“Državnik“ kakav jeste, između svakodnevne zaokupljenosti srpskim svetom, Rusijom, Srbijom i Srbima u regionu, s jedne strane, i Evropskom unijom i NATO-om s druge, Milorad Dodik ne zaboravlja ni egzodus Srba u Sarajevu. Prigodno, s približavanjem obilježavanja početka opsade Sarajeva, Dodik je (saznajemo zahvaljujući ruskim medijima u Srbiji) izjavio, mada ne znamo ni kome ni gdje, “da je egzodus sarajevskih Srba, iako jedna od najvećih i najpotresnijih tragedija koja je zadesila stradalnički srpski narod na kraju 20. veka, bio egzodus do slobode, jer su ljudi napuštali svoja imanja i vekovna ognjišta da bi slobodno živeli u svojoj Republici Srpskoj“.

Objasnio je Dodik i da je Istočno Sarajevo “jedini grad koji je branjen i odbranjen u Odbrambeno-otadžbinskom ratu i u kojem su srpski borci odbili 35 neprijateljskih ofanziva, da bi na kraju, za pregovaračkim stolom, nažalost, većinskim delom bio predat u ruke onih od kojih su se sve vreme branili“.

Dodikove tvrdnje ­– po kojima nikad nije bilo opsade Sarajeva, nego je VRS vodila odbrambeni rat (“grad“ Istočno Sarajevo nije ni postojao prije rata i jedini je ratni plijen Republike Srpske u Sarajevu i to zahvaljujući dejtonskim entitetskim granicama) – potvrđuju optužnice Tužiteljstva BiH za Veliki park, Viktor Bubanj, Silos, Dobrovoljačku…, kao i optužnice Kantonalnog tužiteljstva u Sarajevu, kao, npr, za ubistvo “dva srpska civila“, dok s druge strane ni Tužiteljstvo BiH ni Kantonalno tužiteljstvo u Sarajevu nemaju niti jedne optužnice za opsadu Sarajeva. Iz čega proizilazi – Milorad Dodik je u pravu, a to pravo daje mu i (“nezavisno“) pravosuđe Bosne i Hercegovine. Još bi nas sve i ubijedili Dodik i bh. pravosuđe da ne vjerujemo svojim očima nego njima, samo da nije – presuda Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju.

Šta je Haški tribunal utvrdio (i presudio) o opsadi Sarajeva?

JNA, kičma VRS

U nastavku donosimo samo djelić od brojnih dokaza i zaključaka haških sudija o opsadi Sarajeva – koji očito ne zanimaju sarajevske tužitelje iako su javno dostupni, uz one koji utvrđuju kako je sarajevski Pretis (u ratu bio pod kontrolom VRS), uz pomoć  Vazduhoplovnotehničke uprave Generalštaba Vojske Jugoslavije, modificirao avio-bombe koje su bacane na Sarajevo iako se nikad nisu smjele koristiti u urbanim sredinama, zbog čega i njihov idejni tvorac (beogradski) inženjer Ivan Đokić smatra to “apsolutno neprihvatljivim i pogrešnim“, iako je upravo on dolazio u Sarajevo kako bi s timom stručnjaka u Pretisu riješio problem oko lansiranja ovih bombi, samo, eto, nije znao da su one bacane na građane Sarajeva bez ikakve vojne svrhe.

Govoreći o ulozi JNA u formiranju Vojske Republike Srpske, general Kadijević, načelnik štaba JNA 1992, izjavio je: “Komande i jedinice JNA su činile kičmu VRS s kompletnim naoružanjem i opremom.“ Jezgro Glavnog štaba VRS poticalo je od komponenti i kadrova bivše 2. vojne oblasti JNA.

Sarajevsko-romanijski korpus (SRK) bio je smješten na širem području Sarajeva, a štab mu je bio u Lukavici. Glavnina snaga SRK bila je razmještena oko takozvanog unutrašnjeg kruga Sarajeva, naročito na području Ilidže, Nedžarića i Grbavice. Do kraja 1992. godine sedam brigada SRK bilo je razmješteno na linijama sukoba koje su činile taj “unutrašnji krug“, čija je dužina iznosila oko 55 kilometara. Pomoćne jedinice SRK nalazile su se u takozvanom spoljnom krugu sarajevskog fronta, dužine oko 180 kilometara. U najkraćem, SRK je bio “u potpunosti angažovan na održavanju blokade Sarajeva“.

Stanislav Galić bio je komandant SRK od 10. septembra 1992. do 10. avgusta 1994. godine. Na njegovo mjesto je došao Dragomir Milošević, koji je od 6. jula 1993. godine bio njegov načelnik štaba. Milošević je ostao komandant SRK otprilike do 21. novembra 1995. godine. I Galić i Milošević su bili direktno potčinjeni komandantu Glavnog štaba. U Haagu su upravo zbog opsade Sarajeva presuđeni i Galić i Milošević.

