Na ovogodišnjem, 29. izdanju Sarajevo Film Festivala (SFF) javnost je uzburkao prikazani insert filma „Heroji Halijarda“, režisera iz Srbije Radoša Bajića.

Pojavljivanje ovog filmskog projekta na SFF-u otvorilo je pitanje revizije istorije dok su se organizatori našli na udaru kritika.

Film je trenutno u postprodukciji i još nije ugledao svjetlost dana. Biće premijerno prikazan polovinom septembra, najavio je Bajić za Radio Slobodna Evropa (RSE).

„Ne bih komentarisao ludilo“, kaže o kritikama i dodaje da će biti spreman ozbiljno razgovarati o filmu polovinom septembra, uoči premijere.

„Za one koji ne znaju, ‘Heroji Halijarda’ je četnička drama Radoša Bajića“, naveo je banjalučki kolumnista Dragan Bursać, 15. avgusta, nedugo nakon što su na SFF-u emitovani insert filma.

Nakon što je Bursać oštro kritikovao SFF zbog „prezentacije četničke serije i filma“, uslijedila je bura reakcija i negativnih komentara javnosti, ali i zvaničnih institucija.

Brojne kritike prikazanog trailera

Nakon Bursaćeve objave je sarajevska gradonačelnica Benjamina Karić zatražila ostavke odgovornih u SFF-u zbog, kako je navela, „širenja četničke propagande“.

„Draža Mihailović je presuđeni ratni zločinac u Drugom svjetskom ratu, kao i Ratko Mladić i Radovan Karadžić tokom agresije 1992-1995. godine. Pokušaji rehabilitacije Draže Mihailovića i četničkog pokreta u Sarajevu su nedopustivi“, poručila je Karić.

Iz Ministarstva kulture i sporta Kantona Sarajevo su naveli da je „Sarajevo otvoren grad za umjetnost i ljude, ali nije otvoren za filmove koji promoviraju četničke pokrete i četničke vođe“.

Iz SFF-a poručuju da su inserti spornog filma prikazani u okviru biznis prezentacije kompanije Telekom Srbije na poslovnom forumu Festivala, te da je to „isključiva odgovornost Telekoma Srbije“.

Dodaju da će ubuduće i poslovne prezentacije na SFF-u proći selekciju stručnog osoblja Festivala, što do sada nije bio slučaj.

Dodaju da neće dopustiti da SFF bude iskorišten za promociju istorijskog revizionizma bilo koje vrste.

O čemu govori film?

Film „Heroji Halijarda“ tematizira istoimenu misiju Ureda za strateške usluge (OSS) obaveštajne služba Sjedinjenih Američkih Država (SAD), osnovane tokom Drugog svjetskog rata.

Cilj misije je bio spasiti više od 500 vazduhoplovaca iz oborenih savezničkih aviona koji su u ljeto 1944. godine bili rasuti po planinama Srbije.

U spašavanju savezničkih vazduhoplovaca su učestvovali četnici Draže Mihailovića, koji su tokom Drugog svjetskog rata počinili neke od najtežih ratnih zločina nad nesrpskim stanovništvom na području Jugoslavije.

U knjizi Rasima Hurema „Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu 1941. -1945“, se navodi da su četnici u BiH ubili oko 58.600 ljudi.

Zločini paravojnih i vojnih formacija pod četničkim simbolima su se ponovili i tokom ratova devedesetih godina prošlog vijeka tokom raspada Jugoslavije.

Draža Mihailović je 1946. godine osuđen na smrt zbog ratnih zločina i kolaboracije s nacističkom Njemačkom, nakon čega je strijeljan. Viši sud u Beogradu rehabilitirao ga je u maju 2015. godine.

Trenutno u BiH ima 16 registrovanih udruženja koje baštine tradiciju zloglasnih četničkih postrojbi iz Drugog svjetskog rata.

Šta se zamjera Bajiću?

Bursać za Radio Slobodna Evropa kaže kako je „Radoš Bajić dvorski Vučićev (Aleksandar Vučić, predsjednik Srbije) reditelj“, koji je prije toga režirao seriju Ravna gora i koji ima jasan stav o četnicima.

„Za njega su to odbrambene trupe, odnosno, oslobodilačka vojska u otadžbini“, navodi on, aludirajući na Bajićevu seriju iz 2012. godine o četničkom vojvodi Draži Mihailoviću, čiju produkciju je finansirao Javni servis Srbije.

Šta je misija Halijard?

Na web stranici zračnih snaga Sjedinjenih Američkih Država (SAD) se navodi da su u ljeto 1944. godine četnici Draže Mihajlovića kontrolisali region oko sela Pranjani u centralnoj Srbiji, koju su okupirale nacističke snage.

„Tada se nebo zacrnilo od dima iz pogođenih američkih bombardera B-17 i padobrana savezničkih vazduhoplovaca koji su iskakali iz pogođenih aviona u nepoznato.“

Mještani su se mjesecima brinuli za povrijeđene vazduhoplovce, skrivali ih od nacista i dijelili sa njima ono malo hrane koju su imali, navodi se u tekstu zračnih snaga SAD-a, objavljenom u novembru 2016. godine povodom obilježavanja godišnjice ove misije.

Te godine su obilježavanju godišnjice u Pranjanima prisustvovali visoki američki i dužnosnici Srbije koji su položili vijence na spomenik podignut u znak sjećanja na hrabrost mještana i srpske vojske u spašavanju američkih i britanskih zrakoplovaca.

Iz američkih zračnih snaga su tada naveli da su 2016. godine imali čast da obilježavanju prisustvuje i posljednji preživjeli pripadnik četničkih snaga koji je pomogao evakuaciju savezničkih zrakoplovaca.

O ovoj operaciji je 1977. godine detaljno pisao i komandir Obalne straže SAD-a Thomas T. Matteson, u svom istraživačkom radu pod nazivom „Analiza okolnosti spašavanja i evakuacije savezničkih zrakoplovaca iz Jugoslavije 1941. – 1945.“

U dokumentu je naveo da je u ljeto 1944. godine Draža Mihajlović komandovao sa oko 15.000 četnika nad kojom je imao slab uticaj. Dodaje da su partizani istovremeno brojali više od 200.000 vojnika.

Kao glavne neprijatelje četnici nisu vidjeli njemačke naciste ni talijanske fašiste već komuniste odnosno partizane, navodi Matteson. Dodaje da stoga četnici nisu predstavljali prijetnju njemačkim okupatorima sa kojima su često i sarađivali.

Zbog toga su Britanci i Amerikanci već godinu dana ranije svoju vojnu pomoć preusmjerili sa Dražinih četnika na partizane pod komandom Josipa Broza Tita.

Mihajloviću je saradnja sa Amerikancima bila zadnja šansa da vrati povjerenje saveznika, naveo je Matteson u analizi.

(RSE, foto: SFF)