U Bosni i Hercegovini imamo stanje koje se može okarakterizirati kao zamrznuti sukob, a ne trajni mir. Shodno tome, nije teško zaključiti da je bosanskohercegovačko društvo duboko podijeljeno. Ključni primjer društvenog diskursa u suočavanju sa prošlošću u BiH jeste negiranje sudski utvrđenog genocida u Srebrenici koje dolazi od jednog dijela bosanskohercegovačke javnosti, uglavnom iz bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska.

 „Ovo negiranje je sistemsko, dolazi od političkih elita – bez obzira da li je riječ o političkoj poziciji ili opoziciji u RS-u, dolazi iz značajnog dijela akademske zajednice. Oni koji promišljaju drugačije uglavnom ne dobijaju prostor da iznesu svoje stavove. Prisutno je i kroz obrazovni sistem. U kontekstu medija, sa posebnim akcentom na one koji dolaze iz RS-a, negiranje genocida, postalo je, nažalost, dio uređivačke politike, kao i relativiziranje zločina i glorifikacija zločinaca, i to ne samo iz posljednjeg rata“, ističe Adnan Rondić, novinar Al Jazeere Balkans.

Pijetet prema žrtvama

Ove godine obilježeno je 26 godina od genocida u Srebrenici. 11. jula, bh. medijske kuće izvještavaju o ovoj temi sa sličnim i uobičajenim pristupom, kao i svake prethodne godine, sa pristupom na koji je društvo naviklo. Neki su to obradili detaljnije od drugih, ali naravno svaka medijska kuća je dala određen prostor ovoj temi. S tim u vezi, i narativi koji preovladavaju u bosanskohercegovačkim medijima 11. jula, ovise o kojim je medijima riječ.

BHT1 je na ovaj dan veći dio Dnevnika posvetio godišnjici i komemoraciji, koristeći ispravne termine i čak ih naglašavajući. Prenesene su i izjave učesnika komemoracije, izjave porodica ubijenih Srebreničana, kao i priče ljudi koji su preživjeli genocid. Pored toga, prikazano je i nekoliko tematskih priloga. Posebno je bila važna priča koju je imao BHT1 o djeci koja su preživjela genocid.

NOVA BH televizija je Dnevnik počela viješću o održavanju 26. godišnjice genocida u Srebrenici, te je osim izvještaja o komemoraciji, ukopu 19 identifikovanih žrtava, pažnju posvetila i problemu sa kojim se porodice ubijenih suočavaju – pronalazak nekompletnih posmrtnih ostataka žrtava genocida.

Ispod tepiha

Ključne karakteristike izvještavanja o 11. julu onih medija koji imaju sjedište u bh. entitetu RS, a koje smo mogli uočiti i ove godine, jesu sljedeće: vrlo kratke, šture informacije o samoj komemoraciji u Potočarima, programski sadržaji čiji je cilj negiranje genocida, relativiziranje i umanjivanje broja žrtava,  stavljanje medijskog fokusa na neke druge događaje, izbjegavanje izvještavanja o porukama, posebno međunarodnih zvaničnika, koje su taj dan otišle iz Potočara. Tako je, na primjer, 11. jula ove godine, RTRS Dnevnik 2 počela viješću o pobjedi Novaka Đokovića, a obilježavanje godišnjice u Potočarima bila je treća vijest u najavi Dnevnika.

Adnan Rondić kaže da se slično ponaša i većina medija iz Srbije, oni koji imaju nacionalnu frekvenciju, uz činjenicu da dio medija koji pokrivaju i region imaju drugačiji pristup, u prvom redu prema imenovanju, karakterizaciji zločina počinjenih u i oko Srebrenice.

„Ova posljednja činjenica, uz prisustvo regionalnih medija i u srbijanskoj javnosti, važna je zbog mijenjanja preovladavajuće percepcije srbijanskog društva prema događajima iz devedesetih, ma koliko to išlo sporo i u ovom momentu imalo skromne učinke“, kaže Rondić.

Upravo ta trenutna i vladajuća percepcija srbijanske javnosti prema prošlosti je u velikoj mjeri rezultat toga što je u Srbiji omogućen takav sistem vlasti gdje je jedna stranka obuhvatila gotovo cijelu medijsku sliku. U BiH je ta medijska slika malo difuznija, zahvaljujući kompleksnijem državnom uređenju koje onemogućava da se ona u potpunosti podredi jednoj politici.

Ipak, to nikako ne znači da i u BiH nemamo politizaciju medija i političke pritiske na njihov rad. Direktor BIRN-a BiH Denis Džidić ističe još jednu specifičnost koja razlikuje izvještavanje srbijanskih i bh. medija, kada govorimo konkretno o genocidu koji se desio u Srebrenici, a riječ je tabloidima.

