Pustom i zatvorenom glavnom džadom okupiranog grada, koja je nekada nosila naziv Maršala Tita (1945–1992), prije toga poglavnika Pavelića (1941–1945), još prije toga (1919–1941), a i sada, Kralja Petra I „Oslobodioca“, prolazi povorka službenih i policijskih vozila. Velika pratnja za veliku gospodu i jednu gospođu, gošću režima.

Trotoari pusti k’o pred mobilizaciju, prozori pozatvarani, nigdje živa duha. Sporedne ulice, trotoari, parkinzi zagrađeni zaprečnim ogradama, trakama i bamperima, crna oklopna vozila sa bijelim dvoglavim orlovima stoje na prilazima, duge cijevi, snajperi, militarizovana i nabrijana policija, pretorijanci režima… gdje god pogledaš. Helikopteri budno nadlijeću centar grada. Režim se čuva i uzgaja.

Gospodi režima na ulici salutiraju samo ljudi u policijskim uniformama. Nije zaposlenost ovdje tolika, pa da su u radno vrijeme ulice puste. Naprotiv, u sunčanom aprilskom danu, kakav je bio ovaj 24. po redu, ulice su pune – od jutarnjih redova ljudi koji traže radne vize, pa do hiljada šetajućih penzionera, studenata i nezaposlenih mladih ljudi koji sanjaju odlazak. Ali, ne i danas. Režim je u centru okupiranog grada – od Kastela i Crkvene do Pozorišta i Banske palate – napravio neprobojnu „citadelu straha“, kao i onaj režim 1941–1945.

Najzapadnija ruska gubernija i kolonija

Mjesec od ubistva mladog Davida Dragičevića, napada „zoljom“, otvaranja vojno-policijske baze u Zalužanima, nakon godine intezivnog vojno-formacijskog naoružavanja i militarizacije policije, režim je, pred dolazak svoje ruske pokroviteljice, izdao autoritarno i strahovladarsko obavještenje, u kojem dramatično poziva građane da se boje, strepe, izbjegavaju centar svog grada. Zabranjujući im da koriste svoje ulice, vlastite balkone i otvaraju sopstvene prozore, da fotografišu, nose ruksake i velike torbe, zapitkuju, gledaju u pravcu, a kamoli da budu prisutni u blizini gospode i njihove pretorijanske garde.

Grupa mladih ljudi u centru grada, zatečena zaprekama, pita policajca mogu li preko parkinga preći od Ulice fra Grge Martića (danas Srpske) prema nekadašnjoj zgradi Pedagoške akademije (danas Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske). Nakon njegovog odrješitog „ne“ mladići ga pitaju može li da im kaže šta se to dešava pa je sve zatvoreno, a on odgovara: „Ne mogu. Nema pitanja i nema kretanja ovdje.“ I sve u ime režima.

Šta ima da gledaju i zapitkuju kad im je ionako sve servirano na režimskoj televiziji, tako da prosječni građanin, naročito ako se osjeća „pravim Srbinom“, ne treba mnogo da razmišlja i propituje zašto, otkud i valja li to ili ne. Navuci roletne, upali perionicu mozga zvanu Radio-televizija Republike Srpske, udobno se zavali i gledaj kako ruska štiklo-čizma gazi svoju najzapadniju guberniju i koloniju.

Berlinski zid nije potpuno pao

Atmosfera opšte opasnosti, tenzija i vanrednog stanja, baš onakvog stanja u kakvom se ovaj režim najbolje osjeća, u kakvom je, na kraju krajeva, i nastao. I zahvaljujući kojem opstaje. Banjalučka crna hronika, koja je počela 1992. godine, nije ni blizu kraju.

