Uskoro će se navršiti godina od kada je problematični i nedovršeni crnogorski demokratski eksperiment ušao u duboku sjenku počivšeg mitropolita, a političkim prostorom zagospodarila grupa posvećenih neotribalista, oportunista, političkih multipraktika, teoretičara zavjere i lokalnih klonova Donalda Trampa.

Kao i obično, nijesmo u pravu kada tvrdimo da su nijanse ,,naše“ sjenke svojstvene jedino nama i da nigdje nije osvježilo kao iznad Crne Gore. Kada je u pitanju političko ,,desno skretanje“ i intenzivna klerikalizacija crnogorskog političkog i javnog prostora, Tolstojeva opaska da su sve nesrećne porodice ,,nesrećne na svoj način“, ne važi. Naše sjenke su samo lokalni odraz političkih, ekonomskih i ideoloških procesa koji se odvijaju u Evropi i drugdje.

Naša porodica je ,,nesrećna“ na isti način kao i ona poljska, austrijska, njemačka, italijanska, francuska, ukrajinska, grčka, jer svaka muči istu muku probuđenog neofašizma i kleronacionalizma.

Desničarski cunami

Pošto smo svjedoci posljedica ovih pogubnih ideologija, važno je podsjetiti na institucionalne početke ovog desničarskog političkog cunamija i njegovu centralnu karateristiku: izjednačavanje suprotnosti kao način rastakanja istine.

Potpisana u češkom parlamentu 3. juna 2008. godine, Praška deklaracija o savjesti Evrope i o komunizmu je bila idejno čedo grupe konzervativnih i desničarskih političara i intelektualaca iz Istočne Evrope.

Deklaracija je, između ostalog, proklamovala da se mnogi zločini počinjeni za vrijeme komunizma trebaju tretirati kao zločini protiv čovječanstva, kao što je to bio slučaj sa tretmanom nacističkih zločina tokom suđenja u Nirnbergu. Zahtijevalo se proglašavanje evropskog ,,dana sjećanja na žrtve nacističkih i komunističkih režima, kao što je to učinjeno proglašavanjem 27. januara za Dan holokausta“.

Deklaracija je tražila obezbjeđivanje značajnih finansijskih sredstava za građenje spomenika, otvaranje muzeja i nacionalnih istorijskih instituta koji bi izučavali zločine komunizma. Na kraju se zahtijevalo i prilagođavanje evropskih udžbenika istorije, kako bi učenici mogli učiti o komunističkim zločinima na isti način na koji uče o zločinima koje su počinili nacisti.

Evropski lideri su se entuzijastično angažovali na ispunjavanju mnogih zahtjeva iz ove rezolucije. Ubrzo nakon potpisivanja ovog dokumenta, Evropski parlament je proglasio Evropski dan sjećanja na žrtve staljinizma i nacizma (2008).

Tri godine kasnije je u Pragu formirana Platforma za evropsko sjećanje i savjest, kao konzorcijum 43 nevladine organizacije i istraživačka instituta iz 13 zemalja članica EU, Ukrajine, Islanda, Moldavije i Kanade. Američke članice ove platforme su Zajednički baltičko-američki nacionalni komitet i Memorijalna Fondacija žrtava komunizma.

Sedamdesetogodišnja deklaracija

Reakcija na ovo izjednačavanje je uslijedila 20. januara 2012. godine, tačno sedamdeset godina nakon Vanse konferencije (Wannsee, 1942) na kojoj je donijeta odluka o Konačnom rješenju. Tog dana su akademici Dovid Kac (Dovid Katz) i Dani Ben-Mose (Danny Ben-Moshe) poslali predsjedniku Evropskog parlamenta svoju Sedamdesetogodišnju deklaraciju.

Ovaj dokument su potpisali sedamdeset poslanika Evropskog parlamenta i odbacili ,,svaki pokušaj da se holokaust relativizuje, a njegov jedinstveni značaj dovede u pitanje tako što će se tretirati kao jednak ili sličan s komunizmom na način na koji je to urađeno u Praškoj deklaraciji iz 2008.

Sedamdesetogodišnja deklaracija je odbacila ideju da se evropski udžbenici istorije iznova pišu kako bi se promovisala ideja takozvanog ,,dvostrukog genocida“: uspostavljanje moralne i istorijske jednakosti između jevrejskih žrtava nacizma i istočnoevropskih i njemačkih žrtava sovjetskog komunizma.

