Radisllav Krstiq u arrestua më 2 dhjetor 1998 dhe më 25 nëntor 1999 u deklarua i pafajshëm për krimet që i ngarkoheshin.

Fjala është për ish-shefin e shtabit, pra zëvendëskomandantin e Korpusit të Drinës të Ushtrisë së Republikës Serbe, i cili më vonë, më 13 korrik 1995, u emërua komandant i Korpusit të Drinës.

Radisllav Krstiq është personi i parë i dënuar nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për gjenocidin në Srebrenicë, në gusht të vitit 2001, me 46 vjet burg. Me këtë aktgjykim krimet e kryera nga 11 deri më 19 korrik 1995 në Srebrenicë për herë të parë në gjykatë u cilësuan si gjenocid.

Pas ankesës dhe miratimit të vendimit përfundimtar, dënimi i tij u reduktua në 35 vjet burg dhe u shpall fajtor për ndihmë dhe nxitje në gjenocidin e kryer në Srebrenicë. Në bazë të përgjegjësisë penale individuale, ai u shpall fajtor për krimet më të rënda sipas të drejtës penale ndërkombëtare, d.m.th., ndihma dhe nxitja e gjenocidit, ndihma në vrasje (shkelje e ligjeve dhe zakoneve të luftës), shfarosje, persekutim (krime kundër njerëzimit), dhe vrasje (shkelje e ligjit dhe zakoneve të luftës).

Faktet e vërtetuara në aktgjykimin e dhënë Radisllav Krstiqit janë vërtetuar përtej dyshimit të arsyeshëm. U përcaktua se midis 7,000 dhe 8,000 burra dhe djem boshnjakë u vranë, me numrin më të madh që nuk u vranë gjatë luftimeve, por ekzekutime të organizuara. U konstatua se këto vrasje ishin të planifikuara dhe të koordinuara mirë, pa elemente të veprimit afektiv.

Eshtrat e të vrarëve deri në vitin 2001 u zhvarrosën nga 21 varre masive, prej të cilave 14 ishin varre primare, pra, vendet ku u varrosën trupat menjëherë pas vrasjeve. Pjesa tjetër e varreve ishin varre masive dytësore, pra vende ku trupat u varrosën për herë të dytë pas varrimit fillestar, gjatë disa javëve në shtator dhe tetor 1995. Në aktgjykimin e shkallës së parë të dhënë Radislav Krstiqit, në gusht të vitit 2001, përmenden edhe 18 varre masive, në të cilat gjenden eshtrat e viktimave që ende nuk janë zhvarrosur. Kjo është arsyeja pse eshtrat e viktimave të mbetura të gjenocidit varrosen çdo vit në Potoçari, sepse zhvarrosja dhe përcaktimi i identitetit të viktimave në bazë të eshtrave të eshtrave nuk është një proces i thjeshtë apo i shpejtë.

Vetëm pak ditë më parë, Mekanizmi Ndërkombëtar i Mbetur për Gjykatat Penale publikoi kërkesën e Krstiqit për lirim të parakohshëm, së bashku me letrën e tij. Kjo nuk është kërkesa e tij e parë, pasi dy të mëparshmet, në vitin 2019 dhe 2022, janë refuzuar nga gjykata. Letra e dorëzuar me kërkesën përmban një pranim të fajit dhe një referencë në Rezolutën për gjenocidin në Srebrenicë, e cila caktoi 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të këtij krimi.

Rrëfimet e fajit nuk janë të reja edhe në kontekstin e gjykimeve për krimet e kryera gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë. Para Tribunalit Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë, 20 persona u deklaruan fajtorë për disa krime. Megjithatë, edhe abuzimet me njohjen nuk janë të reja. Ne kemi qenë gjithashtu dëshmitarë të revokimit të njohjes pas lirimit, siç është rasti i Bilana Pllavshiq, ish-presidentja e Republikës Serbe e cila u dënua për krime kundër njerëzimit. Pas lirimit të saj nga burgu, Pllavshiq tha se ajo bëri një marrëveshje për pranimin e fajësisë në 2002, në mënyrë që të mund të negocionte akuzat e tjera dhe të shkurtonte gjyqin.

