Udruženja građana, fondacije i zadužbine u Srbiji ostvarili su u 2020. godini ukupan prihod od 284,5 miliona evra, To je pokazala analiza 36.656 organizacija civilnog društva, koju je uradio VOICE. U Beograd se, kao što je primećeno i u prethodnim analizama, slilo više novca nego u ceo ostatak Srbije. Nastavlja se i praksa bogatog „darivanja“ iz državnog budžeta crkvama i verskim zajednicama.

Na osnovu pregleda i analize podataka, više od polovine ukupnog novca uloženog u udruženja, fondacije i nevladine organizacije, tačnije 150,8 miliona evra, otišlo je organizacijama registrovanim na teritoriji Beograda. Na drugom mestu nalazi se Novi Sad, čije su organizacije prihodovale nešto više od 22 miliona evra, što predstavlja skoro 7,8 odsto ukupnog novca.

Za razliku od analize koju je VOICE uradio prema podacima iz 2019. godine, kada je Niš bio na četvrtom, a Subotica na trećem mestu, situacija je sada drugačija. Treće mesto, prema podacima iz 2020. godine, zauzima Niš čije su organizacije prihodovale 8,2 miliona evra, što predstavlja 2,9 odsto ukupno raspodeljenog novca, dok je organizacijama u Subotici otišlo 4,7 miliona evra, odnosno 1,7 odsto.

Iza Subotice nalazi se Kragujevac, čije su organizacije prihodovale 2,8 miliona evra, odnosno 1 odsto ukupnog budžeta. Zrenjaninske organizacije se u analizi za 2020. godinu nalaze na šestom mestu sa 1,8 miliona evra. Organizacije u ostatku Srbije, odnosno u još 145 opština i 23 grada, prihodovale su nešto više od  94 miliona evra, što je 33 odsto od ukupne količine novca.

“Tužna centralizacija”

Prema analizi VOICE-a, od 50 organizacija u Srbiji koje su prihodovale najviše novca u 2020. godini čak 44 nalazi se u Beogradu. Beograd je tako tradicionalno ostao grad čije organizacije ubedljivo najviše “profitiraju”.

“Tužna realnost je da postoji dugogodišnja praksa angažovanja organizacija civilnog društva iz Beograda, i to za sve projekte i aktivnosti koji se planiraju van Begorada, bez realne provere njihovih kapaciteta da efikasno implementiraju te projekte”, smatra direktor Nacionalne koalicije za decentralizaciju Danijel Dašić.

Kao primer cetralizacije, Dašić izdvaja slučaj koji je Nacionalna koalicija za decentralizaciju (NKD) imala 2015. godine.

“Te godine je Ambasada Norveške raspisala konkurs za razvoj civilnog društva van Beograda. Uslov za finansiranje bio je, između ostalog, i kapacitet organizacije i obezbeđenje nacionalne pokrivenosti. Na kraju, kompletna sredstva su bila podeljena organizacijama civilnog društva iz Beograda. NKD je ambasadi uputio i zvaničan prigovor na način odlučivanja, kao i obaveštenje svim donatorima koji su tada bili operativni u Srbiji”, priča Dašić.

U Građanskim inicijativama za VOICE kažu da su među “najprofitnijim” organizacijama one koje se finasiraju iz međunarodnih izvora, ali da su po njihovoj anketi/podacima takve organizacije u manjini. Jedan procenat tih organizacija sa najvećim budžetima skoncentrisan je upravo u Beogradu i oni mahom deluju na nivou cele Srbije. S druge strane, kako kažu, kada je u pitanju finansiranje civilnog sektora iz državnog budžeta, tu je centralizacija veoma evidentna.

“Koalicija ‘Otvoreno o konkursima – OKO’, čiji su Građanske inicijative deo, redovno vrši analize i ukazuje na problem centralizacije sredstava. Te analize pokazuju da se budžetska davanja uglavnom koncentrišu na velike urbane centre – najpre na Beograd, ali i Novi Sad – i to ne samo kada je u pitanju ukupan iznos sredstava koji se daje, već i broj individualnih projekata, odnosno organizacija čije se aktivnosti finansiraju”, kaže Tara Petrović iz Građanskih inicijativa. Ona naglašava da ovo jasno ukazuje da državna politika u ovom pogledu dovodi do nejednakih prilika i centralizacije aktivnosti,  što ima dodatni negativni uticaj na položaj građana izvan velikih gradova, pre svega onih van glavnog grada.

Beograd ubedljivo prednjači i po broju registrovanih organizacija

Kada je o teritorijalnoj raspoređenosti organizacija reč, na teritoriji cele Srbije je registrovano 36.656 udruženja, neprofitnih organizacija i fondacija, pokazala je analiza VOICE-a.

Matrica raspoređenosti organizacija po gradovima u Srbiji mahom je ista kao i raspodela finansijskih sredstava: od ukupnog broja organizacija, čak 10 244 registrovano je na teritoriji Beograda, odnosno 28 odsto.

