„Mi nudimo bolje i veće garancije i prava svim manjinama ili nevećinskim zajednicama na Kosovu“, odgovorio je premijer Kosova Aljbin (Albin) Kurti 12. januara na zahtev Sjedinjenih Država da Kosovo na sto stavi predloge za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.

Zajednica je dogovorena u okviru dijaloga Kosova i Srbije.

Kurti je istakao da Ustav Kosova ne dozvoljava monoetnička udruživanja, te dodao da srpska zajednica na Kosovu ima brojne privilegije na osnovu plana Martija Ahtisarija – dokumenta na osnovu kog je Kosovo proglasilo nezavisnost 2008. godine.

Šta je Ahtisarijev plan?

Bivši finski predsednik Marti Ahtisari, koji je ispred Ujedinjenih nacija bio zadužen za pitanje statusa Kosova, 2007. godine izradio je dokument – u javnosti poznatiji kao Ahtisarijev plan – na osnovu kog se srpskoj zajednici daju jake garancije.

Taj plan reguliše razna pitanja – od kulture, jezika, vere i tradicije, preko obrazovanja, zdravstva, ekonomskih i imovinskih pitanja, do formiranja opština sa srpskom većinom kroz proces decentralizacije.

Danas na Kosovu postoji ukupno deset opština sa srpskom većinom. Šest se nalazi južno od Ibra. To su Gračanica, Novo Brdo, Štrpce, Ranilug, Klokot i Parteš. Ostale četiri su teritorijalno povezane na severu. Reč je o opštinama Severna Mitrovica, Leposavić, Zvečan i Zubin Potok.

Šta predviđa Ahtisarijev plan?

U Ahtisarijevom planu iz 2007. godine, u delu koji se odnosi na prava zajednica, navodi se da pripadnici nevećinskih zajednica imaju pravo da izražavaju, održavaju i razvijaju svoju kulturu i čuvaju suštinske elemente svog identiteta, kao što su veroispovest, jezik, tradicija i kultura.

Takođe im se garantuje pravo na sticanje obrazovanja na jednom od zvaničnih jezika na Kosovu po svom izboru na svim nivoima.

Tu je i pravo da osnivaju i upravljaju svojim sopstvenim privatnim obrazovnim i ustanovama za obuku kojima se može odobriti javna finansijska pomoć, u skladu sa zakonom i međunarodnim standardima.

Na osnovu ovog dokumenta izrađen je Ustav Kosova u kome su manjinske zajednice „pozitivno diskriminisane“.

Primera radi, u Skupštini Kosova deset poslaničkih mesta rezervisano je za pripadnike srpske zajednice, a još deset za pripadnike ostalih zajednica koje žive na Kosovu. Srbi takođe imaju zagarantovano mesto u Vladi Kosova.

Ahtisarijevim planom zaštićena je i Srpska pravoslavna crkva na Kosovu kao i njena imovina, a 2008. godine je na osnovu tog dokumenta usvojen Zakon o specijalnim zaštićenim zonama. Tim Zakonom se osigurava zaštita srpskih pravoslavnih manastira, crkava i drugih verskih objekata na Kosovu i štite ostala kulturno istorijska mesta koja su od posebnog značaja za srpsku zajednicu.

Tu je i Zakon o upotrebi jezika na osnovu kog bi srpski jezik, inače u službenoj upotrebi na Kosovu, trebalo da se promoviše i čuva.

Srbi južno od Ibra su prihvatili Ahtisarijev plan čime je počela i njihova integracija u kosovske institucije i društvo dok su oni sa severa to odbijali do 2013. godine kada je potpisan prvi Briselski sporazum koji predviđa formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom.

Dve godine kasnije (2015.) Kosovo i Srbija su potpisali sporazum o Zajednici opština sa srpskom većinom, koji je usaglasio opšte principe i ključne elemente.

Šta je Zajednica opština sa srpskom većinom?

