Në Vukovar ka gjithnjë e më pak paqe. Qyteti u bë skenë e një lufte simbolike midis dy Kroacive kundërshtare – antifashiste, tolerante dhe të hapura, e cila pranon të gjitha viktimat dhe nuk i ikën të vërtetës së plotë të luftës; dhe pro-ustashe, intolerante dhe antievropiane, e cila është e vendosur, dhe me forcë nëse është e nevojshme, të ndalojë një pjesë të rëndësishme të së vërtetës rreth luftës në vitet nëntëdhjetë. Tridhjetë vjet pas çlirimit, 27 vjet pas përfundimit të riintegrimit paqësor të Sllavonisë Lindore dhe dymbëdhjetë vjet pasi ajo iu bashkua Bashkimit Evropian, Kroacia po zhytet përsëri në autoritarizmin nacionalist, përballë kërcënimit të dhunës së ekstremit të djathtë, këtë herë me shenjë të kundërt ideologjike – dhe përplasja më e ashpër me të po zhvillohet përsëri në Vukovar.

„Kryetari i bashkisë së Vukovarit, Marijan Pavlliçek, na vlerësoi si provokatorë. E pyes, si është provokim të tregosh respekt për qytetarët tanë me kombësi serbe? Pse u hodh një kurorë me trëndafila të bardhë nga Vukovari dhe pse duhej ta vendosnim në Borovo Selo? A është bërë i rrezikshëm edhe një serb i vdekur?“ pyeti presidenti i Shoqatës së Veteranëve të Luftës Atdhetare dhe Antifashistëve (VeDra) nga Spliti, veterani kroat Ranko Britviq, pasi policia vlerësoi se do të ishte e rrezikshme për atë shoqatë të vendoste një kurorë për viktimat civile serbe më 18 nëntor në Vukovar, kështu që e bënë këtë në Borovo Selo, dhjetë kilometra larg. Veteranët antifashistë nga Spliti u kërcënuan nga ish-shokët, mbrojtës të Kroacisë, si dhe nga ata – sepse nuk duan të lejojnë përkujtimin e viktimave civile serbe si pjesë e përkujtimit kombëtar të krimit kundër Vukovarit.

„Sot ndjeva se çfarë do të thotë të jesh serb në Vukovar“, tha Britviq pasi vendosën një kurorë për policët e vdekur kroatë përpara memorialit në Borovo Selo dhe hodhën një kurorë për viktimat civile serbe në Danub. „A nuk kanë viktimat e pafajshme vetëm për shkak të ‘kombësisë së gabuar’ në certifikatën e tyre të lindjes të kujtohen këto ditë kur po përkujtojmë tragjedinë e Vukovarit?“ pyeti Britviq. „Ne bëmë detyrën tonë njerëzore dhe qytetëruese. Na ruante policia sikur të kishim bërë diçka të paligjshme. Dhe duhet të lavdëroj profesionalizmin e lartë të policisë sonë, e cila ishte sinqerisht e shqetësuar për sigurinë tonë. Akti i devotshmërisë u bë një ngjarje me rrezik të lartë. Ne erdhëm në Vukovar me qëllimet më të mira, po largohemi të trishtuar, të zhgënjyer, të shqetësuar: ku po shkon kjo Kroaci?!“ paralajmëroi Britviq.