Sarajevo, kolektivni taoci

Prije početka opsade, Sarajevo je imalo nešto više od pola miliona stanovnika: 49,4 odsto su bili Muslimani, 27,8 Srbi i 7,1 odsto Hrvati.

Jedan od šest strateških ciljeva srpskog rukovodstva bila je podjela Sarajeva na srpski i muslimanski sektor i uspostavljanje odvojene državne vlasti. Na Skupštini RS-a se raspravljalo o Sarajevu i po mišljenju srpskih lidera opsada grada bila je neophodna kako bi se onemogućilo funkcionisanje vlasti BiH i kako bi se uzeli “važni kolektivni taoci“ koje su namjeravali da upotrijebe za dobijanje značajnih ustupaka od strane vlasti BiH i međunarodne zajednice. (Transkript 17. sjednice Skupštine RS, 26. juli 1992)

Opsada Sarajeva trajala je od aprila 1992. do novembra 1995. godine. SRK je svakodnevno po cijelom gradu otvarao snažnu artiljerijsku i snajpersku vatru. Od septembra do decembra 1992. godine Sarajevo je bilo izloženo intenzivnom granatiranju zbog čega je Vijeće sigurnosti UN-a u decembru 1992. godine oštro osudilo napade na Sarajevo i zahtijevalo da se oni smjesta obustave. U augustu 1993. godine u Sarajevu je ustanovljena demilitarizovana zona, u skladu sa sporazumom između UNPROFOR, ABiH i VRS.

Uprkos tome, nasilje u Sarajevu se nastavilo nesmanjenom žestinom tokom cijele 1993. sve do februara 1994. godine. Zbog toga je Vijeće sigurnosti UN-a ponovo strogo osudilo nasilje i zahtijevalo “da se odmah prestane s napadima na Sarajevo, koji su doveli do velikog broja civilnih žrtava, ozbiljno narušili pružanje osnovnih komunalnih usluga i pogoršali već ionako tešku humanitarnu situaciju“.

Per Anton Brennskag, vojni posmatrač UN-a za Sektor Sarajevo, u svjedočenju je rekao da je u junu 1995. godine SRK na Sarajevo dnevno ispaljivao do 150 artiljerijskih i minobacačkih granata, kojima su pogađani i vojni i civilni ciljevi. U isto to vrijeme, UNPROFOR je izvijestio da su njegovo ljudstvo i baze bili meta minobacačke vatre srpske strane. (Iz Izveštaja UNPROFOR-a, 2. juli 1995)

Na Mladićevom dlanu

SRK je skoro uvijek koristio minobacačke granate, ali su tokom 1995. godine koristili i modifikovane avionske bombe. Pored toga, SRK se u velikoj mjeri oslanjao na snajperske jedinice opremljene preciznim puškama, koje su pogađale ciljeve do 800 metara udaljenosti.

U svom svjedočenju Martin Bell je rekao da je opsada bila kao da se “ponovo vodi Prvi svjetski rat, samo u savremenom, urbanom okruženju”. Civilno stanovništvo je hotimično uzimano za metu i bilo izloženo užasnim nedaćama, što nije služilo nikakvom vojnom cilju. Činilo se da nijedna civilna aktivnost i nijedan dio Sarajeva nije siguran od snajperskog djelovanja i granatiranja s teritorije pod kontrolom SRK.

Civili su gađani na sahranama, u kolima hitne pomoći, bolnicama, tramvajima i autobusima, dok su se vozili autom ili biciklom, kod kuće, dok su obrađivali vrtove, ložili vatru ili čistili smeće u gradu, na mjestima gde su se okupljali, kao što su pijace, sportski događaji ili dok su čekali u redu za hranu i vodu. Sarajevska državna bolnica svakodnevno je primala po više od stotinu pacijenata, pri čemu je odnos civila u odnosu na vojna lica bio otprilike 4:1.

To “stalno“ ubijanje civila i nedostatak vode, struje, plina, lijekova i humanitarne pomoći imali su poražavajući efekat po stanovnike Sarajeva. Zbog granatiranja i snajperske vatre svakodnevno su bili izloženi opasnosti od ranjavanja ili smrti. Kad god bi se usudili da izađu kako bi nabavili hranu ili vodu, pokušavali su da pronađu zaklon i krili su se iza kontejnera koliko god je to bilo moguće kako bi se zaklonili od snajperske vatre i granata.

