Azerbejdžanska i etnički jermenska strana dogovorile su trenutni prekid vatre drugog dana rasplamsavanja borbi oko teritorije Nagorno-Karabaha nakon što je de facto rukovodstvo pretežno etničke armenske enklave Azerbejdžana prihvatilo prijedlog Ruske mirovne misije i pristala na razgovore o „reintegraciji“ teritorije u Azerbejdžan.

Zaustavljanje intenzivnih borbi u decenijama starom žarištu Kavkaza dolazi zbog porasta međunarodnog straha od širenja sukoba i povećanja broja poginulih u najsmrtonosnijoj vojnoj eskalaciji u Nagorno Karabahu u skoro tri godine.

Očigledni ustupak uslijedio je nekoliko sati nakon što je Baku signalizirao svoju namjeru da nastavi svoje vojne operacije u odsustvu predaje etničkih jermenskih snaga uprkos apelima Ujedinjenih naroda, zapadnih sila i Rusije da se obustave neprijateljstva u kojima su ubijene desetine u protekla 24 sata.

Borbe treba da budu prekinute do 13 časova po lokalnom vrijemenu.

Etničko jermensko rukovodstvo teritorije koju zovu Artsak, koja je priznata kao dio Azerbejdžana, ali je decenijama do kraja 2020. bila pod kontrolom Jermena, izvijestilo je da je prihvatilo ruski prijedlog oko sat vremena ranije.

Također je prihvatio prijedlog Bakua o pregovorima o integraciji regiona u Azerbejdžan, potencijalno gorku pilulu za vladu i javnost u susjednoj Armeniji, koja je kontrolu nad Nagorno-Karabahom učinila nacionalističkim temeljnim kamenom od raspada Sovjetskog Saveza i gdje su antivladini protesti dočekali vijesti o najnovijoj azerbejdžanskoj ofanzivi.

Obje strane su se složile da razgovaraju 21. septembra u azerbejdžanskom gradu Yevlakh, oko 265 kilometara zapadno od Bakua.

De facto rukovodstvo Nagorno-Karabaha u Stepanakertu je saopštilo da će „pitanja koja je pokrenula azerbejdžanska strana o reintegraciji, osiguravanju prava i sigurnosti Jermena u Nagorno-Karabahu… biti razmotrena na sastanku između predstavnika lokalnog jermenskog stanovništva i centralne vlasti Republike Azerbejdžan.“

Predsjedništvo Azerbejdžana i Ministarstvo odbrane potvrdili su pristanak na prekid vatre.

Ured predsjednika Azerbejdžana Ilhama Aliyeva izdao je slično saopštenje u kojem najavljuje sastanak na kojem će „predstavnici armenskih stanovnika Karabaha razgovarati o pitanjima reintegracije na osnovu ustava i zakona Republike Azerbejdžan“ na sastanku u Jevlahu.

Bio je to dramatičan zaokret u brzoj krizi koja je šokirala region i šire.

Reuters je citirao zamjenika ministra vanjskih poslova u Jermeniji koji je rekao da daljnje gomilanje azerbejdžanskih snaga izgleda kao priprema za „drugu fazu“ operacije.

Nekoliko sati ranije, azerbejdžansko ministarstvo odbrane saopštilo je da se ono što je okarakteriziralo kao „antiteroristička operacija“ usmjerena na sabotere „uspješno nastavlja“.

Ured predsjednika Azerbejdžana Ilhama Aliyeva objavio je saopštenje u kojem se navodi da je u telefonskom pozivu rekao američkom državnom sekretaru Antoniju Blinkenu „da će antiterorističke mjere biti zaustavljene ako (snage u Karabahu) polože oružje“.

Vijeće sigurnosti UN-a je u međuvremenu zakazalo hitan sastanak za 21. septembar jer međunarodna zajednica traži načine da izbjegne intenziviranje dugotrajnog sukoba koji je već izazvao dva intenzivna rata između postsovjetskih susjeda sa Kavkaza, posljednji prije samo tri godine.

De facto ombudsman za ljudska prava u regionu Azerbejdžana pod kontrolom etničkih Jermena rekao je rano 20. septembra da su 32 osobe ubijene, uključujući sedam civila, od kojih su dvoje djece, i više od 200 ranjeno kao rezultat granatiranja, iako se procjenjuje da je broj smrtno stradalih slučajeva znatno veći.

„Generalni sekretar najoštrije poziva na hitan prekid borbi, deeskalaciju i strože poštovanje primirja iz 2020. i principa međunarodnog humanitarnog prava“, rekao je glasnogovornik generalnog sekretara UN-a Stephane Dujarric.

Američki državni sekretar Antony Blinken razgovarao je telefonom sa liderima obje zemlje kasno 19. septembra.

Američki State Department je rekao da je pozvao azerbejdžanskog predsjednika Ilhama Aliyeva da odmah zaustavi vojne operacije u Nagorno-Karabahu, koji je međunarodno priznat kao teritorija Azerbejdžana, i vrati se dijalogu.