„U BiH mi zaista nemamo taj fenomen do te mjere izražen koji je u Srbiji zaista jako dominantan. Tabloidi su na neki način nosioci diskursa koji politika šalje javnosti i onda se kroz tabloide najviše manifestiraju te populističe i nacionalističke retorike i specifično u odnosu na negiranje genocida u Srebrenici. U BiH, u RS-u i Federaciji, postoje neki mediji koji izvještavaju na taj ‘žuti način’, međutim to nije na taj način dominantno i oni nemaju tu snagu koju imaju mediji u Srbiji koji su na taj način povezani sa vlastima“, objašnjava Džidić.

Zabranjena riječ

Kad je riječ o negiranju genocida, činjenica je da ono postoji kao sistemsko u RS-u. Zato se riječ genocid ni ove godine nije koristila u izvještavanju RTRS-a. Sa druge strane, bez obzira što se u FBiH genocid prihvata kao sudski utvrđena činjenica, i dalje u pojedinim medijima možemo naići na eufemizme koji služe kao zamjena za stvarnu, pravnu definiciju počinjenih zločina. Takvi su često „strašan zločin“, „veliki zločin“, samo ne „zločin genocida“.

Pored toga, mediji i sami novinari izloženi su različitim izazovima pri pravljenju priloga sa ovom tematikom, koji nekad dovode do toga da i kada se koriste ispravni termini, njihovo izvještavanje djeluje dosta površno i nedovoljno ozbiljno s obzirom na težinu teme o kojoj je riječ.

 „Više je izazova. Sa jedne strane postoji izazov koji ovisi od same publike, a to je nešto što, ukoliko vi posmatrate bilo koje portale koji imaju te segmente ‘najčitanije’ i ‘najnovije’ vidjet ćete da su u tim dijelovima uvijek najsenzacionalističkije vijesti u kojima ima najviše krvi, najviše nasilja, najviše senzacije. U tom smislu, mediji ukoliko žele da privuku oglašivače, ukoliko žele da zarađuju više novca, odnosno privatni mediji, a sa druge strane neki mediji su pod pritiskom politike, oni i zbog takvog načina konzumiranja vijesti od strane javnosti su na neki način i gurnuti ka tome da izvještavaju na malo više senzacionalistički način i onda izvještavanje o sudski utvrđenim činjenicama ne bude baš na taj način provokativno i ono što bi izazvalo veliki broj klikova“, kaže Džidić.

---

Ovde pročitajte srodne članke naših mladih kolega iz Bosne i Hercegovine i Srbije!

---

Sve ovo rezultira i manjkom analitičkog, istraživačkog i reportažnog pristupa izvještavanjima, ali ipak ni to ne mijenja činjenicu da je genocid u Srebrenici, nažalost, počinjen, što je međunarodno i sudski priznata i utvrđena činjenica.

„S druge strane, određeni broj medija, zaista nema vrijeme, ekspertizu i znanje da dubinski analizira veliki broj presuda… To su zaista kompleksne stvari. U tom smislu od novinara koji radi možda na portalu, koji ima obavezu da u toku jednog dana objavi više vijesti ili nekoliko analiza, zaista je jako teško očekivati, sve i da želi na najprofesionalniji način da izvještava, da ima vrijeme, ekspertizu i znanje da se zaista na taj način udubi u sudski utvrđene činjenice“, zaključuje Džidić.

„Podilaženje milionskoj armiji saučesnika“

U nedelju 11. jula izveštaji iz Srebrenice nisu bili u fokusu srpskih televizija. Nacionalni emiteri (RTS, Pink i Prva) su u svojim informativnim emisijama prednost dali drugim temama, poput korona krize ili finala Vimbldona. Sa druge strane, Dnevnik N1 je upravo počeo izveštajem iz Srebrenice koji je pripremio novinar iz sarajevskog studija ovog regionalnog informativnog kanala.

Dnevnik N1 je otvoren prilogom u kome su svoje mesto našli govori sa komemoracija, ali i reakcije zvaničnika zemalja regiona i Evropske unije. Nakon ovog priloga, emitovana je izjava premijerke Srbije Ane Brnabić, koju je dala za TV Prva, u kojoj se o Srebrenici govori kao mestu “gde zvaničnici Srbije nisu dobrodošli, jer se još uvek ne zna ko je napao tadašnjeg premijera Vučića pre nekoliko godina”.

Novinari N1 su istraživali i da li Srbija treba da prati primer nekih zemalja u regionu i donese rezoluciju kojom se osuđuje genocid. Ovo je i jedini prilog u tri posmatrane informativne emisije u kome gledaoci mogu da saznaju pozadinu događaja u Srebrenici, kao i kako to što se desilo u julu 1995. godine utiče na današnjicu.

Ostale televizije su u svojim emisijama uglavnom prenosile izjave i reakcije političara. U Nacionalnom dnevniku TV Pink, svoje mesto nisu našle žrtve, ali jesu političari. Fokus izveštavanja je bio na pitanju zašto se u svetu ne govori i o srpskim žrtvama u Podrinju, te na pitanju zašto komemoraciji koja se tim povodom održava u Bratuncu prisustvuju samo zvaničnici Republike Srpske.

