Termin autonomija, jedan je od najpopularnijih termina u evropskom društveno-političkom narativu u poslednjoj dekadi. Bila ona teritorijalna, personalna, kulturna, ili sve to zajedno, zahtev za njenim ostvarenjem u modernoj politici uglavnom se tretira sa odobravanjem, kao metodološko sredstvo obezbeđivanja slobode samostalnog donošenja odluka i razrešenja konflikata. Međutim, u politikantstvu se pojam autonomija često zloupotrebljava od strane interesnih grupa, i nudi se kao jedino politički korektno rešenje za aktuelna (nekad i orkestrirana) međunacionalna konfliktna žarišta, upravo podrivajući ista.

U koju od pomenutih varijanti svrstati aktuelni zahtev za teritorijalnom autonomijom za Mađare u Vojvodini od strane ekstremističkih struktura, kao autonomije unutar autonomije, polako se kristališe.

Dok se Srbija nalazi u procesu natezanja sa svojom bivšom pokrajinom, pregovarajući oko alimentacije, njen sadašnji sever sa svojim brojnim unutrašnjim konfliktima, dočekao je u goste i jednog starog švalera u novom odelu. Kada kažem stari švaler, pod tim mislim na one ekstreme koji su čitavu dekadu bili prisutni u Vojvodini ili, kako sami vole da kažu, u Južnoj regiji.

Osim mogućnosti repatrijacije, tj. dobijanja mađarskog državljanstva, što i te kako doprinosi nacionalnom zajedništvu u regionu – i što je veoma realan odgovor na jedan od ključnih zahteva ekstrema poput Pokreta mađarske nade i Jobika – u Vojvodini već 11 godina postoji i Mađarski nacionalni savet, kao otelovljenje kulturne autonomije vojvođanskih Mađara.

Na pitanje zašto navedeni oblici zastupanja manjinskih interesa nisu dovoljni, i zašto umesto fokusa na samu Vojvodinu kao autonomni entitet, na njena prava, na borbu za zajedničku dobrobit svih njenih građana, na sadašnjost i budućnost njene heterogenosti, ekstremi ruju po njenoj i ovako narušenoj, fasadnoj autonomiji, možda će delimično odgovoriti sledeći redovi.

Kratka hronologija mađarskog ekstremizma u Vojvodini

Prvu inicijativu za teritorijalnom autonomijom severa Autonomne pokrajine Vojvodine u 21. veku, pokrenuli su Omladinski pokret 64 županije, koji je još 2004. istupio sa zahtevom o stvaranju Južnoregijske multietničke regije. Isti su 2007. godine na vojvođanskom protestu protiv Trijanona javno zahtevali samoupravnu teritorijalnu autonomiju za sever Vojvodine sa mađarskim stanovništvom.

U Vojvodini, ili Južnoj regiji (kako je nazivaju zbog nepriznavanja post-trijanonskih granica), svoje aktivnosti Pokret 64 županije uglavnom je ispoljavao kroz tribine, koncerte i proteste, u manjim naseljima (Mali Iđoš) sa većinskim mađarskim stanovništvom. Jedan od konkretnih primera je i delovanje Ujedinjene mađarske omladine, poznate po festivalima EMI Tabor, kroz koji su sedam godina propagirali velikomađarske ideje i buđenje nacionalne svesti kod vojvođanske mađarske omladine, kroz predavanja i koncerte nacionalnog roka. EMI Taboru je prošle godine usled medijskih pritisaka zbog širenja ekstremističkih ideja uskraćeno pravo održavanja u Vojvodini, te je preseljen u Segedin. Predstavnici festivala poriču bilo kakvu ekstremno nacionalističku opredeljenost, te i veze sa 64 županije, iako je osnivač samog festivala Oskar Mauer 2002. godine proglašen za počasnog predsednika Pokreta 64 županije.

Među poznatijim ličnostima u Vojvodini, koje podržavaju ili su podržavale županijce jesu Laslo Rac Sabo (Građanski savez Mađara), Atila Andraši (Zajednica Mađara iz južne pokrajine – to je Vojvodina), Mikloš Patrubanj (Svetski savez Mađara) – sva trojica su nastupila i na priredbi županijaca 2004. godine u Bečeju. Za septembar 2004. godine pokret je najavio učešće na izborima u Srbiji, i to na listama Demokratske stranke vojvođanskih Mađara (Andraš Agošton) i Demokratske zajednice vojvođanskih Mađara (Šandor Pal), sa kojima su sarađivali u to vreme, uspešno osvojivši nekoliko mandata. 2006. su podržavali sada pokojnog Šandora Pala na vanrednim izborima za gradonačelnika Bečeja, u zamenu za podršku u stvaranju Južnoregijske multietničke regije. 2007. godine na vojvođanskom protestu protiv Trijanona javno su zahtevali samoupravnu teritorijalnu autonomiju za sever Vojvodine sa mađarskim stanovništvom.