Blinken je „napomenuo da je predsjednik Aliyev izrazio spremnost da zaustavi vojne akcije i da se sastanu predstavnici Azerbejdžana i stanovništva Nagorno-Karabaha, te je naglasio potrebu za hitnom implementacijom“, navodi State Department.

Blinken je rekao jermenskom premijeru Nikolu Pashinyanu da Sjedinjene Države „u potpunosti podržavaju suverenitet, nezavisnost i teritorijalni integritet Jermenije“.

Glasnogovornik američke vojske rekao je da izbijanje borbi nije uticalo na tekuće desetodnevne zajedničke vojne vježbe s jermenskim trupama u Jermeniji, nazvane Eagle Partner 2023, koje su trebale biti završene 20. septembra.

„Bili smo svjesni da oni izvode operacije, ali nismo procijenili da postoji bilo kakav rizik za naše vojnike u tom trenutku, tako da su oni ostali za vrijeme trajanja vježbe“, rekao je neimenovani portparol.

U sve rjeđim iskazima slaganja sa Zapadom, Moskva je pozvala obje strane da zaustave nasilje.

„Zbog brze eskalacije oružanih sukoba u Nagorno-Karabahu, pozivamo strane u sukobu da odmah prekinu krvoproliće, prekinu neprijateljstva i izbjegnu civilne žrtve“, navodi se u saopštenju ruskog Ministarstva vanjskih poslova, prenosi TASS.

Dodaje se da ruske mirovne snage pomažu civilnom stanovništvu u Nagorno-Karabahu, koje se sastoji uglavnom od oko 120.000 etničkih Jermena, i pružaju medicinsku pomoć i pomoć pri evakuaciji.

TASS je citirao rusko ministarstvo odbrane 20. septembra da su njegove mirovne snage evakuisale više od 2.000 civila iz Nagorno-Karabaha.

Ministri vanjskih poslova Jermenije i Azerbejdžana nalaze se u New Yorku, gdje su, kako se navodi, održavali sastanke sa kolegama i međunarodnim zvaničnicima, uključujući odvojene sastanke s Blinkenovim zamjenikom za evropska i evroazijska pitanja Jurijem Kimom, koji je prije nekoliko dana upozorio na bilo kakvu vojnu eskalaciju u Nagornu -Karabah.

Ali nije jasno da li jermenski ministar vanjskih poslova Ararat Mirzoyan i ministar vanjskih poslova Azerbejdžana Jeyhun Bayramov planiraju da se sastanu, bilo lično ili preko posrednika.

Azerbejdžan je pokrenuo vojnu operaciju 19. septembra, dok se otcijepljeni region već nalazio na rubu humanitarne krize nakon što je bio u suštini blokiran više od osam mjeseci uprkos međunarodnim pozivima Bakuu da dozvoli dostavu hrane i drugih pošiljki.

Granatiranje je počelo ubrzo nakon što je Azerbejdžan okrivio, kako je rekao, „jermenske diverzantske grupe“ za dvije odvojene eksplozije u kojima su poginula najmanje četiri vojna lica i dva civila u područjima Nagorno-Karabaha koja su pod kontrolom ruskih mirovnih snaga.

Ti mirovnjaci su na snazi od primirja koji je okončao šestosedmičnu borbu 2020. godine u kojoj je Azerbejdžan uz podršku Jerevana ponovo zauzeo veći dio teritorije i sedam okolnih okruga koje su od 1990-ih kontrolirali etnički Jermeni.

Tenzije na južnom Kavkazu su već mjesecima visoke oko otcijepljene enklave, međunarodno priznate kao dio Azerbejdžana.

U saopštenju u srijedu ujutro, azerbejdžansko ministarstvo odbrane navodi da je vojna oprema koja pripada jermenskim oružanim snagama „neutralizirana“, uključujući vojna vozila, artiljeriju i protuvazdušne raketne instalacije.

Baku je u utorak naredio „ilegalnim jermenskim vojnim formacijama“ da predaju oružje i raspuste svoj „ilegalni režim“.

Azerbejdžan i Jermenija su prvi put zaratili početkom 1990-ih nakon pada Sovjetskog Saveza. Zatim je 2020. Azerbejdžan ponovo zauzeo područja u i oko Nagorno-Karabaha prije nego što je dogovoreno primirje nadgledano od strane ruskih mirovnih snaga.

Etnički Jermeni u Karabahu apelovali su u utorak na prekid vatre i na početak pregovora. Ali iz azerbejdžanskog ultimatuma bilo je jasno da je cilj Bakua da završi osvajanje planinske enklave.

Jermenski premijer Nikol Pashinyan optužio je Azerbejdžan da je započeo kopnenu operaciju usmjerenu na „etničko čišćenje“.

