Povod ovom razgovoru je nastup tridesetak savremenih umetnika iz Republike Makedonije u Osijeku. Svoj neobičan otisak u glavnom gradu Slavonije ostavili su: Stanko Pavleski, Vesna Dunimagloska, Gjorgji Krsteski, Marija Đunova, Spase Perovski, Robert Alagjozovski, Tome Adjievski, Jovan Šumkovski, OPA (Slobodanka Stevčeska i Denis Saraginovski), Branko Cerovac (gost iz Rijeke), umetnički tandem Vladimir Frelih i Dragan Matić (gosti iz Osijeka i Novog Sada), Nebojša Vilić, Gordana Dautovska-Popovska, Borče Stojanov, Ljubomir Milošeski, Kiril Temkov, Atanas Atanasoski, Mile Ničevski, Valentino Dimitrovski, Vlatko Čavkovski, Hristian Petković, Pece Klečkaroski, Blagojče Stojčevski, Aleksandar Ivanovski, Davor Tocinovski, Marijan Prakicov, i drugi.

Izložba je otvorena u Geleriji Kazamat 17.06. i trajaće do 03.07.

Stanko Pavleski, jedan od učesnika ove izložbe, svoje radove je izlagao od Njujorka, preko Beča, do Japana. Vojvođanskim ljubiteljima savremene umetnosti poznat je od 1991, kada je nagrađen na Bijenalu Pančevačke izložbe jugoslovenske skulpture, a imao je i zapažen nastup na Balkan Art-u u Novom Sadu 1996 i 2007. godine.

Pozitivne vibracije, utiske i oduševljenje prijemom na koji je naišla ova kolektivna izložba u Osijeku, pokušaćemo preneti i vama, dragi čitaoci, u razgovoru sa Stankom Pavleskim

Kako se rodila ideja za prezentovanje savremene makedonske umetnosti u Hrvatskoj, preciznije u Osijeku?

Na ovim našim prostorima, da bi se nešto značajno uradilo u kulturi, najviše uspeva recept miksa: kolegijalno poštovanje, želja i ljubav ka protoku vrednosti, jer su nažalost institucije veoma pasivne i trome, već duže vreme u letargiji i mrzovoljne da ostvaruju svoje osnovne profesionalne funkcije. Tako i sada, sve je krenulo inicijativom kolege Vladimira Freliha iz Osijeka (a ja sam lako naseo provokaciji, hahaha), jednog od sudionika projekta umetničkog delovanja u prirodi pod nazivom Autorski kroz pojavnog 5 (Mariovo, Makedonija 2012), odnosno umetničke manifestacije koju, zajedno sa još nekoliko mojih kolega, s ljubavlju i krajnje profesionalno, već desetak godina organizujemo na različitim lokacijama u prirodi kroz celu Makedoniju. Sama izložba, uključujući i sve potrebne dokumente i međugranične procedure transporta (tako nam je kad nismo bili dovoljno pametni i mudri devedesetih) veoma je teška za realizaciju i naravno, a na opšte zadovoljstvo, ne bi bila moguća bez finansijske podrške naših ministarstava kulture, Grada Osijeka, kao i Makedonskog kulturnog društva „Braća Miladinovci“ – Osijek. Koristim priliku da izrazim svoju ličnu zahvalnost i zahvalnost mojih kolega na podršci i izuzetnom i toplom prijemu Osiječana na koji smo naišli.

Ko je povukao najviše da bi ideja stigla do cilja?

Eh, da, često sam bio u vezi sa Alagjozovskim, Frelihom i Dunimaglovskom, kao i sa Krsteskim i Đunovom, jer, pored preciziranja obima našeg predstavljanja i detalje obaveza, trebali smo uveriti naša ministarstva i druge partnere da bi finansirali projekat, kao i osmisliti koncepciju izložbe datom prostoru i sve to odraditi. Važno je napomenuti da ova naša veoma zahtevna izložba, i po obimu i po potrebnim tehničkim sredstvima za prezentaciju, nije uplašila voditelja galerije Kazamat, Hrvatskog društva likovnih umetnika iz Osijeka, kolegu Dražena Budimira, da sav materijal bude besprekorno prezentovan. Ono što se retko sreće, bilo gde, jeste visoka kolegijalna i profesionalna želja da se uradi sve, čak i ono nemoguće, sve u slavu umetnosti i ljubavi.

