Krajem novembra 2008. godine Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja donelo je Nacrt zakona o regionalnom razvoju, budući da ovo podrazumeva obaveza preuzeta po potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (član 113). Mlađan Dinkić, kao odgovoran za ovaj resor, o Nacrtu je kazao da se donosi u prvom redu kako bi se omogućilo učešće u raspodeli sredstava iz regionalnih fondova i drugim regijama u Srbiji, pošto je do sada tim fondovima pristup imala jedino Vojvodina. To znači da Nacrt mora da sadrži i formiranje bar nekakvih regiona, odnosno da podrazumeva i promene u teritorijalnom uređenju zemlje, odnosno regionalizaciju.
Međutim, regionalizacija koju Ministarstvo za ekonomiju i regionalni razvoj vidi kao podsticajnu za nerazvijena područja, čini se da i dalje pretpostavlja postojanje povlašćenih i diskriminisanih područja. Neke od primedbi koje bi trebalo uputiti na adresu Ministarstva, kao odgovor na ovaj Nacrt, iznosim prema redosledu ključnih članova teksta.
Član 3, stav 6, kaže da je jedno od načela podsticanja regionalnog razvoja načelo subsidijarnosti, ali se već u objašnjenju pojma nalazi samo priprema, izvođenje i nadzor – ne i upravljanje sredstvima koje bi regija imala. Potonje specifikacije još više dovode u pitanje prisutnost ovog načela.
Isti član, ali stav 12, kaže da je jedno od načela podsticanja regionalnog razvoja autonomija pokrajina i lokalnih samouprava, čime se nagoveštava ono što ćemo kasnije zaključiti – da će u Nacrtu biti posebno tretirana pokrajina Vojvodina u odnosu na regije čije se formiranje ovim dokumentom pretpostavlja.
Član 4, u stavovima od 10 do 14, govori o delatnosti institucija koje bi bile formirane novom teritorijalnom organizacijom, kao i o njihovom međusobnom odnosu. Tako se kaže da svaki evro region ima svoju Javnu agenciju za regionalni razvoj “za sprovođenje politike regionalnog razvoja”, ali se kaže i da iznad nje postoji još tri nivoa nacionalnih agencija koje kontrolišu, upravljaju i sprovode politiku regionalnog razvoja. Najpre Nacionalni savet za regionalni razvoj, kao “telo na državnom nivou koje utiče na sprovođenje politike regionalnog razvoja”, zatim Nacionalna agencija za regionalni razvoj – opet kao “institucija na državnom nivou, za planiranje i sprovođenje politike regionalnog razvoja”, i konačno Nacionalna mreža agencija i asocijacija za regionalni razvoj za koju se kaže da postoji “u cilju sprovođenja politike regionalnog razvoja”. Javna agencija za regionalni razvoj koja je na nivou regije, takođe služi za “sprovođenje politike regionalnog razvoja”, i ima jednu subordiniranu – Razvojnu regionalnu agenciju, koja se tiče lokalnih samouprava i podregionalnih jedinica, a u cilju “sprovođenja politike regionalnog razvoja”. Dakle, postoje tri agencije iznad regionalne, od kojih je jedna sa ovlašćenjima da “sprovodi”, druga da “sprovodi i planira”, i treća opet da “sprovodi” politiku regionalnog razvoja. Logično, postavlja se pitanje kolika su i kakva ovlašćenja Agencije na regionalnom nivou ako se već tri na nivou države bave istim tim sprovođenjem, i uz to još i planiraju politiku regionalnog razvoja. Sve to ukazuje na namere da se i dalje odlučivanje, planiranje, pa čak i sprovođenje programa regionalnog razvoja diktira iz centra, čime se narušava i načelo subsidijarnosti.
Međutim, izuzetno važan, verovatno i najvažniji momenat u čitavom Nacrtu nalazi se u članu 5, gde se pojašnjava pojam «evro regiona». U Nacrtu se doslovno kaže: “Evro region nije administrativna teritorijalna jedinica i nema pravni subjektivitet.” Prevedeno na jednostavan jezik to znači da region ne postoji ni na koji način osim geografski. Dinkić je to, doduše, nešto drugačije formulisao pa je za javnost kazao da se radi o “statističkim regionima” (RTS, 5. novembar 2008).
Ako jedna regija nema pravni subjektivitet, onda ona ne postoji. Onda ona ne može da ima ni skupštinu, ni sopstvena sredstva, ni sopstvenu upravu, niti bilo šta što bi je držalo u poziciji autonomije u odnosu na centralnu vlast. Srećemo faktički centralizam, i tek privid regionalizacije. Suštinski, ovo će biti udvostručavanje onoga što već imamo u formi okruga, s tom razlikom što će okruzi kakve već imamo imati veće nadležnosti nego regije (NUTS 2). Nigde u svetu ne postoji, niti bi ikome u ovoj meri maskirani centralizam mogao da padne na pamet. To nije ništa drugo do perfidni, bezobrazni, ispod ruku potureni, ordirarni centralizam.