Ali stotine jermenskih demonstranata, frustrirani odgovorom svoje zemlje, sukobili su se s policijom ispred parlamenta u Jerevanu, osuđujući svog lidera kao izdajnika i pozivajući ga da podnese ostavku.

Azerbejdžan je rekao da bi pregovori mogli početi u gradu Yevlakh, nekih 100 km (60 km) sjeverno od regionalnog glavnog grada Karabaha, Khankendi, koji etnički Jermeni nazivaju Stepanakert.

Od kraja 2020. godine, 3.000 Rusa pratilo je krhko primirje, ali je pažnja Moskve skrenuta njenom invazijom na Ukrajinu u punom obimu.

Procjenjuje se da u planinskoj enklavi živi oko 120.000 etničkih Jermena. Rusija je saopštila da su njeni vojnici premjestili skoro 500 civila iz najugroženijih područja, dok su separatisti rekli da su pomogli premještanju ukupno 7.000.

U proteklih devet mjeseci, Azerbejdžan je uveo efikasnu blokadu jedinog puta u enklavu iz Jermenije, poznatog kao koridor Lačin.

Azerbejdžan je saopštio da je pokrenuo svoju operaciju kao odgovor na smrt šest osoba, uključujući četiri policajca, u dvije eksplozije mina u utorak ujutro.

Tada su se oglasile sirene za vazdušni napad i čuo se zvuk artiljerije i pucnjave u glavnom gradu Karabaha. Stambene zgrade su oštećene, a novinar Siranush Sargsyan opisao je da je vidio da je pogođena zgrada u susjedstvu.

Zvaničnici Karabaha rekli su da je pet osoba ubijeno, a na desetine ranjeno, uključujući žene i djecu.

Zvaničnici odbrane u otcijepljenoj regiji rekli su da je azerbejdžanska vojska „kršila primirje duž cijele linije kontakta raketno-artiljerijskim udarima“. Drugi predstavnici Karabaha govorili su o „vojnoj ofanzivi velikih razmjera“, iako se u kasnijim izvještajima navodi da je intenzitet vatre smanjen.

Ministarstvo odbrane Azerbejdžana je insistiralo da nije gađalo civile ili civilne zgrade i da se „samo legitimni vojni ciljevi onesposobljavaju upotrebom visokopreciznog oružja“.

Optužio je jermenske snage za „sistematsko granatiranje“ položaja svoje vojske i rekao da je odgovorio pokretanjem „lokalnih, antiterorističkih aktivnosti… kako bi se razoružali i osiguralo povlačenje formacija jermenskih oružanih snaga sa naših teritorija“.

U kratkom televizijskom obraćanju, premijer Jermenije je odbacio tvrdnje da je njegova vojska umiješana.

Rusko ministarstvo vanjskih poslova saopštilo je da je samo nekoliko minuta unaprijed upozoreno na azerbejdžansku ofanzivu i pozvalo obje zemlje da poštuju primirje potpisano nakon rata 2020. Regionalni specijalni predstavnik EU Toivo Klaar rekao je da postoji „hitna potreba za prekidom vatre“ .

I rusko ministarstvo vanjskih poslova i američki državni sekretar Antony Blinken pozvali su Alijeva da odmah prekine vojnu akciju u toj oblasti.

Generalni sekretar UN-a Antonio Guterres pozvao je u srijedu ujutro na hitan prekid borbi i na „strože poštovanje primirja iz 2020. i principa međunarodnog humanitarnog prava“.

Nikol Pashinyan je nedavno rekao da Rusija „spontano napušta region“. Azerbejdžan je u međuvremenu imao snažnu podršku svog saveznika Turske.

Najviši diplomata Evropske unije, Josep Borrell, osudio je operaciju i pozvao Azerbejdžan da prekine svoje vojne aktivnosti u Nagorno-Karabahu, te dodao da Brisel ostaje posvećen olakšavanju dijaloga kako bi se donio trajni mir u regionu.

Američki i evropski lideri dugo su pozivali Azerbejdžan da olakša tranzit humanitarne pomoći u opkoljeni region, koji se suočava sa nestašicom hrane, energije i lijekova.

Jermenija i Azerbejdžan vodili su dva rata oko Nagorno-Karabaha, planinske enklave pretežno naseljene Jermenima koja je međunarodno priznata kao dio Azerbejdžana.

Prekid vatre potpisan na kraju sukoba 2020. pozdravljen je kao trijumf u Azerbejdžanu, ali su jermenski gubici izazvali višemesečne masovne proteste u Jerevanu u kojima se tražila premijerova ostavka.

Nagorno-Karabah i sedam obližnjih regiona bili su pod kontrolom etničkih Jermena otkako je počeo rat kada se Sovjetski Savez raspao kasnih 1980-ih, a zatim ustupio mjesto trodecenijskom „zamrznutom sukobu“.

Uz izvještavanje AFP, AP i Reuters

(Radio Slobodna Evropa, foto: Beta-AP)