Sjellja e kriminelëve të luftës që u kthyen në Serbi pas vuajtjes së dënimit dhe qëndrimi i institucioneve serbe ndaj përgjegjësisë dhe fajit të tyre të gjykuar, arritën që proceset e tejkalimit të pasojave të luftës në të kaluarën t’i kthejnë shumë hapa prapa, duke anuluar ndjenjën e drejtësisë. aktgjykimet e vendosura mes viktimave. Drejtësia nuk është vetëm një vendim gjykate; është më kompleks se çdo dokument ligjor, sado faqe të jetë i shkruar. Kultura e mohimit është pjesë integrale e politikës zyrtare të Serbisë. Mohimi i krimeve, glorifikimi i kriminelëve të dënuar të luftës dhe keqpërdorimi i viktimave janë bërë pjesë e jetës politike dhe fushatave zgjedhore, raporton në detaje Nisma e të Rinjve.

Po, është e vështirë të pranosh fjalën e kriminelëve të dënuar të luftës, edhe kur ata shprehin pendim dhe pranojnë fajin me besim në një të ardhme paqësore. Por këtu nuk bëhet fjalë për një marrëdhënie besimi me një kriminel lufte të dënuar. Jemi këtu ku jemi, dhe një numër i lakmueshëm rrëfimesh dhe pendimi publik nuk është diçka për të cilën mund të flasim edhe gati 30 vjet pas luftërave, sepse nuk ka dhe do të ishte më mirë të kishte. Ky rrëfim publik në formën e një letre sigurisht që erdhi shumë vonë dhe sigurisht jo i mjaftueshëm për viktimat, por kjo nuk e pakëson rëndësinë e ekzistencës së tij. Një komandant i rangut të lartë pranoi përgjegjësinë për gjenocidin, gjykatat kanë thënë tashmë fjalën e tyre.

Përmbajtja e asaj letre mund të jetë e rëndësishme për Serbinë, e cila lëkundet mes së keqes dhe të padurueshmes kur bëhet fjalë për t’u marrë me të kaluarën. Në fakt, ajo duhej të ishte e rëndësishme si moralisht ashtu edhe politikisht. Mohimi i gjenocidit në Srebrenicë pas letrës tingëllon edhe më bosh, madje edhe më mizor dhe më i poshtër. Kur flasim për përmbajtjen e letrës, tema nuk është lirimi i Radislav Krstiqit apo mbështetja e kërkesës së tij për lirim të parakohshëm. Jo, aspak dhe nuk më intereson nëse e besojmë apo jo. Kjo njohje mund të ishte një pikë për të treguar përgjegjësinë politike të të gjithë atyre që morën pjesë në fushatën kundër Rezolutës për Srebrenicën. Ai për veprimet e të cilit po bëjnë thirrje zyrtarët e Serbisë dhe Republikës Serbe, një kriminel lufte si shumë të tjerë që glorifikohen ndërsa vendimet u „lahen me duart“ nga veprimet e institucioneve tona – jo 30 vjet më parë, por sot, tani teksa e shkruaj këtë, para të gjithëve ne – ai u tha atyre se po gënjejnë. Kjo letër nuk ekziston në opinionin e gjerë, asnjë aktor kryesor i jetës politike në Serbi nuk e ka përmendur, as mediat masive nuk kanë shkruar për të, as nuk ka qenë temë e rëndësishme në televizionet me frekuencë kombëtare. Ajo heshtje është aq e zhurmshme, sepse nuk është e rastësishme, është edhe e planifikuar dhe e koordinuar saktësisht. Pranimi i së vërtetës që po vritet brutalisht politikisht në Serbi sigurisht që nuk është e dëshirueshme, prandaj është obligim ynë të flasim për këtë – është detyra jonë.

Është e pamohueshme që njohjet, si të tilla, kanë një rëndësi të veçantë. Në gjyqin e Radisllav Krstiqit, dëshmitarja Teufika Ibrahimefendiq deklaroi më 27 korrik 2000: “… të gjitha viktimat… kanë besim se do të gjenden shkaqet e vërteta të asaj që ndodhi, se njerëzit do të gjejnë guximin dhe edhe viktimat, për të treguar se çfarë ka ndodhur, dhe ata që e bënë për të thënë kështu, që ne të mund të shkojmë në një të ardhme, se ne kemi një bazë për të vazhduar jetën, duke jetuar së bashku”.

Ndoshta vetëm për shkak të kësaj deklarate, nuk duhet të pretendojmë se rrëfimi nuk ekziston dhe ta shkelim para se ta bëjë vetë krimineli, pavarësisht gjithçkaje.

(Autonomija, foto: Pixabay)

Përkthyer nga: Lenka Rabasović

Tekst je napisan uz podršku forumaZFD Beograd, u okviru projekta “Jedan dan u mesecu”