Sarajevo je pretrpjelo ogromnu materijalnu štetu, stradali su stambeni kompleksi i bolnice, kao i vjerski i objekti od istorijskog značaja. Šteta je bila tim veća zato što je SRK koristio zapaljive fosforne granate koje su mogle da zapale cijelu zgradu. Pokušaji gašenja vatre izazvane granatiranjem često su se pokazivali neuspješnim jer je često nestajalo vode, a i na same vatrogasce je često otvarana vatra.

Ima dokaza da je SRK na Sarajevo svaki dan ispaljivao u prosjeku više od 100 artiljerijskih i minobacačkih granata i modifikovanih avionskih bombi, uz zapaljive fosforne granate koje su mogle da zapale cijelu zgradu. Tokom opsade, na granatiranje koje je bilo veoma organizovano, ukupno je utrošeno više od dva miliona granata. General John Wilson, šef Vojnih posmatrača UN-a do novembra 1992. godine, lično je pratio granatiranje u Sarajevu i posvjedočio Sudu da je od juna 1992. svakodnevno bilo žestokog granatiranja, čija je meta bio cjeli grad.

Pomoć SRJ

U izvještaju Komisije eksperata UN-a od 1994. godine navodi se da je prilikom granatiranja Sarajeva broj udara varirao od 200 do 300 tokom mirnih dana, a od 800 do 1.000 onih dana kad je bilo više aktivnosti. Minobacači su bili veoma precizni i kad je riječ o smjeru i kad je riječ o radijusu udara, s marginom greške manjom od 40 metara.

Za razliku od njih, modifikovane avionske bombe bile su poznate po nepreciznosti, pošto se na njih nije mogao postaviti sistem za navođenje. Stoga je bilo nemoguće usmjeriti ih ili tačno predvidjeti gdje će pasti. Vojni posmatrač UN-a Thomas Knustad u Sudu je izjavio da korišćenje modifikovanih avionskih bombi nije služilo nikakvoj vojnoj svrsi.

Sarajevsko vojno preduzeće Pretis u bivšoj Jugoslaviji je, po izjavama svjedoka, bilo glavni proizvođač artiljerijske municije ogromnog kapaciteta. Sve vrijeme opsade Sarajeva Pretis je bio pod srpskom kontrolom. Generalštab Vojske Jugoslavije je isplaćivao plate kontrolorima koji su postavljeni unutar Pretisa da bi obavještavali VJ o količini i tipu municije koju je Pretis proizvodio u Republici Srpskoj. Pukovnik Radomir Ećimović, inženjer u VRS koji je bio na platnom spisku VJ, bio je zadužen za vojne inspekcije u Pretisu. Major Marković, inženjer u Pretisu koga je plaćao VJ, bio je odgovoran za modifikovanje avio-bombi, kao i za montažu odgovarajućih upaljača na granate i mine.

Prije nego što bi Pretis počeo s proizvodnjom oružja, Vojnotehnički institut u Beogradu, podređen Ministarstvu odbrane SRJ, pregledao bi projektnu dokumentaciju za to naoružanje kako bi bio siguran da je oružje ispravno projektovano, primjera radi, da će granata funkcionisati.

Prema izvještaju Dušana Kovačevića, tadašnjeg ministra odbrane RS, pomoć SRJ u testiranju naoružanja VRS-a bila je neophodna jer “već od samog početka borbenih dejstava na teritoriji Republike Srpske pojavila se potreba za ispitivanjem kvaliteta municije, čiji je kontinuitet proizvodnje održan u preduzeću Pretis Holdingu Vogošća. Republika Srpska nije imala (…) poligon za ispitivanje kvaliteta naoružanja i vojne opreme, niti bi to za sada bilo rentabilno. Zbog toga su korišćeni postojeći opitni poligoni na teritoriji SR Jugoslavije“.

Najveći dio municije koju je tokom rata proizveo Pretis poslat je na borbene linije VRS, a manji dio je isporučen VJ. Po izjavi zaštićenog svjedoka Pretis je uglavnom snabdjevao 3. sarajevsku brigadu, a velika količina municije odlazila je i u 27. pozadinsku bazu VRS u Renovici i u skladište VRS na Koranu, odakle je dalje distribuirana. Skladište na Koranu je Pretisu isporučivalo prazne granate, a on ih je onda punio barutom i vraćao. SRK, Drinski korpus i druge jedinice VRS-a su donosili svoje upotrebljene granate Pretisu na punjenje.

Beogradski inženjer na zadatku u Pretisu

Modifikovane avio-bombe su prvobitno bile izrađene za lansiranje iz vazduha, ali su modifikovane za lansiranje sa zemlje, dodavanjem raketnih motora s elektronskim paljenjem. U svom svjedočenju Đorđe Đukić je rekao da je siguran da iz “Glavnog štaba Vojske Republike Srpske, osim Mladića i Balaća, niko nije radio na ovom programu“. Ratko Mladić je naredio da se ispitaju mogućnosti proizvodnje lansera za modifikovane avio-bombe. Prva lansiranja ovog modifikovanog raketnog sistema bila su neuspješna.