Slično je izveštavala i TV Prva. Njhov fokus je bila „politizacija Srebrenice“. Izveštaj počinje citatom predsednika Crne Gore Mila Đukanovića, koji je Srebrenicu uporedio sa Holokaustom i, navodno, „optužio Srbe da su ubili evropsku civilizaciju“. Kako se navodi u izveštaju, ovo „nije jedina anti-srpska poruka poslata sa ovog skupa“. Iz govora bošnjačkog člana predsedništva Šafika Džaferovića za novinare TV Prva je najvažnija bila navodna „optužba vlasti Republike Srpske zbog negiranja genocida“.

Prema rečima novinara Bojana Tončića, ipak postoje i oni mediji čiji je izveštavanje o ovim temama “vredno pažnje”.

“Nesumnjivo je vredno pažnje ono što rade Radio Slobodna Evropa, Birn, Danas, Vreme, čuvajući čast profesije i ukazivanjem čitaocima i slušaocima na dominantne teme, ali i na putokaze ka izvorima iz kojih se može više saznati. Ostalo što se može pročitati je negiranje genocida, ali i relativizacija svih ratnih zločina koje su počinili Srbi, na talasu režimskih pogubnih stavova, uz podilaženje milionskoj armiji saučesnika”, kaže sagovornik Autonomije.

Za RTS u Srebrenici se dogodio „zločin“. Izveštaj počinje informacijom koliko je žrtava pokopano ove godine, nakon čega slede delovi govora sa komemoracije. Prenete su i reakcije zvaničnika EU, kao i američkog ambasadora u BIH, predsednika parlamenta Crne Gore  Alekse Bečića, te premijerke Srbije Ane Brnabić.

Zanimljivo je da se u prilogu RTS-a ne spominje ko je odgovoran za događaje u Srebrenici, što je, može se slobodno reći, karakteristično za posmatrane televizije, sa izuzetkom N1. O ovom događaju govori se samo kroz prizmu pukih izveštaja, prenošenja izjava i rekacija, bez pokušaja da se gledaocima objasni sama pozadina događaja. Ne spominju se presude međunarodnih sudova, izbegava se pominjanje broja žrtava i korišćenje kvalifikacije „genocid“.

Lingvistički falsifikat

Novinar Bojan Točić smatra da su različiti eufemizmi koje koristi režimska propaganda preuzeti iz nakaznog vokabulara režimskih eksponenata, pa je genocid postao užasan, strašan jeziv, stravičan zločin.

“To je suština o kojoj govorimo, lingvistički falsifikat otkriva prikrivanje i relativizaciju genocida. Ne vidim tu ništa novo u odnosu na vreme vlasti umivenog nacionaliste Borisa Tadića, kada se u njegovom štabu danima mozgalo kako da Skupština Srbije prizna da je postojao genocid i da je prekršila Konvenciju o sprečavanju i kažnjavanju gencida. Pa smo marta 2010. dobili kretenoidnu Deklaraciju u kojoj piše da Skupština ‘najoštrije osuđuje zločin izvršen nad bošnjačkim stanovništvom u Srebrenici jula 1995. godine, na način utvrđen presudom Međunarodnog suda pravde..’. Taj Sud je utvrdio da je počinjen genocid i da Srbija nije učinila sve da ga spreči. Reč je, naravno, o kukavičluku i nespremnosti političara da svojim biračima kažu istinu”, objašnjava Tončić.

Izveštaji televizija prate političku agendu vlasti, kao i u mnogim drugim temama, i govore samo ono što većina gledalaca želi da čuje, bez želje da ljudima objasne šta se tačno desilo. Kako kaže Tončić, ovo je samo posledica podele medija na one pod upravom Srpske napredne stranke i na retke profesionalne.

“Prosečni konzument takvih sadržaja ‘zna’ da je sve laž, da Haški tribunal presuđuje samo nevinim Srbima, nije baš siguran, ali Srbe mrze jer su bolji, lepši, pametniji… Zajedničko za gotovo sve medije je da suočavanju s prošlošću posvećuju malo prostora i da su se ratni zločini preselili u crne hronike”, zaključuje Tončić.

Kako kaže, ne vidi važniju temu od ratnih zločina, budući da zločinci i dalje odlučuju o našim sudbinama, u institucijama sistema, bezbednosnom sektoru,  ili su uspešni biznismeni u sprezi sa državom.

Marko Lazić i Adna Sušić (Autonomija)

Naslovna fotografija: Sanja Kosović

Istina je: ima nas! Klikni i podrži slobodno novinarstvo!

Članak je napisan uz podršku Regionalne kancelarije za saradnju mladih (RYCO) i Evropske unije (EU). Njegov sadržaj je isključivo odgovornost Nezavisnog društva novinara Vojvodine i partnerske organizacije Zaboravljena djeca rata i ni na koji način ne reflektuje stavove RYCO-a i/ili EU“.