Neobičan i provokativan naziv vaše izložbe traži i dodatno objašnjenje…

Zapravo, noseći naslov izložbe je Autorski kroz pojavnog 1-5 /Avtorski niz pojavnoto (AnP)] i ka AnP 6 / Putem Art 1-6 2004-2014/, ili retrospektiva te umjetničke manifestacije, a Svježa kao paradajz: Suvremena makedonska umjetnost razotkrivena i razokvirena (uključujući i pomenute sudionike iz Vojvodine i Hrvatske ) podnaslov je preuzet iz naslova teksta Roberta Alagjozovskog (filologa, pisaca i izdavača, a učesnik i dokazani AnP kolaborativac), koji treba da se pojavi u katalogu izložbe. On smatra da “ovaj izbor suvremene makedonske umjetnosti baziran je na radikalnoj umjetničkoj praksi koja se u obliku višegodišnjeg projekta razvila kao kolaborativna platforma makedonskih umjetnika van generacijskih, poetičkih i sličnih bliskosti. Ona u svojim načelima želi da razbije sve poznate institucionalne i utabane okvire u kojim se umjetnička delatnost ispoljava. Koristeći format inovativnog umjetničkog projekta, sa namerom da prevaziđe zastareli format likovne kolonije, ona poziva makedonske (i druge) autore, pre svega vizuelne umjetnike, ali i umjetnike drugih disciplina, intelektualce, filozofe, blogere, na jedan zajednički interdisciplinarni ekskurs van poznatih umjetničkih i stvaralačkih postupaka i formi, a ipak duboko u njima.”

Kakvo je vaše viđenje takvog pristupa autorima suvremne makedonske umetnosti?

Svježa kao paradajz – lično doživljavam kao slojnu metaforu višeznačnosti percepcije i nepostojnosti pojavnog, što u biti sadrži dosta umetničkog pogleda na stanje stvari, a sam konstrukt elegantno poigrava sa polovima mogućih značenja, i vrednovanja, kao i znacima mesta-teritorije-pripadnosti te iluzije, ravne samoj umetnosti. Autor naslova time izdvaja Autorski kroz pojavnog kao veoma značajnu i reprezentativnu ideju i produkciju u savremenoj makedonskoj umjetnosti.
A AnP je desetodnevno življenje u netaknutoj prirodi kamperski – pod šatorima, desetak učesnika, vizuelnih umetnika, istoričara umetnosti, književnika, arhitekata, muzičara, filozofa, teologa, blogera, što po meni jeste stvaranje ambijenta za sam čin proširivanja pogleda za sveprisutnijim preispitivanju rastegljivosti okvira same vizuelne umetnosti.
Autorski kroz pojavnog je pre svega participativna platforma svih sudionika, bazirana na prezentativni kapacitet foto, video i audio dokumentacije “preživljavanja” na lokaciji, razmeni mišljenja, sučeljavanja umjetničkih i opštedruštvenih stavova i sl, umetnički konceptualizirajući sam život. I pored toga što nije uslov autorima da stvore individualni rad, materijalne ili nematerijalne prirode, jer samo njihovo prisustvo je već projektno dimenzionirano, stvaralo se i na samoj lokaciji i aposteriori, do same izložbene prezentacije, nekad iste godine ili, pak, sledeće, jer manifestacija se najčešće odvijala bijenalno.
To govori da autor, kako god okrenut, neće propustiti da producira i da se izrazi, uobičajeno u skladu svojih estetskih stavova, ali i potaknut provokacijom, da inicira svoju invenciju na neki preokret. Lično, Autorski kroz pojavnog doživljavam kao disanje, slobodni prostor za autorsku znatiželju; mesto očekivanja i iščekivanja; prostor razmene stvaralačkih energija; mesto za tihovanje i kontemplaciju; tačku ka svojevidnom letenju i uobražavanju; kompleksno stanje za izražavanje i realizaciju specifičnih zamisli; čist vazduh za upijanje prirode pojavnosti, potpunost ravna samoj umetnosti/samom životu.

A sad nam pojasnite u čemu se sastojao zadatak svakog umetnika u ovom projektu, odnosno umetničkoj manifestaciji?

