Od 2001. godine do danas u Srbiji su otkrivene četiri masovne grobnice sa blizu hiljadu tela albanskih žena, dece i muškaraca koje su tokom tri meseca 1999. godine ubile vojne i policijske snage pod kontrolom Slobodana Miloševića i po njegovom nalogu premestile sa Kosova u Srbiju. U Batajnici, Petrovom Selu, okolini jezera Perućac i u Rudnici na mestima gde su tela ekshumirana stoje gole ledine. Nema nikakvog spomen obeležja. Postoji jedino inicijativa za memorijalizaciju batajničke masovne grobnice, ali državni organi ćute.

U Srbiji su 1991. godine u organizaciji JNA, tada vojske pod kontrolom Miloševića, u logorima u Vojvodini (Stajićevo, Begejci, Sremska Mitrovica) i gradovima Srbije poput Niša i Aleksinca zatvarani, mučeni i ubijani hrvatski civili i ratni zarobljenici. Kroz logore su prošle hiljade njih. Uprkos obećanjima, ni na jednom od tih mesta ne postoji nikakvo obeležje koje bi podsećalo na stradanja zatočenika.

U logorima u Srbiji zatvarani su i Bošnjaci koji su, znajući šta se desilo u Srebrenici, u leto 1995. godine uspeli da preplivaju Drinu i pobegnu iz Žepe u Srbiju pred Mladićevim snagama. Umesto da im pomogne, Miloševićeva policija ih je zatvorila u logore Šljivovica (opština Čajetina) i Mitrovo Polje (opština Aleksandrovac), gde su brutalno premlaćivani i mučeni. Ni na jednom od pomenutih mesta nema spomen obeležja.

Policija pod Miloševićevom kontrolom je 1995. uhapsila hiljade srpskih izbeglica iz BiH i Hrvatske, nakon što su bili primorani da napuste svoje domove (veliki broj njih žrtve su proterivanja za vreme i nakon operacije Oluja). Proglašeni su dezerterima i isporučeni arkanovicima i prekodrinskim srpskim jedinicama (vojsci bosanskih Srba, na primer), gde su tretirani kao izdajnici i kao takvi ponižavani i maltretirani, potom upućivani na najopasnije delove fronta. Tako su poginule ili ranjene hiljade muškarace. U Srbiji ne postoji obeležje koje bi podsećalo na njihove sudbine.

Miloševićevi politički saveznici predvodili su početkom 90-ih godina nasilje nad hrvatskim stanovništvom Hrtkovaca, Slankamena, Kukujevaca, Nikinaca, Golubinaca i drugih vojvođanskih mesta. Procenjuje se da je teror rezultirao smrću i nestankom 25 ljudi i proterivanjem oko 30.000 Hrvata. Nigde nema spomenika njihovom stradanju.

Čak i obeležja koja postoje, recimo ona civilnim žrtvama NATO bombardovanja, nisu nastala zahvaljujući državi već na inicijativu lokalnih organizacija veterana i porodica žrtava (uz saglasnost i/ili skromnu pomoć opština). Reč je uglavnom o spomen pločama, često bez imena svih žrtava ili sa pogrešnim podacima, tako da se ne može govoriti o ozbiljnoj memorijalizaciji.

Nisu to jedini zločini počinjeni u Miloševićevoj Srbiji koji zaslužuju memorijalizaciju. Setimo se razaranja sandžačkog sela Kukurovići od strane JNA u februaru 1993. kada je ubijeno troje staraca, a ostali stanovnici proterani. Sećanje zavređuju i svi oni mladići iz Srbije koji su bili zatvarani ili platili životom odbijanje da se odazovu ratnim pozivima Miloševićeve vojske. Zatim Bošnjaci i Albanci koji su nezakonito pritvarani i koji su u objektima Miloševićeve policije trpeli torturu.

Toliko tragičnih sudbina, a nijedno obeležje posvećeno njihovim mukama. A mi raspravljamo treba li spomenik podići Slobodanu Miloševiću. Bravo, Srbijo.

*Autor je istraživač Fonda za humanitarno pravo

(Peščanik)