Laslo Torockai, predsednik Pokreta 64 Županije proterivan je iz nekoliko zemalja zbog svojih aktivnosti. Iz Srbije je proteran dva puta, krajem 2004. godine na godinu dana, i u maju 2008. godine na dve godine, kada je u Subotici, pre izbora 11. maja trebalo da se održi koncert mađarske grupe „Magozot čeresnje“ (Trešnja bez koštice), u okviru izborne kampanje Građanskog saveza Mađara. Građanski savez Mađara, na čelu sa već pomenutim Laslo Rac Saboom, tada je demantovao da ima podršku 64 županije, a odrekao se i organizovanja koncerta „Magozot čeresnje“, koji je poznat kao neonacistički.

Vojvođanski članovi i predstavnici samog Pokreta 64 županije, javnosti poznati po svom ekstremističkom opredeljenju i samoorganizovanju, bili su Tihamer Lavro, Silvester Kišpalko, kao i Balint Laslo – danas čelnik partije Pokret mađarske nade i član Nacionalnog saveta Mađara.

Županijcima je zabranjen ulaz u Srbiju, a preti mu i zabrana bilo kakvog delovanja, te njihove aktivnosti u Vojvodini kao da su poslednjih nekoliko godina utihnule. Poslednji pokušaj se desio 2009, kada je Pokret krenuo na turu vrbovanja novih članova uz promociju videa o Trijanonskom sporazumu. Pokret 64 županije zvanično je nestao sa vojvođanske ekstremističke scene, javno poričući bilo kakvu povezanost sa međunacionalnim incidentima, sumnjivim tribinama i koncertima neonaci-bendova, koji su se i dalje dešavali, kao i uplive u aktuelnu vojvođansku politiku.

Nakon što je ova neo-faš-njilaš ekipa javno prestala da dejstvuje na vojvođanskom tlu, zanimljivo je da se te iste 2009. godine osniva i prva, kako sami ističu, mađarska partija bez komunističkih elemenata, radikalno nacionalističkog opredeljenja – Pokret mađarske nade (PMN) u Subotici. Ova partija je sama sebe inaugurisala za predstavnika „pravih mađarskih vrednosti“ i za zastupnika prava svih Mađara u Južnoj regiji, iako nisu prošli cenzus na pokrajinskim izborima 2012. PMN poriče bilo kakvu saradnju sa županijcima, međutim program partije umnogome nalikuje na županijsku agendu iz ranijih godina. Naime, PMN se od početka svog postojanja zalagao za autonomiju, u prvoj godini za vojvođansku, a u poslednjih par za teritorijalnu autonomiju potiskih Mađara unutar Vojvodine. Osim toga, sam predsednik Balint Laslo iz svoje biografije na zvaničnoj stranici Nacionalnog saveta Mađara prošle godine je uklonio informaciju o svojoj povezanosti sa Pokretom 64 županije, iako je stajalo da je bio subotički predstavnik te organizacije oko godinu i po dana. Silvester Kišpalko i Tihamer Lavro, takođe bivši zastupnici pokreta, pojavili su se na listi PMN za izbore za Nacionalni savet Mađara 2010. godine, u svojim biografijama navodeći prethodna iskustva i aktivnosti „kao zastupanje manjinskih interesa i saradnja sa civilnim organizacijama“.

Zahtevi PMN za teritorijalnom autonomijom Mađara u Vojvodini, kao mlade desno-ekstremističke partije, pokušavaju da se podupru konkretnim primerima u poslednjem velikom talasu teritorijalnih previranja u novijoj istoriji, što na primeru Kosova i budućem statusu kosovskih Srba, što na primeru Rumunije i zahteva za autonomijom tamošnjih Sekelj-Mađara – prethodno dobro nahuškanih metodom nametanja osećanja opšte manjinske ugroženosti i straha. Pored pokreta 64 Županije, iredentističku poziciju zauzima i partija Jobik, koja se od početka svog postojanja bori za ujedinjenje mađarske nacije: duhovno, ekonomski i teritorijalno.

Zahtev PMN za teritorijalnom autonomijom Mađara u Vojvodini, ujedno ima podršku i partije Jobik iz Mađarske, sa čijom matičnom, ali i vojvođanskom ispostavom blisko sarađuje. Od zajedničkog tribinašenja, preko učvršćivanja osećanja nacionalne ugroženosti, kuvanja paprikaša sa građanima po manifestacijama, do podlog nuđenja odgovora na sve njihove probleme u vidu nametanja programa jedne „insepšn“ autonomije – mađarske teritorijalne autonomije, unutar vojvođanske. Jobik je podržao PNM na izborima 2012. godine, a predsednik Jobika Gabor Vona učestvovao je u predizbornoj kampanji ove stranke.