Iz prethodnog se može zaključiti da se AnP bazira na kolektivnosti umetničkog zbivanja i umetničkih pretpostavki dokumentarističkog tipa, s tim što je, a i nije, uslov da učesnik producira individualni rad. Ali pored kolektivne umetničke produkcije, stvoreno je i preko pedesetak individualnih radova, imajući u vidu da su neki autori učestvovali i nekoliko puta, recimo, moja malenkost i S. Perovski, koji smo sve ove godine bili zajedno i u najvećoj meri poneli sav teret dokoncipiranja, organizacije i realizacije manifestacije, pa i učestvovali na svih pet događaja. U tom kontekstu navešću i Alagjozovskog, Vilikja, Adžievskog, OPA (Stevčeska i Saraginovski) i mlađe koleginice Džunove, koji su pridoneli rastu manifestacije, kao idejni, produkcijski i postprodukcijski angažman. Tandem Pavleski-Perovski je odradio AnP 1-5 i 2013. producirao zaista lepo i obimno izdanje, knjigu istog naslova, pa smo rešili da prepustimo palicu mlađem timu: Dunimagloska, Krsteski, Džunova su u ime mladosti, nove i sveže inicijative, inovativnosti i trajanje AnP estetike i filozofije. Oni su, uz moju pomoć (na nihov zahtjev), od septembra prošle godine do danas intenzivirali AnP zbivanja, pod idejom potrage za lokacijom za sledeći AnP 6, jednodnevnog ili vikend karaktera, polazeći i artikulirajući ideje PutemArt zbivanja (”FlashАrt”, ”IncidentArt”, “InSituArt”, ”MoveArt”, “ActionArt”, “SocialArt”, ”RouteArt”, ”LifeArt”, HolidayArt, ”ByTheWayArt”…). U tom periodu su nastali Putem Art 1-6 (kolektivni foto, video i audio rad), kao i nekoliko drugih kolektivnih, grupnih i individualnih radova, a, usput, uradili smo i fejs stranicu manifestacije, a radi se i na pripremi obimnog materijala AnP za veb stranicu.

Koji su sledeći koraci AnP tima ili šta je u pripremi?

Trenutno aktuelno u AnP timu je organizacija AnP 6, koja će se održati od 29. jula do 8. augusta u prekrasnom šumskom predelu sa bujnim bistrim vodama i stadima ovaca u blizini sela Višni, na dvadesetak kilometara od Struge i Ohridskog jezera. Ideja je, da nam se, pored makedonskih sudionika, pridruže i 4-5 sudionika sa prostora bivše nam zajedničke države, u želji da što više internacionaliziramo manifestaciju i proširimo ideju, do mogućnosti da se ona jednog dana organizira i van Makedonije.

I na kraju, kad vas možemo videti u našim krajevima, konkretno u nekom gradu Vojvodine?

Voleo bih, vojvođanska tananost i mekani duh mi je po meri, a i umetnost koja se tu stvara. Štimam vreme s obavezama, pa verovatno ću 20. septembra prisustvovati otvaranju 16. Bijenala umetnosti u Pančevu, pod nazivom Linije vremena: Dokumenti 1981 – 2012. Uvršten sam i u Selekciji ove jubilarne tridesetgodišnje retrospektive postojanja umjetničke manifestacije koja je proizašla iz veoma značajne bijenalne Pančevačke izložbe jugoslovenske skulpture (PIJS), kao i u monografiju koja je u pripremi. Radujem se dolasku i mogućnosti da vidim svoje drage kolege i prijatelje, kao i pokušati povezati konce i inicirati predstavljanje Vojvođanske umetnosti u Makedoniju. U tom smislu smo u Osijeku, sa kolegom Frelihom, već dotakli tu temu recipropročnog pretstavljanja hrvatske umetnosti, ili deo nje, u Makedoniju, pa nadam se da možemo što i uraditi.
Nije to lako, pomenuo sam pasivnost i tromost institucija, ali verujem da ćemo frilenserskim angažmanom s obe strane da bar pripremimo teren za tu lepu ideju recipročnosti saradnje i, na neki način, koliko i da zvuči pretenciozno, potaknuti institucije da ispolje sav svoj potencijal.

Željko Građin (Autonomija)