Na osnovu prvog Briselskog sporazuma, Zajednica opština sa srpskom većinom bi trebala da bude uspostavlјena na osnovu Statuta, a do njenog raspuštanja bi moglo da dođe samo na osnovu odluke opština učesnica.

Predviđeno je i da opštine učesnice imaju pravo da sarađuju u kolektivnom sprovođenju ovlašćenja kroz Zajednicu, te da će ona imati pun nadzor nad oblastima ekonomskog razvoja, obrazovanja, zdravstva, urbanizma i ruralnog razvoja.

Sporazum iz 2015. se sastoji od 22 tačke, kojima se preciziraju zakonski okvir, ciljevi, organizaciona struktura, odnos sa centralnim vlastima, budžet i podrška.

Kao neki od ciljeva navode se: jačanja lokalne demokratije; vršenja punog nadzora radi razvoja lokalne ekonomije; obrazovanja; zdravstvene i socijalne zaštite; urbanog i ruralnog planiranja; te pružanja usluga njenim članicama u skladu sa zakonima Kosova.

Ta Zajednica bi trebalo da ima Skupštinu, predsednika koji predstavlja Zajednicu pred centralnim vlastima i van Kosova, potpredsednika, Savet, Odbor, administraciju, Kancelariju za žalbe, dok bi sedište trebalo da bude određeno Statutom.

Jednu verziju Statuta je 2018. izradio Upravljački tim uz odobrenje Evropske unije na osnovu sporazuma iz 2015. ali on nikada nije predstavljen javnosti.

Pored ostalog, u sporazumu iz 2015. se navodi da će Zajednica promovisati interese srpske manjine u odnosu sa centralnim vlastima te da ima pravo da predlaže, u skladu sa zakonima Kosova, izmene zakona i drugih propisa koji su od važnosti za ostvarivanje njenih ciljeva.

Šta predviđa Briselski sporazum?

U prvom Briselskom sporazumu iz 2013. godine o principima koji reguliše odnose Kosova i Srbije, prvih šest tačaka se odnosi za Zajednicu opština sa srpskom većinom.

U tom sporazumu piše da će ova Zajednica biti uspostavlјena na osnovu Statuta a da do njenog raspuštanja može doći samo na osnovu odluke opština učesnica.

Dve godine nakon potpisivanja prvog Briselskog sporazuma, Kosovo i Srbija su potpisali i sporazum o Zajednici opština sa srpskom većinom, koji je usaglasio opšte principe i ključne elemente.

Sporazum iz 2015. se sastoji od 22 tačke, kojima se precizira zakonski okvir, ciljevi, organizaciona struktura, odnos sa centralnim vlastima, budžet i podrška Zajednici opština sa srpskom većinom.

Kao neki od njenih ciljeva navodi se jačanja lokalne demokratije; vršenja punog nadzora radi razvoja lokalne ekonomije; obrazovanja; zdravstvene i socijalne zaštite; urbanog i ruralnog planiranja; te pružanja usluga njenim članicama u skladu sa zakonima Kosova.

Zajednica opština sa srpskom većinom, na osnovu Briselskog sporazuma, bi trebala da ima Skupštinu, predsednika koji predstavlja Zajednicu pred centralnim vlastima i van Kosova, potpredsednika, Savet, Odbor, Administraciju, Kancelariju za žalbe, dok bi sedište trebalo da bude određeno Statutom.

Šta je sporno oko Zajednice?

Kao neki od ciljeva navode se: jačanja lokalne demokratije; vršenja punog nadzora radi razvoja lokalne ekonomije; obrazovanja; zdravstvene i socijalne zaštite; urbanog i ruralnog planiranja; te pružanja usluga njenim članicama u skladu sa zakonima Kosova.

Ta Zajednica bi trebalo da ima Skupštinu, predsednika koji predstavlja Zajednicu pred centralnim vlastima i van Kosova, potpredsednika, Savet, Odbor, administraciju, Kancelariju za žalbe, dok bi sedište trebalo da bude određeno Statutom.