S obzirom na sličnosti, i Jobik i 64 županije su se tokom svog postojanja, deset godina unazad, međusobno podržavali i neskriveno sarađivali. Dok su jedni pravili ulične nerede, drugi su se polako uvlačili u parlament. Ujedno, članovi Pokreta su se učlanjivali u Jobik, dobijali funkcije kako na lokalu tako i u parlamentu, ujedinivši tako svoje simpatizere u jednu veliku desničarski nastrojenu grupaciju. Aktivno se zalažu da na svim frontovima usade mit o jedinstvu svih Mađara, o sveopštoj ugroženosti nacije utemeljen na primerima istorijskih nepravdi, usput zastupajući otvoreni antisemitizam i rasizam. Svoj diskurs baziraju i na prebrojavanju žrtava i na klasičnoj reviziji istorije, čime stavljaju naciju u istorijsku ulogu martira.

U svakom slučaju, deo ekstremne desnice – posebno vojvođanske – naučio je lekciju. Osim što su obukli odela, naučili su takođe šta, kada, kome i kako da kažu i objave, koje informacije da uklone i šta da prećute, ne bi li vešto skrili svoje ekstremne namere, od onih koji bi možda uprli prstom. Jedan od primera za to jeste i nevešt pokušaj jednostavnog prećutkivanja činjenice da je PMN bio prisutan na prošogodišnjem Trijanonskom maršu u organizaciji Pokreta 64 županije u Budimpešti, gde je njihova članica, studentkinja istorije Boglarka Sakal, održala govor u kom je izjavila da Trijanon mora da padne.

Pokret mađarske nade iz Subotice je pomenuta Boglarka Sakal predstavljala i na čuvenom neonacističkom festivalu „Mađar Siget“ 2011. godine, u organizaciji Pokreta 64 županije. Festival je od ranije poznat javnosti zahvaljujući britanskom listu The Sun, čija reportaža dokumentuje festival kroz interesantne video snimke i fotografije, koji prikazuju publiku koja zig-hajluje, štandove sa „aksesoarima“ i propagandnim materijalom za superiornost bele rase, kao i uzbuđenog predstavnika Britanske nacionalne partije – BNP.

Na pitanje zašto ne može svako da dobije pristup ovom festivalu, i zašto je fotografisanje zabranjeno, odgovara i deo programa posvećen „čuvarima tradicije Vermahta“ na Mađar Siget festivalu 2012. godine:

Pokret mađarske nade, iako vrlo glasan u izricanju svojih namera, prozivanju i diskreditovanju svojih političkih neistomišljenika, u večitom insistiranju na „čistim rukama“, nikada nije spomenuo svoje učešće na pomenutim manifestacijama.

S druge strane, PMN je pozvao na pregovore sve mađarske manjinske partije da 1. jula zauzmu zajednički stav povodom iniciranja borbe za teritorijalnom autonomijom vojvođanskih Mađara, sa napomenom da “ključ razvoja i dobrobiti za Mađare predstavlja autonomija na teritorijalom principu”. Najveća stranka mađarske nacionalne zajednice u Vojvodini SVM odbio je učešće na ovom skupu.

PMN je, iako bez cenzusa na prošlogodišnjim pokrajinskim izborima, odlučan da je za dobrobit i budućnost Mađara od ključnog značaja teritorijalna autonomija u Vojvodini. Ističući primer severa Kosova i tamošnje zajednice opština sa većinskim srpskim stanovništvom, kao nove kategorije u pravnom sistemu Srbije, smatraju da je ovo istorijski trenutak za južnoregijske mađare. Balint je u svom pozivu istakao da se nadaju podršci mađarske vlade koju, da bi dobili, neophodno je da se postigne konsenzus manjinskih partija po pitanju teritorijalne autonomije Mađara u Vojvodini.

Zbog prevelike halabuke oko srpske stvari, političko utemeljenje novog (starog) zahteva manjinske ekstremne desnice prolazi prilično nezapaženo od strane domaćih medija. S jedne strane, jer praćeniji mediji najčešće ne razumeju jezik manjina, te ne dolaze na vreme ili uopšte do informacija, a s druge strane, jer su navikli na služenje estradnih i dnevno-političkih medijskih porcija po kriterijumima običnog srpskog građanina i građanke. Na taj način, sama ideja o teritorijalnoj autonomiji unutar teritorijalne autonomije, prolazi nezapaženo upravo za one za koje bi možda predstavljala plodno tle promišljanja i objektivnijeg razmatranja stanja stvari, bez interesnih i ekstremno-političkih upliva.

Ujedno, mađarska manjina u Vojvodini mora da upozna malo detaljnije one koji se izdaju za predstavnike i zaštitnike njihovih interesa, i da prepoznaju političke manipulacije koje se vrše u njihovo ime, s obzirom da se bliži izborna godina u susednoj Mađarskoj. Mađari u Vojvodini moraju da se upoznaju sa realnim mogućnostima njihovog integrisanog opstanka u multikulturalnoj Vojvodini, a da ne izgube na autentičnosti u kulturi, tradiciji, jeziku, veroispovesti. Sve ovo je bitno, da se ne bismo jednog dana probudili u svetu u kome se tradicijom smatra porodična poseta jednom „Mađar Siget“ festivalu… u nekadašnjoj Vojvodini.

(Autonomija)