Grupa stručnjakinja za feminističku lingvistiku i srbistiku izrazila je zabrinutost zbog primedbi Odbora za standardizaciju srpskog jezika na promene u normiranju srpskog jezika koje najavljuje Zakon o rodnoj ravnopravnost, te upozorila da njihove preporuke nisu naučno zasnovane, već ideološke.

Reakciju prenosimo u celosti:

„Povodom dopisa Odbora za standardizaciju jezika u vezi sa Zakonom o rodnoj ravnopravnosti od 18. 5. 2021. godine izražavamo krajnju zabrinutost za ‘srbističku nauku i praksu’ okupljenu u Odboru za standardizaciju srpskog jezika.

Dopis Odbora pokazuje da je svaki monopol opasan, a da je ‘naučni’ monopol poguban. Arogancija i vređanje ministarki zapravo samo otkriva da se iza institucionalnog monopola, u stvari, skriva dobro poznata ideologija.

‘Briga za očuvanje i negovanje srpskog jezika’ kao jedan od zadataka Odbora svakako ne počiva na praksi upotrebe navodnika kada se u tekstu referira na ženske osobe (ministarke, ekonomistkinju i fizičarku), jer pretpostavlja drugo nameravano značenje reči, u ovom slučaju ženskih osoba.

Već ovim prvim postupkom Odbor se jasno pozicionirao u odnosu na ženske osobe, kao navodne (stručnjakinje, društvena bića) u odnosu na neke druge koje nisu ovim markirane.

Primećujemo da Odbor zamera Zakonu da promoviše i čini ‘jezički inžinjering’, a u isto vreme sam za sebe navodi da se oglasio dva puta – 24. februara 2011. kada je ‘pokazao’ i ‘obrazložio’ (čitati propisao) ‘kako se u srpskom jeziku treba odnositi prema jezičkim jedinicama ženskog roda koje služe za imenovanje zvanja, zanimanja, funkcija itd.’, a drugi put 20. oktobra 2017, da bi saopštenjem još jednom naglasio da se jezik nalazi isključivo u rukama ‘lingvista’.

Čini se da Odbor za standardizaciju jezika zaboravlja na principe jezičke politike i jezičkog planiranja, u kojima ne treba da učestvuje samo Odbor, već sva relevantna tela i organizacije koje se bave ovim pitanjima.

Kako je jezik, očigledno na žalost Odbora, živa tvorevina i konstrukt društvene zajednice koja se njime koristi, nedopustivo je tvrditi da njegovi govornici i govornice, ma koja njihova struka bila, nisu dovoljno kompetentni/e da odlučuju o jezičkoj upotrebi.

Jezikom se bave i mnoge druge naučne (inter)discipline – medijavistika, ženske i rodne studije, etnologija, diskurs analiza, kovnerzaciona analiza, itd. Razlika je glavna u teorijskom pristupu jeziku i metodologiji načina njegovog proučavanja. Stoga srbisti u Odboru nemaju ekskluzivno pravo da se jedino oni bave srpskim jezikom i njegovom standardizacijom.

Stvar je vrlo jednostavna. Preporuke Odbora za standardizaciju srpskog jezika nisu sasvim zasnovane na naučnim osnovama kako se tvrdi. Odredbe Zakona o rodnoj ravnopravnosti nisu ‘u suprotnosti sa celom istorijom norme srpskoga književnog jezika’ jer je upotreba imenica u ženskom rodu koje označavaju nazive profesija, titula i zanimanja žena deo duge istorije srpskog književnog jezika.

Potvrde tog istorijata predočene su u monografiji Bože Ćorića iz 1982. godine „Mocioni sufiksi u srpskohrvatskom jeziku“.

Neki primeri imenica koje Odbor navodi u svom dopisu kao neprihvatljive postoje u Rečniku srpskoga jezika 2011. godine: ‘dopisnica’ je imenica koja ima dva značenja 1. ‘poštanska karta’ 2. ‘žena dopisnik’ (str. 292). Drugi primeri koje Odbor navodi postojali su u Rečniku srpskohrvatskoga književnog jezika, te se svako može uveriti da je u 1. tomu te knjige iz 1967. postojala imenica ‘govornica’ u značenju ‘ženska osoba govornik’ (str. 517, potvrda je nađena u Beogradu 1937. godine!). Isto tako, u 6. tomu te knjige iz 1976. godine postoje imenice: ‘filozofkinja’ u značenju ‘ženska osoba filozof’ (str. 671), kao i ‘trenerka’ i ‘trenerica’ u značenju ‘žena trener’ (str. 275).

Odbor kao neprihvatljivu navodi i imenicu ‘virusološkinja’ ili baš onu reč koju su prof. dr Marina Nikolić i dr Svetlana Slijepčević Bjelivuk uvrstile u nov Rečnik pojmova iz perioda epidemije kovida, koji je nastao kao poseban projekat Odseka za standardni jezik Instituta za srpski jezik SANU.

Kako je moguće da Odbor ne koristi rečnike koje je objavila Matica srpska ili jedna od institucija koja je osnovala Odbor za standardizaciju srpskog jezika? I zašto se Odbor ne obazire na rad pomenutih naučnica koje rade u Institutu za srpski jezik SANU, ili instituciji koja je uz Maticu srpsku osnovala Odbor?

Nadalje, od 80-ih godina do danas u Srbiji se na polju lingvistike i drugih nauka prikupljaju podaci o upotrebi jezičkih sredstava kojima je moguće diskriminisati osobe ili grupe osoba.

Na osnovu tog materijala sačinjene su preporuke i predlozi za standardizaciju rodno osetljivog jezika.

Odbor za standardizaciju, sa svoje strane, ne nudi nikakav empirijski materijal kojim bi svoje tvrdnje i propise potkrepio. Umesto toga, zamenjuje teze i, ignorišući višedecenijska istraživanja na području roda i jezika, spočitava upravo Zakonu da propisuje upotrebu rodno osetljivog jezika.

Ovo nije ni prvi put da Odbor upozorava na opasnost ‘sa Zapada’, naročito hrvatskog jezika, zaboravljajući pri tom ne samo zajedničku istoriju od pola veka, pa i duže, već i činjenicu da je Odbor nastao upravo iz potrebe da se razlike između novonastalog srpskog i hrvatskog jezika – i to političkom odlukom – pojačaju.

Ako ništa drugo, nakon svog dopisa od 18. 5. 2021. Odbor za standardizaciju je dužan da uputi građanima Srbije izvinjenje zato što nastavlja sa obmanjivanjem javnosti iznoseći neistine i koristeći neprimerene metode i neadekvatan izbor reči.

Od članova Odbora za standardizaciju očekujemo naučan pristup i činjenice, a ne omalovažavanje lingvistkinja iz drugih disciplina, ministarki i obmanjivanje javnosti.

dr Margareta Bašaragin
dr Valentina Bošković Marković
profesorka emerita Svenka Savić
Marjana Stevanović
prof. dr Svetlana Tomić“

(Autonomija)