Član 6 spominje i tzv. “razvojne regione”, odnosno podregione (NUTS 3), za koje je jasno da ne mogu da imaju ništa bolji status: “Razvojni region nije administrativna teritorijalna jedinica i nema pravni subjektivitet.” Ovo znači da će i manje teritorijalne jedinice u Srbiji biti bez ikakve finansijske, niti upravne nadležnosti. Sve što bude dolazilo biće usmeravano iz centra i njegovih agencija. Nema pravnog subjektiviteta, nema administracije – znači nema ni nadležnosti, ni finansijske autonomije.
U članu 7 navode se nazivi evro regiona, i to: “region Vojvodine, Beogradski region, Zapadni region, Istočni region, Centralni region, Južni region i region Kosova i Metohije”. Jasno je da ne mogu da postoje regioni sa nazivima kao što su Šumadija, Moravska, Podrinje, mada ako je već reč o geografskim regijama, Ministarstvo je bar ovo moglo da ispoštuje. Ali tu se provlači i odgovor na pitanje otkud to da Vojvodina zadržava sopstveni naziv, i zašto Kosovo ostaje Kosovo. Zato što je prethodno rečeno da autonomne pokrajine uživaju zaštitu svojih pozicija, dok druge teritorije (a ne pokrajine) neće imati drugačiji administrativni status, pa stoga i nije logično da se nazivaju nekim posebnim imenom, već isključivo za potrebe Republičkog zavoda za statistiku i agencija koje će iz centra, iz ministarstava, odlučivati o tome gde će sredstva dobijena iz evropskih fondova biti usmeravana.
Članom 17 definiše se ko i kako uređuje “osnovne pravce razvojne politike Republike Srbije”, pa tako i razvoj evro regiona. Nacionalni razvojni plan, centralistički, donosi Vlada na predlog Nacionalnog saveta za regionalni razvoj, za koju je prethodno rečeno da je državna, a ne regionalna institucija.
Član 22 kaže da se o razvojnoj strategiji evro regiona brinu “Ministarstvo nadležno za regionalni razvoj i Nacionalne agencije”, čime se potvrđuje centralističko ustrojstvo navedeno u članu 4 (stavovi od 10 do 14).
Implikacije iz svega navedenog možemo, a i ne moramo da izvodimo. Recimo samo da u članu 26 stoji da su – između ostalih – i Grad Beograd i Izvršno veće autonomne pokrajine (Vojvodine) nosioci politike regionalnog razvoja, ali nigde nema nijednog i nikakvog pravnog subjekta “istočnog”, “zapadnog”, “centralnog”, “istočnog” ili “južnog” regiona.
Sve to ukazuje na činjenicu da je Nacrt pisan sa namerom da se izvuku sredstva iz fondova za regionalni razvoj pri Evropskoj uniji, da bi se Srbija prikazala navodno kao regionalizovana država, sa tendencijom ublažavanja regionalnih razlika, ali da činjenično nijedan od tih uslova nije stvarno zadovoljen onim što se u datom dokumentu nudi. Tu, pre svega, nema regija, tako da je nemoguće ono što se tu nudi nazvati regionalizacijom. Tu nije navedena nijedna nadležnost regionalnog karaktera, jer sve obavljaju samo subjekti koji se bave tek sprovođenjem onog što ispostavi nadležno Ministarstvo i (centralna) Nacionalna agencija za regionalni razvoj.
Pored toga što se iz svega jasno zaključuje da u ovom Nacrtu nema ni govora o regionalizaciji, treba reći da bi bilo mnogo bolje stopirati usvajanje ovog Nacrta (a koje je planirano za mart 2009), nego dozvoliti da se sve završi na ovako perfidnom centralizmu. Bitno je jer će centar (Beograd, republika) imati dovoljno vremena da zaboravi na problem neregionalizovane Srbije, a sredstva koja bude dobijao iz fondova za regionalni razvoj ionako, shodno svemu što Nacrt sadrži, neće biti dužan da usmerava u nerazvijena područja, već isto kao i sa Nacionalnim investicionim planom – slobodan je da forsira prioritete za koje će se ispostaviti da nemaju veze sa ravnomernim regionalnim razvojem.
(Autor je predsednik niške NVO Differentia i glavni urednik časopisa “Zapad”. Tekst je objavljena na sajtu www.differentia-nis.org.)