Ovogodišnje obilježavanje oružanog ustanka crnogorskih partizana protiv fašističkog okupatora 13. jula 1941. godine ima poseban značaj, jer se dešava u državi kojom trenutno upravljaju zagovornici teorija zavjere, ljubitelji ,,alternativnih činjenica“, ideološki sljedbenici velikosrpskih nacionalista i poštovaoci lika i djela eminentnih lokalnih i regionalnih kolaboracionista iz vremena Drugog svjetskog rata.

Današnje obilježavanje ustanka protiv okupatora se dešava dok nova vlast nastoji da prekomponuje dokumentovan i utemeljen narativ o antifašističkoj borbi koju su započeli, vodili i uspješno okončali crnogorski i jugoslovenski partizani.

Opasno moralno jednačenje

Jedni tribuni sa pozicija moći prisvajaju antifašizam, kako bi od blata kolaboracije oprali ,,svoje“ heroje. Drugi stavljaju znak jednakosti između antijugoslovenskih kolaboracionističkih pokreta i antifašističke oružane borbe partizana koja je imala značajan emancipatorski karakter.

Treći promovišu zaborav kao vrlinu i pozivaju da se okrenemo budućnosti.

Vrijedi pomenuti da je povlačenje linije moralne jednakosti između ovih suprotnih i suprotstavljenih ideja, koncepata ili dešavanja, jedan od važnih strukturnih elemenata neofašizma.

Kao što je to slučaj širom Evrope, savremeni crnogorski eho fašističke ideologije i politike iz kasnih 1930-ih je nešto drugačiji od originala, ali je jednako opasan po društveno biće Crne Gore, njen politički sistem i njenu stabilnost.

Važno je iznova podsjetiti da već drugu godinu Crnom Gorom dominira naglašena klerikalizacija društva, nametanje nacionalizma kao jedinog legitimnog identitetskog okvira i izraza, ofanziva istorijskog negacionizma i revizionizma vođena iz institucija sistema, veličanje ratnih zločinaca, negiranje zločina genocida, premijersko klanjanje (između dvije ponoćke) pokojnim saradnicima okupatora iz Drugog svjetskog rata i radikalizacija identitetske politike.

Pošto Crna Gora ne opstaje u vakuumu, njena politička scena predstavlja mikrokosmos evropskih političkih trendova i problema. Politička dešavanja u Evropi i šire, kao i napori da se prekomponuje model po kojem su do sada funkcionisali društveni odnosi, potvrđuju utemeljenost tvrdnje da era fašizma nije okončana sovjetskim oslobađanjem Berlina 1945. godine.

Varijacije novog fašizma

Savremene ideološke varijacije tradicionalne ideologije fašizma pokazuju da ona ima darvinovsku sposobnost prilagođavanja svakojakim društvenim, ideološkim, političkim i ekonomskim zahtjevima i normama koje regulišu život u multietničkim društvima liberalne demokratije.

Uprkos onome u što nas žele uvjeriti brojni eksperti iz oblasti političkih nauka, smatram da je termin neofašizam sasvim adekvatan analitički okvir za savremena politička dešavanja na Balkanu, u Evropi, i šire. Vodeći se zaključcima Rodžera Grifina, ,,neo“ obilježava elemente i praksu koji nijesu bili karakteristični za ideologiju fašizma između dva svjetska rata. To je termin koji podrazumijeva istorijski kontinuitet, ali i sposobnost prilagođavanja novonastalim društvenim situacijama.

Radi se o formi fašizma čiji su elementi dizajnirani za dvedeset prvi vijek. Taj dizajn je kombinacija ekstremnih desničarskih ideologija, teorija zavjere i integralizma, odnosno, integralnog nacionalizma koji pokriva cijeli spektar idiosinkretskih desničarskih fundamentalizama. Zato se moderni elementi neofašizma mogu analizirati i kao ekstremističke manifestacije populizma.

Pod uticajem integralizma ljudi postaju netolerantni – traže jedan jedini kalauz da njime otključaju svaku životnu tajnu i nevolju, i postaju nesposobni da prepoznaju linije odvajanja između različitih nivoa stvarnosti. Oni žude za jedinstvom, pa stoga odbacuju činjenicu kompleksnosti života. Takođe, postaju nesposobni da prepoznaju razlike, a na ličnom i političkom nivou postaju fanatični sljedbenici svojih političkih ili vjerskih vođa.

Strateško laganje

Kao što je to slučaj i s izvornom ideologijom iz koje vuče svoje korijene, strateško laganje u političkom diskursu, promovisanje očiglednih laži i teorija zavjere su neki od temeljnih elemenata neofašizma, odnosno dizajnerskog fašizma dvadeset prvog vijeka. Činjenice se negiraju tako što im se suprotstavljaju ,,naše činjenice“ i ,,naše istine“.

Nije teško prepoznati – u Crnoj Gori, i drugdje u Evropi – antiintelektualizam i promovisanje onoga što se u stručnoj literaturi naziva ,,arogancija neznanja“, kao snažno vezno tkivo ove savremene ideološke konstrukcije.