Najmoćniju rusku štiklo-čizmu ispred Banskog dvora, u samom vrhu „citadele straha“, na crvenom tepihu, dočekuje omiljeni ruski gubernator i velikosrpski nacionalsocijalista sa svitom i odvodi je u svoj štab, u Predsjedničku palatu. U mimohodu im salutira počasna garda režima u rusifikovanim uniformama i visokim šapkama. Rusi se osjećaju kao kod kuće u ovom velikosrpskom ideološko-političkom parenju između bivših komunista, srpskih nacionalsocijalista, obraćenika na pravoslavlje, sa jedne, i četnika, srpskih kleronacionalnih radikala i rojalista, sa druge strane.

Režim je siguran u kolaboraciji sa ruskim diktatorom i njegovim režimom, formiranim u sličnom orgijanju pravoslavnog zelotizma, ruskog nacionalimperijalizma i boljševizma. Štiklo-čizma nadahnuto kliče: „Za Rusiju Republika Srpska nije samo bratska republika, nas ujedinjuje apsolutno mnogo stvari. Mi smo kao srodne republike. Mogu da kažem da Republika Srpska jeste važan partner za Rusiju na Balkanu.“ I u pravu je. Ovo je najzapadnija tačka u kojem ruska štiklo-čizma može da stekne osjećaj da Berlinski zid ipak nije potpuno pao. Ovo je najzapadnija teritorija sa svim šansama da postane nova ruska Abhazija ili Osetija.

Kako režim vrijeđa Jasenovac?

Režim je i nastao kao zapadna kolonija, etno-imperijalna kolonija srbijanske velikodržavne politike, kao alat i zamorčić režima Slobodana Miloševića. Sada, kada je država Srbija slaba, devastirana sopstvenim istorijskim zabludama i velikosrpskim nacionalizmom, režim traga za novim saveznicima, novim okupatorima. A nacionalsocijalista na čelu režima, po opredjeljenju „veliki“, ali ne i „bosanski Srbin“, kolabirao bi sa svakom fašističkom i kleronacionalističkom šušom koja nadleti Banju Luku, od neonacističke Slobodarske partije Austrije preko neoustaških snaga iz zapadne Hercegovine, do francuskog Nacionalnog fronta i režima Vladimira Putina.

Kako li se tu uklapa Jasenovac, nad kojim režim i njegov vođa teatralno i lažno nariču svaka dva mjeseca? Nikako! Režim i njegov vođa postali su dio velike neofašističke i ultrakonzervativne, a na lokalnom nivou četničke revolucije i revizije istorije. I svaki put kada ovaj srpski nacionalsocijalista stavi riječ „Jasenovac“ u svoja usta opogani i uvrijedi taj vječni simbol svih žrtava fašizma.

U tom smilsu istorija zaista ima dara za ironične obrate. Ovo kolaborantsko, populističko orgijanje RS-ovskog i Putinovog režima dešava se tačno na 70. godišnjicu istorijskog NE, koje su Josip Broz Tito, Komunistička partija i svi narodi Jugoslavije izrekli ruskom boljševizmu i staljinizmu. Hiljade Krajišnika i bosanskih Srba, među njima i moj deda Đuro, netom što su izašli iz rata, kao prekaljeni borci, odlazili su na karaule, gdje će godinama, pa i cijelu deceniju provesti i braniti granicu od Staljinove rezolucije Informbiroa, koja je ujedinila cijeli Varšavski pakt u političkim i oružanim pritiscima na Jugoslaviju. Stotine graničara svih jugoslovenskih naroda i narodnosti izgubile su život u oružanim napadima koji su dolazili sa bugarske i albanske strane granice u jeku krize 1948–1953.

Nikada u istoriji jugoslovenskih zemalja Rusija nije igrala otvoreno sa njenim narodima i državama, naročito sa Srbima. Kada ih je, navodno, branila, radila je to isključivo iz svojih imperijalnih interesa, često puštajući tu svoju „pravoslavnu, slovensku braću“ da se izlože pogibelji i višedecenijskoj mizeriji. Cijela veličina Titovog NE upravo je u tome što je prekinulo tu rusofilsku halucinaciju ovdašnjih plemena i klera.

