu televiziju ATV. „Očigledno je da se Fides priprema na organizovane izborne malverzacije.“ On time misli na „izborni turizam“ kao i tokom izbora 2018.
Tada su stotine birača iz susednih zemalja autobusima prevoženi u mađarske pogranične opštine bi dali svoj glas. Mađarski mediji su otkrili mnogo prijavljenih birača sa dvojnim državljanstvom na adresama u Mađarskoj. U zamenu je jedan gradonačelnik iz redova Fidesa obećao posao i novac.
„Unhack Democracy“ je tada sve dokumentovala. Sofija Banura je uverena da „bez izbornih malverzacija vladajućem Fidesu neće poći za rukom da u parlamentu u Budimpešti osvoji dvotrećinsku većinu“.
Opozicija je uverena da je vladajući Fides spreman da se posluži prljavim trikovima kako bi osujetio mogući gubitak vlasti na proleće 2022. Orbanovi džokeri bi bili Mađari iz Srbije, Ukrajine i Rumunije. Tamo gde bi moglo da bude gusto, i gde treba da se podrži vlast, stanovnici bi mogli da se „na papiru“ masovno nasele.
Za poslanika Zelenih u Evropskom parlamentu, Daniela Frojnda je Zakon o prijavljivanju boravka kao doping za vladajuću partiju.
„To nije dobar znak za izbore naredne godine“, rekao je nemački poslanik. On zahteva međunarodnu posmatračku misiju: „Evropski parlament i Komisija moraju da pošalju posmatrače u Mađarsku“.
STUPS: Bestijarijum