Ovo je širi kontekst u kojem se, uprkos specifičnom i snažnom lokalnom koloritu trebaju sagledavati savremeni istorijski revizionizam i negacionizam kod nas. Uprkos institucionalno fokusiranom naporu, neophodno je da se svi ovi revizionistički pokušaji – koliko god oni bili skriveni iza retorike o pomirenju i okretanju ka budućnosti – analiziraju u okvirima opasne i ideološki potkovane naracije o ,,dvostrukom genocidu“.

Kada je u pitanu istorija Drugog svjetskog rata na našem prostoru, napori na izjednačavanju antifašističke borbe partizana sa kolaboracionističkim aktivnostima profašističkih vlada i vojnih formacija, kakve su bili četnici, ustaše, belogardejci, muslimanska milicija ili balisti, imaju jasnu savremenu upotrebnu vrijednost.

Kada predsjednik crnogorske Vlade ode na poklonjenje četnicima, pa to brani pričom o neophodnosti ,,da njegujemo kulturu sjećanja na sve nevino stradale žrtve“, jer se jedino tako može ostvariti ,,nacionalno pomirenje“, on je nacionalista za kojeg su Srbi i Crnogorci jedna nacija, ali i amater-revizionista koji izjednačava mrtve, kako bi zataškao istinu o tome da nijesu svi mrtvi bili nevini.

Predsjednik Vlade, u stvari, legitimiše zlu ideologiju krvi i tla, i govoreći o pomirenju pravi kompromis sa zlom. Istorija nas uči da je takav kompromis uvijek i bez izuzetka na štetu dobra. On bježi od te istine, jer nema kapaciteta da se nosi s posljedicama ideološki potkovane laži.

On nema snage da se nosi s mitologijom o nacionalnim junacima/žrtvama koji su ,,nepravedno“ osuđeni za zločine, iako su samo ,,branili sopstveni narod“. Zato predsjednik Vlade traži zaklon u rovu kvazivjerskih opštih mjesta (,,mir njihovim dušama…“) u kojima obitava njegova omiljena tradicionalna plemenska zajednica (potomci ,,zavađene braće“).

Ovo je jedna strana medalje. Druga strana je da on vjeruje u tu mitologiju i u svoju mesijansku ulogu pomiritelja.

Na ovoj mobi izjednačavanja suprotnosti su i mnogi parlamentarci koji čine vladajuću većinu. Jedan od takvih ideoloških kosbaša je nedavno ustvrdio da Crnoj Gori prijeti jednaka opasnost od ,,srbizacije“ i ,,katunizacije“!

Ovim se svježe iskovani parlamentarac svrstao rame uz rame sa predsjednikom Vlade na poslu legitimisanja zle ideologije srpskog ekspanzionističkog nacionalizma i pokazao visok nivo neznanja o konceptu nacionalizma, ali i zavidnu besprizornost u uspostavljanju lažnih moralnih jednakosti.

Ne bi bilo na odmet uvesti esej iz 1986. godine, ,,Mit o moralnoj jednakosti“ autora Džin Kirkpatrik, kao obaveznu literaturu za novoizabrane parlamentarce i ministre u iščekivanju.

Ipak, ono što rade i govore predsjednik crnogorske Vlade i njegovi politički partneri u Skupštini nipošto ne treba potcjenjivati i odbacivati kao površno i beznačajno. U romanu Magični brijeg, Tomas Man nas je upozorio da neinspirativno, neinformisano, dosadno, djetinjasto i trivijalno nijesu sinonimi za bezopasno. Istorija je zatrpana ostacima vjerovanja u ovaj sinonim, pa bi bio red da naučimo i tu važnu lekciju.

Trenutna vlast u Crnoj Gori i njoj ponizni sinekurisani intelektulani krugovi (po dubini) su svjesni da nas prošlost neće i ne može pomiriti, jer je kod nas prošlost nepredvidljiva, a njihova ideja pomirenja bazirana na dekonstruisanju istine i nipodaštavanju činjenica. Zato nam sve agresivnije nude novu šarenu lažu zaborava i zavodnički nas pozivaju da se opustimo i zagledamo u daleke horizonte svijetle budućnosti. Komemoracije žrtava ,,mrskog“ komunističkog režima koji je vladao ,,brozovskom“ Crnom Gorom, spomenici i murali posvećeni saradnicima okupatora iz Drugog svjetskog rata i nedavno osuđenim ratnim zločincima, kao i diskurs ,,dvostrukog genocida“ su najbolji putokazi ka tom suncem okupanom horizontu naših želja.