Jednu verziju Statuta je 2018. izradio Upravljački tim uz odobrenje Evropske unije na osnovu sporazuma iz 2015. ali on nikada nije predstavljen javnosti.

Pored ostalog, u sporazumu iz 2015. se navodi da će Zajednica promovisati interese srpske manjine u odnosu sa centralnim vlastima te da ima pravo da predlaže, u skladu sa zakonima Kosova, izmene zakona i drugih propisa koji su od važnosti za ostvarivanje njenih ciljeva.

Šta je sporno oko Zajednice?

Ključni problem u vezi sa osnivanjem Zajednice opština sa srpskom većinom je pitanje njenih nadležnosti.

Ustavni sud Kosova decembra 2015. godine utvrdio je da principi Zajednice nisu u potpunosti usklađeni sa duhom Ustava, koji se odnosi na član 3., o „jednakosti pred zakonom“, te poglavljima „prava i osnovne slobode“ i „prava zajednica i njihovih pripadnika“.

Na ove stavke se pozivaju i visoki kosovski zvaničnici.

Međutim, Ustavni sud Kosova u svom zaključku nije rekao da Zajednica ne treba da bude formirana već da bi njene nadležnosti mogle da budu usklađene statutom.

Profesor ustavnog prava Mazlum Braljiu (Mazllum Baraliu) ocenjuje da će eventualno usklađivaje Statuta Zajednice sa Ustavom Kosova biti isključivo političke prirode, a ne stručne ili naučne.

On smatra da formiranja Zajednice sa pravnog aspekta ne može da bude regulisano ili usklađeno Statutom jer, kako kaže, uspostavlja se treći nivo vlasti.

„Kosovo ima dva nivoa vlasti, lokalni nivo i centralni. To bi bilo nešto treće što nije predviđeno Ustavom. A Ahtisarijev plan nema praznine da se u njega može ubaciti neka odredba da se formira neka druga Zajednica“, kaže Baraljiu.

Pruža li Zajednica veće garancije u odnosu na Ahisarijev plan?

Midorag Milićević, direktor nevladine organizacije Aktiv, ističe da se godinama polemiše o Zajednici opština sa srpskom većinom bez Statuta, te dodaje da zbog toga ne može da se zna da li će ona Srbima na Kosovu garantovati jača prava od Ahtisarijevog plana.

„Nacrt Statuta treba da bude taj o kome će se diskutovati i po kome će se oblikovati Zajednica srpskih opština. To duži niz godina nedostaje. Vanpredmetno je sada davati poređenje šta je to što nedostaje Ahtisarijevom planu a da Zajednica nudi. Fokus je na tome da je sporazum ispregovaran i usaglašen na nivou Beograda i Prištine i kao takav ostaje obaveza“, navodi Milićević.

On smatra da za formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom potrebna samo politička volja koje, prema njemu, do sada nije bilo.

Ukazuje da je formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom prvi korak ka normalizaciji odnosa Kosova i Srbije.

Alternativni partneri za formiranje zajednice

Sjedinjene Države i Evropska unija su više puta tražile od Kosova da ispoštuje sporazum o formiranju Zajednice opština sa srpskom većinom.

SAD su čak upozorile da će se, ukoliko je Vlada Kosova ne formira, tražiti „alternativne partnere“ za njeno formiranje, ukoliko Vlada Kosova ne pronađe načina.

Tako nešto je 11. januara ponovio američki specijalni izaslanik za Zapadni Balkan Gabrijel Eskobar (Gabriel Escobar) uz pojašnjenje da bi „alternativni parteri“ mogli da budu civilno društvo, multietničke grupe ili instituti, odnosno subjekti koji mogu da daju ideje na osnovu kojih bi Zajednica mogla da bude formirana bez kršenja Ustava Kosova.

(Radio Slobodna Evropa, foto: Pixabay)