Vendosja e kurorave në Danub për të gjitha viktimat civile të luftës u organizua nga shoqatat e pakicave dhe joqeveritare në vitet e kaluara si pjesë e përkujtimeve të përvjetorit të 18 nëntorit 1991, kur Ushtria Jugosllave e Popullit dhe paraushtarakët serbë, pas një rrethimi tremujor, mposhtën mbrojtjen e guximshme të pak mbrojtësve dhe më në fund shkatërruan dhe pushtuan qytetin, duke kryer krime lufte që tmerruan botën, të papara që nga Lufta e Dytë Botërore. Ky akt i nderimit modest të të gjitha viktimave civile nuk është më i rëndësishmi, por simbolikisht është akti përkujtimor më i ndjeshëm i shënimit të Ditës zyrtare të Përkujtimit për viktimat e Vukovarit dhe Shkabrnjës, sepse e djathta radikale e kundërshtoi atë që nga fillimi. Dy vjet më parë, veteranët e Vukovarit penguan fizikisht përfaqësuesit e pakicës serbe të vendosnin një kurorë në Danub në Vukovar; vitin e kaluar u ndalua nga qeveria e qytetit të Vukovarit e kryesuar nga kryetari i bashkisë Ivan Penav nga Lëvizja e Atdheut, një parti e ekstremit të djathtë që tani është pjesë e koalicionit qeverisës, por kurora u vendos nga një delegacion i partisë opozitare të majtë-të gjelbër „Ne Mundemi!“, e cila ka kryetarin e bashkisë së Zagrebit. Këtë vit, VeDra njoftoi se do të vendoste një kurorë në Danub për të gjitha viktimat civile, por veteranët antifashistë nga Spliti u kërcënuan me dhunë fizike nga shokët e tyre të luftës, dhe kryetari i bashkisë së Vukovarit, Marijan Pavlliçek, dhe Ministri i Mbrojtjes, Ivan Anushiq, madje i shpallën ata „provokatorë“. Është absurde, sigurisht, që bashkëluftëtarët kroatë e pengojnë njëri-tjetrin të nderojnë viktimat, por vetëm në shikim të parë: ky absurditet më në fund ka zbuluar atë që vëzhguesit e ndershëm e kanë ditur prej kohësh për përkujtimet zyrtare të luftës në Kroaci; se ato mezi i shërbejnë kujtimit njerëzor simpatik të viktimave, sepse, para së gjithash, ato janë bërë një mjet për të forcuar interpretimin zyrtar, por të paplotë dhe gjithnjë e më të shtrembëruar të luftërave të viteve nëntëdhjetë. Kjo është arsyeja pse përkujtimi i këtij viti në Vukovar shënoi një pikë kthese: këtë vit më në fund u bë e qartë se problemi i së djathtës radikale kroate nuk janë vetëm serbët dhe pakicat, por të gjithë, madje edhe veteranët kroatë të luftës, të cilët duan të përkujtojnë viktimat e panjohura të luftës.

Dhe dhuna simbolike fsheh dhunën politike: ndalimi që u është vënë anëtarëve të VeDra-s – e vetmja organizatë antifashiste e veteranëve kroatë të luftës – për të vendosur kurora (i) për viktimat civile serbe në Vukovar është vetëm i fundit në një seri ndalimesh të kobshme, potencialisht të dhunshme, që kanë qenë në fuqi në të gjithë Kroacinë, pasi këngëtari Marko Perkoviq Thompson – i njohur për këngën ‘Čavoglave’, e cila hapet me një përshëndetje ustashe dhe simpati të hapur për ustashët – arriti të mbledhë një turmë të madhe njerëzish në një koncert në Zagreb më 4 korrik të këtij viti, një turmë njerëzish – u pretendua, deri në gjysmë milioni – dhe bërtitën para tyre: „Për në shtëpi!“, të cilës iu drejtua një britmë e tmerrshme nga të gjithë: „Gati!!!“ Pas kësaj, filluan ndalimet: një grup veteranësh lufte protestuan kundër një festivali kulturor në Benkovac, në periferi të Zadarit, kështu që manifestimi u anulua për shkak të kërcënimeve; në Shibenik, jo shumë kohë më pas, për fat të mirë pa sukses, ata u përpoqën të parandalonin Festivalin e Majtë dhe Alternativës Fališ; Në Split, disa dhjetëra njerëz të maskuar me të zeza, duke thirrur përshëndetjen e ustashëve, ndaluan një ngjarje folklorike serbe më 3 nëntor dhe i trembën për vdekje studentët nga Novi Sadi; një ditë më vonë në Vukovar, një shfaqje teatrale dhe një mbrëmje letrare si pjesë e Ditës së Kulturës Serbe u anuluan, dhe disa ditë më vonë u anulua edhe një ekspozitë; në Zagreb, më 7 nëntor, disa dhjetëra të maskuar me të zeza u përpoqën ta përsërisnin incidentin nga Spliti, por u ndaluan nga policia…