Ovaj narativ i naglašena i institucionalizovana komemoracija žrtava komunizma kod nas su integralni dio širokog trenda ideološke radikalizacije u Evropi i šire, i imaju nekoliko važnih funkcija za naše domaće desničare i nacionaliste.

Savremeni talas obilježavanja žrtava komunizma na Balkanu i širom Istočne Evrope ima korijene u regionalnoj želji da se kreira status žrtve. Jezik ,,dvostrukog genocida“ proizvodi istorijski narativ u kojem nacije nijesu bile proste žrtve totalitarnog sistema u kojem su obitavale, već su postale kolektivni mučenici koji zaslužuju pomen i poštovanje slično onom koje se nudi svecima.

Uz ovako definisanu kolektivnu žrtvu ide nemjerljiva doza moralnog autoriteta koja ne dopušta da se proces kreiranja statusa mučenika/žrtve dovede u pitanje na bilo koji način. Sve što ovako definisana žrtva uradi (čak i ako počini zločin) ne podliježe bilo kakvom kritičkom osvrtu, jer se opravdanje nalazi u kolektivnom sjećanju o propaćenom vremenu. Kod nas se ovaj moralni autoriret odavno udavio u dubinama revizionističkog ,,ali, šta su oni nama uradili“.

Istovremeno, bivše republike SFRJ, kao i sve istočnoevropske nacionalne države koje su bile dio sovjetske zone uticaja, su predstavljene kao žrtve nesretnih istorijskih i političkih okolnosti, odnosno kao žrtvena jagnjad koje je Zapad prinio na oltar sovjetskog imperijalizma. Iako su pomjereni u drugi plan, ovim narativom se u životu održavaju i antizapadni i antiimperijalistički sentimenti, koji su vidno prisutni širom Balkana i nekadašnje sovjetske sfere uticaja.

U državama gdje su političke elite i segmenti stanovništva tokom Drugog svjetskog rata sarađivali sa fašističkim okupatorima i učestvovali u sistematskom ubijanju domaćeg jevrejskog stanovništva, ovaj narativ relativizuje ratnu kolaboraciju tako što u pitanje dovodi jedinstveni karakter holokausta.

Zaista, treba često i pomno čitati Iva Goldsteina o Jasenovcu i Jovana Bajforda o Sajmištu i o Nikolaju Velimiroviću! U našoj sredini se otišlo i korak dalje, pa se uspostavlja odnos bliske srodnosti u istorijskoj patnji između Srba i Jevreja.

Ne treba zaboraviti ni regionalne strahove od ponovnog jačanja političke i ideološke ljevice i potencijalne reformatorske snage koji sobom nose brojni protesti širom istočne i jugoistočne Evrope protiv predatorskog karaktera neoliberalne ekonomije, mjera ekonomske eksploatacije i štednje. Ovi strahovi su dio razloga zašto se ljevičarski politički ideali skoro svakodnevno dovode u vezu s užasima staljinizma. Ovakvo povezivanje postiže neuporedivo snažniji efekat kada se naslanja na ideju o moralnoj jednakosti između jevrejskih žrtava holokausta i istočnoevropskih žrtava staljinizma.

Sve pomenuto se mora imati na umu kada se promišljaju domaći izlivi atavističkih strasti nacionalizma, prizivanja Gospoda da ,,sažeže sve, liše nejači“, uvjeravanja da tamjan liječi sve, tvrdnje da su vjerske manifestacije (litije) izraz iskonskog građanskog stremljenja, ili tvrdnja da je plemenski zbor bio jedinstven, autohtoni i autentični proto-demokratski izraz.

U zemlji u kojoj ovakve i slične nebuloze, kletve i suluda obećanja opstaju bez mnogo teškoća, obimne dnevne doze lažnih moralnih jednakosti nijesu nikakvo iznenađenje.

(Pobjeda, foto: privatna arhiva)