Ustaše, četnici, poglavnik i ostali zločinci

A sada režim i njegov trenutni vođa obnavljaju tu istočnu halucinaciju svom nevelikom i čemernom puku, dočekujući rusku štiklo-čizmu i Putinov pravoslavno-staljinistički imperij kao najveće saveznike i „oslobodioce“. U ironičnom prevratu, srpski nacionalsocijalista, vođa režima, u pauzama lizanja sa austrijskim neofašistima i hercegovačkim neoustašama, organizovat će i Putinovu nacionalimperijalnu devetomajsku paradu, zvanu „Marš besmrtnog puka“, i na njeno čelo staviti osumnjičenog ratnog zločinca, četnika, sa namjerom da rusifikuje, klerikalizuje, potuđi, preotme i revidira nešto što je naše zajedničko, autentično i originalno jugoslovensko, bosanskohercegovačko, muslimansko, srpsko, hrvatsko, krajiško naslijeđe i iskustvo antifašističke i Narodnooslobodilačke borbe. Borbe koju su naši preci izvojevali samostalno protiv tuđih i domaćih fašista – i bez Rusa, ili bilo koga drugog.

Ali, ima istorija dara i za ironične, gotovo poetske rime. Ovakvu atmosferu kolaboracije i izdaje Banja Luka i Krajišnici nisu iskusili od ustaškog režima i ustaško-četničkog sporazuma 1941–1945. Preciznije, od juna 1942, kada je u istoj toj Banjoj Luci, u isto tako okupiranom gradu, ustaški stožernik Viktor Gutić, zajedno sa četnicima Uroša Drenovića, dočekivao ustaškog poglavnika Antu Pavelića i izaslanstvo njemačke i italijanske okupacione sile. Da rima bude kompletnija, srbožder Gutić dočekao ih je na istom onom mjestu na kojem su srbožderski režim i njegov trenutni vođa dočekali rusku štiklo-čizmu. Ispred Banske palate, danas Banskog dvora.

Da ironija bude veća, ustaški stožernik Gutić odveo je poglavnika u istu onu zgradu u koju je režim i njegov trenutni vođa odveo rusku štiklo-čizmu 76 godina kasnije. Danas je ta zgrada, izgrađena i korištena kao poslovnica Državne hipotekarne banke (1936–1941), sjedište predsjednika režima, a od 1941. do 1945. bila je sjedište ustaškog stožernika za „Bosansku Hrvatsku“ Viktora Gutića. Da budemo kristalno jasni: između ustaškog i ovog režima razlika je samo u metama koje su istrebljivali, ni u čemu više. Kada je i jednom i drugom režimu ponestalo materijala za istrebljivanje, okrenuli su se ubijanju i izlaganju pogibelji sopstvene djece i naroda.

Fašizam nema predznak

I, za kraj, jedna vinjeta koja bi mogla da posluži kao uvod u kraj. Kada su Šesta krajiška brigada i jedinice Petog udarnog korpusa Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije provodile Drugu banjalučku operaciju od 18. do 27. septembra 1944, napale su sva nacistička i kolaborantska uporišta u donjem toku Vrbasa, od četničkih bandi Karanovca i Rekavica do ustaških i njemačkih jedinica kod Bosanske Gradiške. Tada su nakratko oslobodile i Banju Luku.

Posljednja linija odbrane nacista i njihovih kolaboranata u okupiranom gradu bila je „citadela“ – trougao od tri utvrđene zgrade (Banska palata, opštinska uprava i zgrada ustaškog stožernika, danas Palata predsjednika Republike Srpske), sa bunkerima u prostoru između njih. Napad na „citadelu“ počeo je 19. septembra. Fašisti su pružali žestok otpor, tako da je „citadela straha“ osvojena tek u ranim jutarnjim časovima 21. septembra, kada je palo njeno posljednje uporište – ustaški stožer, odnosno Palata predsjednika.

Fašizam ne može biti moj ili tvoj, on nema predznaka, on se međusobno hrani i brani, on je naprosto – fašizam.

(Al Jazeera)