Iz dokaza proizlazi da je Generalštab Vojske Jugoslavije imao ključnu ulogu u izradi uspešnog tehničkog projekta za modifikovanje avio-bombi. Ivan Đokić, inženjer koji je od 1994. do 2000. godine bio načelnik Vazduhoplovnotehničke uprave Generalštaba VJ, u Sudu je poricao da je upravo on pronalazač modifikovane avio-bombe, ali je priznao da je bio dio ekipe Generalštaba VJ koja je projektovala modifikovane avio-bombe. Đokić je potvrdio da je bio “na čelu“ sektora koji je projektovao elektronski dio sistema za paljenje motora modifikovanih avio-bombi.

Đokić je poricao i da su avio-bombe koje je modifikovala njegova ekipa slate Vojsci Republike Srpske, uz tvrdnje da je ovo oruđe dato jedino Upravi artiljerije Generalštaba VJ i da nikad nije nigde poslato, odnosno da je sve do današnjeg dana ostalo kod Vojske Srbije. Iz dokaza proizlazi da prvobitni tehnički projekat VRS-a nije valjao i da je uspješan projekat izradila ekipa Ivana Đokića u Generalštabu VJ. Iz Đokićevog svedočenja jasno je da VRS nije samostalno izradio valjan tehnički projekat. Đokić je čvrsto tvrdio da on nije nadgledao konkretno lansiranje modifikovanih avio-bombi, mada je priznao da je krajem 1994. godine išao u Bosnu da pomogne u rješavanju operativnih problema s modifikovanim avio-bombama Vojske Republike Srpske.

Ratko Mladić je 31. maja 1995. godine uputio dopis načelniku Generalštaba VJ Momčilu Perišiću u kojem je izričito naveo da je u Istočnobosanskom korpusu u “upotrebi modificirani lanser apu-13mt za lansiranje raketa“ i da je “u toku izrade lansera korištena stručna pomoć ekipe iz Vojske Jugoslavije“. Upravo je Ratko Mladić od Perišića tražio da mu pošalje ekipu stručnjaka na čelu s Đokićem radi razrješenja problema koje VRS ima na raketnim i “modificiranim sredstvima PVO“, navodeći da je “Đokić upoznat sa suštinom problema i lično je spreman pomoći“. Đokić je priznao da je učestvovao u ovom zadatku.

NATO bombardovanje

Modifikovane avio-bombe nisu imale sistem za navođenje tako da je bilo nemoguće adekvatno predvidjeti njihovu putanju i mjesto pada. Njihova upotreba na civilnim područjima Sarajeva nije bila legitimna, posebno zbog toga što su njima zastrašivani i ubijani civili. Đokić je tvrdio da je tek poslije rata saznao da su modifikovane avio-bombe ispaljivane na civilno stanovništvo Sarajeva i da to oruđe “apsolutno nije planirano, niti je projektovano da se koristi u urbanim sredinama“, dodajući kako to smatra “apsolutno neprihvatljivim i pogrešnim“.

Modifikovane avio-bombe za VRS proizvodila je vojna fabrika Pretis. Kao što je već konstatovano, za modifikovanje avio-bombi bio je odgovoran major Marković, inženjer Pretisa na platnom spisku VJ. Sudsko vijeće je smatralo da je na osnovu dokaza jedini razuman zaključak da se modifikovanje avio-bombi u Pretisu baziralo na uspješnom tehničkom projektu Ivana Đokića i Generalštaba Vojske Jugoslavije.

Zaštićeni svjedok je u Sudu svjedočio da su za lansiranje modifikovanih avio-bombi korišćeni motori “Grad“ kojima je Vojsku Republike Srpske (200 komada) snabdjela Vojska Jugoslavije u junu 1995. godine.

U Pretisu su modifikovane jedino avio-bombe od 100 i 250 kilograma, pošto su planovi za proizvodnju modifikovanih avio-bombi od 500 i 1.000 kilograma osujećeni NATO-ovim bombardovanjem te fabrike u septembru 1995. godine. Od 1995. godine, jedan dio avio-bombi je direktno isporučivan 3. sarajevskoj brigadi za upotrebu u Sarajevu, dok je preostali dio slat drugim jedinicama, između ostalog, Drinskom korpusu, kao i bazi u Bijeljini na području odgovornosti Istočnobosanskog korpusa.

(Slobodna Bosna, foto: Paul Lowe)