Značajan rast neofašizma širom svijeta tokom posljednjih tri decenije je kreirao (i nastavlja da kreira) distopijsku stvarnost za desetine miliona ljudi. Kreiranje takve stvarnosti je olakšano procesom medijske normalizacije neofašističkog diskursa.

Normalizacija neofašizma

Centralni elementi normalizacije neofašizma su politika provokacija, te duboko ukorijenjen i pažljivo kultivisan osjećaj kolektivne viktimizacije. Iako je odnos medija i neofašista često antagonistički, neofašisti kreiraju atraktivne medijske sadržaje poput drame, kriza, emotivnih epizoda i šokantnih događaja. U okvirima savremenog medijskog poslovnog modela, ovakvi i slični sadržaji su neodoljiva poslastica za naslovne strane, portale i društvene mreže. Kreira se međusobno profitabilno partnerstvo: neofašisti šire svoju političku bazu i animiraju nove glasače, a mediji finansijski profitiraju normalizujući neofašističke prakse na svojim stranicama.

U Crnoj Gori i šire se tokom zadnje tri decenije gotovo potpuno izgubio element moralne odgovornosti i obaveze medija da se bore protiv neofašizma i njegove normalizacije.

Svi politički akteri koji slijede neofašistički model dijele jednu značajnu osobinu: njihova antiprosvjetiteljska, antiintelektualna i antidemokratska viđenja svijeta su sve rjeđe otvorena i nedvosmislena. U velikom broju slučajeva, ove karakteristike se ne vide na prvi pogled, jer neofašisti nastoje da pažljivo biraju iz korpe demokratskih i prosvjetiteljskih vrijednosti, kako bi projektovali lažnu sliku o sebi.

Za početak, izborni slogani, obećanja i elementi izbornih platformi su fokusirani na korekciju neke istorijske, kulturne, vjerske ili ekonomske ,,nepravde“ koju trpi ciljna grupa glasača. Kao po pravilu, obećava se dekonstruisanje nepravednog sistema, ,,normalizacija“ društvenih odnosa i vraćanje stvari u njihov ,,davnašnji idealni“ okvir.

Nije na odmet podsjetiti se da je svako od značajnih izbornih dostignuća nacionalističkih i desničarskih partija u Crnoj Gori, na Balkanu i širom Evrope, kao i uspon Donalda Trampa u SAD i Bolsonara u Brazilu bilo marketinški upakovano i glasačima prodato kao ,,demokratsko“, ,,reformsko“, ,,oslobodilačko“, i ,,nehijerarhijsko“ rješenje njihovih specifičnih ekonomskih, političkih ili društvenih problema.

Zloupotreba sloboda

U stvarnosti, neofašisti sakrivaju svoj fundamentalizam, rasizam, nacionalizam, vjerski radikalizam, politički ekstremizam, zavjereničke paranoje o dubokoj državi, ideološku rigidnost, šovinizam, seksizam itd. iza sistemskog elementa koji čini jedan od temelja svakog demokratskog društva: pravo na slobodu govora.

Drugim riječima, oni koriste ideju i ideal slobode da negiraju i osporavaju demokratska i ljudska prava svima onima koje oni ne vide kao pripadnike svojeg mitskog kolektiva (etničkog, nacionalnog, vjerskog, rasnog, ideološkog, političkog).

Iskustvo iz posljednje tri decenije pokazuje da neofašisti vrlo uspješno koriste mehanizme prava, sloboda i tolerancije na kojima počiva i koje građanima nudi demokratija, kako bi vodili borbu protiv demokratije. Istovremeno, demokratski sistem rijetko uspije da formuliše, uspostavi i održi efektne linije odbrane od ovih napada neofašista. To je ono što je Karl Poper nazivao ,,paradoksom tolerancije“.

Svoje pravo antidemokratsko lice neofašisti pokazuju onda kada demokratske vrijednosti, zakoni ili principi na kojima opstaje demokratsko društvo postanu prepreka njihovim nastojanjima. Tada se iz sve snage trude da delegitimišu nezavisna zakonodavna tijela u državi, rastoče vladavinu prava i obesmisle postojeće pravne norme.

Oni pokazuju svoje duboko nepoštovanje za ustavne forme, jer se o njih oglušuju kako bi promijenili pojedina zakonska rješenja, tvrdeći da se radi o rigidnim pravnim okvirima koji su dizajnirani da diskriminišu. Ovo su tačke u kojima se izborna obećanja ,,reformi“, ,,demokratizacije“, ,,oslobođenja“, ,,pomirenja“, ,,osvježenja“, i dekonstrukcije ,,monstruma duboke države“ pokazuju kao dio već pomenutog strateškog laganja u političkom diskursu.

Ovaj 13. jul bi možda mogao da bude i prilika da se podsjetimo o kakvim se to lažima radi, i kakvu cijenu ćemo platiti ako na te laži ne odgovorimo kroz glasačku kutiju. Bez obzira na emocije, snagu simbola i ponešenost lepršavim zastavama, odgovor kroz glasačku kutiju je jedini način da se započne generacijski proces pacifikovanja neofašizma.

(Pobjeda, Katikatura: STUPS)