Hija e errët e përshëndetjes ustashe qëndronte mbi të gjitha këto, dhe fakti që të rinjtë e organizuar në hordhi tifozësh, të lindur vite pas luftës, qartësisht të dehur nga urrejtja e lindur nga shumë vite të përthithjes së një historie të rreme dhe të sajuar në të cilën ustashët gjoja mbrojtën dhe partizanët e Titos gjoja shtypën Kroacinë, më shpesh marrin pjesë në fushata të tilla është veçanërisht shqetësuese. Qeveria i dënoi incidentet, por në mënyrën më të keqe të mundshme, duke ia lënë në mënyrë absurde një pjesë të përgjegjësisë të majtës. Kryeministri Andrej Pllenkoviq foli për „reagimin e përgjithshëm histerik të së majtës politike“ ndaj koncertit të Thompson në Zagreb, duke pretenduar se „një situatë e tillë krijon një atmosferë tensioni, polarizimi dhe përçarjeje“. Sigurisht, është e kundërta, sepse e majta nuk mund të jetë përgjegjëse për situatën në të cilën epopeja e çuditshme e epigonit pro-ustash është bërë një kriter i padiskutueshëm historiografik dhe politik për përcaktimin e së vërtetës rreth luftërave të viteve nëntëdhjetë. E djathta kroate është tërësisht përgjegjëse për këtë, përfshirë HDZ-në dhe Andrej Pllenkoviq-in, i cili lejoi veten të fotografohej në mënyrë demonstrative ndërsa i prezantonte fëmijët e tij Thompson-it, duke sinjalizuar mënyrën se si qeveria gjoja pro-evropiane e HDZ-së po reagon ndaj valës gjithnjë e më të fortë të së djathtës radikale: thjesht, i bashkohet asaj. Asgjë e çuditshme: nuk do të ishte hera e parë për HDZ-në.

Por për demokracinë kroate, dhe veçanërisht për pakicat e saj, është shumë e rrezikshme, veçanërisht nëse mbani parasysh kontekstin ndërkombëtar të forcimit global të së djathtës radikale. Liria po ngushtohet dhe autoritarizmi dhe ndalimet po bëhen më të forta, të cilat po fillojnë të përhapen nga rrugët në forumet legjislative: disa ditë para përkujtimit të Vukovarit, në Parlamentin Kroat u mbajt një tryezë e rrumbullakët ku Josip Gjakiq, deputet i HDZ-së dhe president i HVIDR, shoqatës më të madhe të veteranëve të luftës në Kroaci, propozoi futjen e veprës penale të shtrembërimit të së vërtetës rreth Luftës Atdhetare. Kjo „e vërtetë“ është kodifikuar në „Deklaratën mbi Luftën Atdhetare“, një dokument që Parlamenti Kroat miratoi në vitin 2000, pas disa muajsh protestash nga veteranët e luftës për shkak të gjyqeve për krime lufte të disa komandantëve të luftës. Është një dokument i çuditshëm me të cilin politika u përpoq të përshkruante atë që duhet të konsiderohet një e vërtetë historike, e miratuar nën presionin e HDZ-së, e cila ishte në opozitë në atë kohë, dhe me të cilin qeveria kroate, politikisht infantile, u përpoq të hidhte poshtë përgjegjësinë për luftën agresive të Tuxhmanit në Bosnjë dhe Hercegovinë. Sipas Deklaratës, e vërteta nuk vërtetohet në një diskutim demokratik dhe të informuar për një shoqëri të lirë, por përshkruhet nga partia në pushtet: Deklarata „u bën thirrje të gjithë qytetarëve, institucioneve shtetërore dhe shoqërore, sindikatave, shoqatave dhe medias, dhe i detyron të gjithë zyrtarët dhe të gjitha organet shtetërore të Republikës së Kroacisë“ të „mbrojnë vlerat themelore dhe dinjitetin e Luftës Atdhetare“, sepse, pretendojnë ata, „dinjiteti moral i popullit kroat dhe i të gjithë qytetarëve të Republikës së Kroacisë ruhet dhe nderi, reputacioni dhe dinjiteti i të gjithë veteranëve dhe qytetarëve mbrohen“. Në të cilën, natyrisht, „vlerat themelore dhe dinjiteti i Luftës Atdhetare“ do të përcaktohen nga partia në pushtet. Dhe tani parlamentarët e Pllenkoviqit, në krahët e valës së bluzave të zeza të nisur nga imituesi nacionalist i Mlladen Vojiçiq Tifa, duan të dërgojnë njerëz në burg nëse thonë diçka që do të shqetësojë rojet e HDZ-së të „vërtetës historike“. Rrethi po mbyllet: pas tre dekadash e gjysmë, Vukovari dhe Kroacia bëhen përsëri viktima të diktateve të partisë, kërcënimeve me burgim dhe dhunës nacionaliste. Dikush duhet të pyesë veten: pse atëherë të gjitha ato sakrifica të tmerrshme?

Përkthyer nga: Lenka Rabasović

Boris Pavelić (Autonomija/naslovna fotografija: N1)

Tekst je napisan uz podršku Pro Peace Beograd, u okviru projekta “Jedan dan u mesecu”