Koliko su politički nacionalizam i historijskih revizionizam fenomeni neodvojivi jedan od drugog može se vidjeti i u svakodnevnim političkim manipulacijama historijskim događajima.

U nekim zemljama nastalim raspadom SFRJ ti su procesi počeli ranije, dublje zadirali u društvo i imali izuzetno negativne posljedice ne samo na sagledavanje prošlosti nego i na način na koji se doživljava stvarnost.

Srbijanski historičar Milivoj Bešlin pojašnjava kako je historijski revizionizam „jedan od aspekata nacionalističke ideologije – jedan od nosećih stubova“.

Prošlost, ili slika o prošlosti, kaže Bešlin, pruža legitimacijsku osnovu za savremenost, a sam proces počeo je onoga trenutka kada je došlo do rasprostranjenog slabljenja antifašističkog vrijednosnog konsenzusa: „na kome je bila zasnovana druga Jugoslavija i rastao je na delegitimizaciji socijalizma. Cilj istorijskog revizionizma je od početka bila rehabilitacija četništva u Srbiji i reafirmacija etnički čiste velikodržavne tvorevine koja se nalazila u središtu te ideje. Tako je istorijski revizionizam bio važan zamajac etnonacionalističkih antagonizama na ovim prostorima. Vremenom se, za ovih trideset godina, od revizionizma na pitanjima Drugog svetkog rata prešlo na revizionizam o ratovima 1990-ih i neskrivenu rehabilitaciju zločinačkih struktura i aktera“.

Platforma za desničarski ekstremizam

Ono što se može prepoznati kao krajnja negativnost procesa hisrtorijskog revizionizma jeste da je on u posljednje tri decenije, kako to vidi Bešlin, jedna od „ključnih platformi za desničarski ekstremizam i legitimisanje nacionalizma i nasilja kao modela delovanja dominantnih društvenih struktura“.

„U Srbiji, posebno sa povratkom ratnih protagonista na vlast (2012) i naglašeno agresivno od 2015. i godišnjice genocida u Srebrenici, tema Drugog svetskog rata za srpsku javnost prelazi u drugi plan i novo istorijsko bojište postaju interpretacije ratova 1990-ih godina. Tu je istorijski revizionizam već poprimio sve obrise revanšizma i u funkciji je priprema za novi sukob“.

Taj proces, osim što donosi revitalizaciju opasnih desničarksih ideologija, u Srbiji, kaže Bešlin, dovodi simbole, slike i fenomene do banalnosti, ponajviše neukusnim spajanjem stvari koje sadržinski nikako ne mogu biti prispojive.

„Zahvaljujući plimi istorijskog revizionizma, fenomeni fašizma i antifašizma su banalizovani i ispražnjeni od svakog smisla i sadržaja. Tako je kod nas danas moguće pevati ljotićevske pesme u povodu Dana pobede nad fašizmom. U takvim okolnostima je moguće manipulisati istorijom u težnji za konstruisanjem novog identiteta i „nove“ istorije u kojoj su se nasuprot stvarnoj, istraženoj i naučno verifikovanoj slici prošlosti, pojavila „dva antifašistička pokreta“, „nacionalni antifašizam“ četnika, „patriotska vlada“ Milana Nedića itd“.

Cilj rehabilitacije „četničkih kolaboracionista“ naravno da nije historijska pravda ili  potraga za istinom već iskjljučivo želja da se njihova ideologija ostavi u životu, kaže Bešlin i pojašnjava:

„Jer kada Draža Mihailović u Instrukciji svojim komandantima Đorđu Lašiću i Pavlu Đurišiću (20. decembar 1941), piše: „stvoriti Veliku Srbiju“; „čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacionalnih elemenata“; „čišćenje Sandžaka od muslimanskog življa i Bosne od muslimanskog i hrvatskog življa“ itd. teško da ima nekoga ko ne prepoznaje neprekinuti idejni kontinuitet izražen kroz nepromnjene ciljeve te ideologije do savremenosti, sve do ratova 1991‒1999. godine“.

Fokus na Drugi svjetski rat i socijalizam

Iako  je Bosna i Hercegovina, kako to vidi historičar Husnija Kamberović, „dugo vremena izbjegavala talase historijskog revizionizma“ danas izgleda da je takav pristup interpetacijama i izučavanju prošlosti postao dominantan. Revizionistička pažnja usmjerena je najviše na period Drugog svjetskog rata i u tome BiH slijedi trendove koji su se prvo javili u susjednim zemljama.

„Naši revizionistički talasi su jednostavno produžetak onoga što se dešavalo u susjednim, srpskim i hrvatskim historiografijama. Taj se historijski revizionizam i kod nas, pogotovo posljednju deceniju, uglavnom fokusira na Drugi svjetski rat i razdoblje socijalizma. To su polja na kojima se ranije i u susjednim historiografijama pripremao rat 1990-ih i uspostavljao legitimitet postsocijalističkih vladajućih etnopolitičkih elita. Uz to, i kod nas historijski revizonizam dobiva i forme negacionizma, pogotovo kada su u pitanju interpretacije posljednjih ratova (negiranje zločina, pa čak i do neukusa glorificiranje ratnih zločinaca)“, kaže Kamberović.

Historijski revizionizam i politika su neodvojivi jedno od drugog pojašnjava Kamberović, a ta simbioza se najčešće javlja kada se historičar stavi u službu „promocije odgovarajuće političke ideologije“.

„Obilježje historijskog revizionizma je upravo to služenje politici. Tu se uspostavi neka vrsta sporazuma političke elite i historiografske zajednice, kada se historičari stave u funkciju promocije odgovarajuće političke ideje.  Svjedočili smo to i u Sarajevu prije nekoliko godina, a ovih dana svjedočimo ponovo kroz izvještaje „nezavisnih komisija“ Vlade RS o događajima u Sarajevu i Srebrenici. Razumijem da politika nastoji iskoristiti historiografiju, ali ne razumijem zašto historičari pristaju biti sluge politike. Mislim da u našim slučajevima revizionistička historiografija nema uticaja na politiku, ali politika ima na historiografiju. To će, međutim, dugoročno ukopati i jedne i druge“.

(Al Jazeera)