Na drugom mestu nalazi se Novi Sad, u kom je registrovano 2.814 organizacija, odnosno 7,7 odsto. Na trećem mestu nalazi se Niš sa 3,2 odsto (1.176), četvrto mesto zauzima Subotica sa 1,7 odsto (632), dok se na petom mestu nalazi Kragujevac sa osam organizacija manje od Subotice.

Konkretnije, najveći broj organizacija civilnog sektora registrovan je upravo u onim gradovima koji imaju i najviše stanovnika. Ipak, Tara Petrović iz Građanskih inicijativa objašnjava da pretežna delovanja različitih organizacija zavise i od regiona u kom su registrovane.

“Naša istraživanja su pokazala da su u Vojvodini, recimo, najbrojnije organizacije koje se bave kulturom, medijima i rekreacijom. U Beogradu one koje su orijentisane ka obrazovanju i istraživačkom radu. Zapadna Srbija, sa druge strane, ima najviše udruženja koja se bave zaštitom životne sredine i pružanjem socijalnih usluga, dok su u istočnoj Srbiji najbronije organizacije građanskog društva koje su aktivne u oblastima ljudskih prava, javnog zastupanja i politike”, kaže Petrović.

Ona dalje dodaje da je u prethodnom periodu primetan veliki porast broja neformalnih organizacija i inicijativa kao odgovor na lokalne probleme. Te organizacije, kako kaže, postižu izuzetne rezultate, posebno na planu ekologije i borbe protiv korupcije.

“Tako da bi se moglo reći da upravo oni ‘zapostavljeni’ delovi zemlje, koji kubure sa manje ulaganja, lošom infrastruktom i gde institucije imaju najmanje sluha za građane, ponajviše pogoduju raznoju novih aktivističkih pokreta, iako tu postoji manji broj formalno registrovanih organizacija“, smatra Tara Petrović.

Najviše novca crkvi

Analiza koju je na ovu temu ekipa VOICE-a uradila prema podacima iz 2019. godine pokazala je da najviše novca odlazi crkvama i verskim zajednicama. Ovaj trend se nastavio i narednih godina.

Prema poslednjem usvojenom budžetu Srbije za 2022. godinu, Upravi za saradnju s crkvama i verskim zajednicama namenjeno je čak 1.076.460.000 dinara. Čak 198 miliona od namenjenog novca za ovu upravu usmereno je u podršku za gradnju i obnovu verskih objekata, 187,6 miliona dinara u zaštitu verskog, kulturnog i nacionalnog identiteta, dok je 62 miliona dinara usmereno u podršku radu sveštenika, monaha i verskih službenika. Kroz dotacije nevladinim organizacijama određeno je i 63,5 miliona dinara za podršku sveštenstvu na Kosovu. U poređenju sa budžetom Srbije iz 2020. godine, Uprava za saradnju sa crkvama i verskim zajednicama je dobila skoro 283 miliona dinara više.

 “Problem na koji organizacije civilnog društva već godinama ukazuju je to što se sa iste budžetske linije, linije 481 – ‘dotacije nevladinim organizacijama’ – pored projekata udruženja finansiraju i sportske organizacije i savezi, verske zajednice, pa i političke stranke. Kako su sve te grupe u predlogu budžeta koji usvaja Skupština predstavljene zbirno, prilikom određivanja budžeta nije moguće predvideti koliki iznos novca je Vlada Srbije namenila kojo“, objašnjava Tara Petrović iz Građanskih incijativa.

U monitoringu konkursa koji su sprovele Građanske inicijative zabeleženo je da se crkvenim opštinama, manastirima i drugim verskim organizacijama novac dodeljuje i na konkursima koji se baš namenski raspisuju za organizacije civilnog društva.

Stoga je, smatraju oni, neophodno “razdvajanje” svih ovih subjekata u zasebne budžetske linije, kako bi raspoređivanje sredstava bilo jasnije.

“Jasno izdvajanje novca koji je namenjen verskim i sportskim organizacijama od onog koji je predviđen za finansiranje ‘ostalih’ NVO bi mnogo doprinelo transparentnijem trošenju novca“, zaključuje Tara Petrović.

Analiza VOICE-a je pokazala da se, pored crkve i njoj bliskih organizacija, i u 2022. nastavlja trend ulaganja velike količine novca u sportska udruženja. U 2022. godini je za programe granskih sportskih saveza namenjeno 1.73 milijarde dinara.

* * *

Podaci o registrovanim organizacijama civilnog društva korišteni u ovom tekstu deo su javne baze Nezavisnog društva novinara Vojvodine – „NGO Analyzer“. Ova aplikacija je nastala uz podršku Američkog saveta za međunarodno obrazovanje. Izvor svih podataka je Agencija za privredne registre. Kompletnu bazu možete besplatno preuzeti na: http://ngo-analyzer.ndnv.org/#/pretraga, klikom na „Open Data“ u gornjem desnom uglu.

Aleksandar Bugarin i Petar Alimpijević (VOICE, naslovna foto: Pixabay)