Kako dolazim iz Srbije, odnosno Vojvodine, smatram da mi je na ovom mestu obaveza da govorim o pogubnoj politici države iz koje dolazim prema Bosni i Hercegovini. Ne moram da vam objašnjavam na koji je način i u kojim razmerama pseudo imperijalna nacionalistička politika velikosrpskog nacionalizma vašu državu temeljno razorila tokom ratnih godina i za duže vreme je učinila potpuno nefunkcionalnom državom, odnosno imitacijom države.

Dakako, velikosrpski nacionalizam nije bio usamljen u ovoj raboti, nego je imao i još uvek ima saučesnike sa manjim ili većem stepenom odgovornosti. U prvom redu je to hrvatski nacionalizam sa svojim pretenzijama na BiH, a potom i tzv. Međunarodna zajednica, pre svih SAD i njeni sateliti iz EU. U potonjoj deceniji se ovom činjenju disfunkcionalne države od Bosne priključila i Rusija, kao jedan od glavnih međunarodnih pokrovitelja Republike Srpske i njenog upravitelja M. Dodika.

No, da se vratimo pojmu koji je sadržan u naslovu ovog izlaganja, naime, pojmu srpskog sveta. Kao što je većini prisutnih poznato, ideja srpskog sveta nije originalna. Ona predstavlja nacionalnu varijaciju koncepata koji već postoje – ruskog sveta i turskog ili turkijskog sveta. U njenoj je osnovi ideja hegemonog povezivanja matične države sa stanovništvom u okolnim državama na jezičkoj i religijskoj osnovi. Međutim, koncept srpskog sveta ne samo da nije nikakva novina u istorijatu srpskog nacionalizma, nego predstavlja samo poslednju manifestaciju ovog projekta koji je svoj prvi program dobio u Načertaniju Ilije Garašanina 1844. godine.

U tom smislu se istorija srpskog velikodržavlja na Balkanu može pratiti barem do sredine 19. veka. Od tada, do danas imamo politiku gotovo neprekinutog kontinuiteta srpske velikodržavne politike. Jedini period u kojem je ona bila donekle kontrolisana bio je tokom postojanja socijalističke Jugoslavije, odnosno, da budem precizniji, od kraja Drugog svetskog rata do smrti J. B. Tita. Politika Načertanija javljala se u formama raznih političkih dokumenata tokom više od veka i po njenog postojanja. U najagresivnijem obliku je izložena u tzv. Memorandumu SANU kojim je najavljena destrukcija i socijalizma i Jugoslavije. Rezultate ovog nacionalnog programa znamo, a oni su dobili i adekvatne pravne kvalifikacije pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu.

Nakon poraza srpskog velikodržavnog projekta u svim ratovima koje je vodio u poslednjoj deceniji dvadesetog veka, ideja koja je u osnovi ovog projekta ne samo da nije napuštena, nego je pažljivo čuvana od strane srpske nacionalističke “elite”, ali i određenih međunarodnih faktora koji srpski nacionalizam koriste kao batinu za ostvarivanje vlastitih interesa na Balkanu. Shodno tome, koncept srpskog sveta treba posmatrati kao potonju, aktuelnu manifestaciju velikodržavnog projekta u uslovima oporavka srpskog nacionalizma nakon ratnog poraza i dinamičnih političkih odnosa na globalnom nivou. U njegovoj je osnovi stari ideal beogradskih nacionalista o proširenju teritorije kojom upravljaju na susedne države u kojima Srbi čine značajnu manjinu. U ovom trenutku su u fokusu njihove politike pre svega BiH i Crna Gora. Ono što se postavlja kao osnovno pitanje ne bi trebalo da bude zbog čega to zvanični Beograd i dalje radi, nego koji su to međunarodni faktori koji omogućavaju najnoviji talas agresivne srpske nacionalističke politike u regionu.

Danas često možemo čuti tezu o tzv. malignom ruskom uticaju. U kontekstu Balkana pod njim se najčešće podrazumeva podrška velikosrpskom projektu. Međutim, stava sam da je za projekat srpskog nacionalizma od njegove prve pojave u obliku Načertanija, do ove potonje, bila ključna podrška zapadnih velesila, u prvom redu Velike Britanije i SAD. Načertanije je bilo izraz težnji britanske imperije, a za koje su imali podršku Francuske, da nakon slabljenja Otomanskog carstva potisnu ruski i austrijski uticaj u nameri da ostvare kontrolu nad Balkanom preko svojevrsnog saveza južnoslovenskih naroda u kom bi centralnu ulogu imala Srbija. Garašanin je britanski dokument prilagodio potrebama srpske političke elite i od njega suštinski napravio program “obnove Dušanovog carstva”. Sa takvim nacionalnim programom srbijanska je politička elita, takođe podržana od sila pobednica u Prvom svetskom ratu, ušla i u formiranje Jugoslavije koju je, za razliku od drugih naroda u toj državi, poimala kao produženu ili Veliku Srbiju.

Jugoslavija je za vodeće zemlje kapitalističkog Zapada predstavljala jednu vrstu sanitarnog kordona prema Sovjetskom Savezu koji je nastao u ognju Prvog svetskog rata, a karakter te države i njena unutrašnja organizacija za njih su bili sporedni. Na takvoj je osnovi izgrađena moderna srpska država, odnosno na takvoj je osnovi formiran karakter njezine političke elite koja se oblikovala u borbi velikih sila za uticaj na Balkanu. Zbog toga ona nije mogla izgraditi stabilnu državu i baviti se samo njom, nego je njena jedina opsesija proširenje teritorije kojom upravlja, istovremeno ne znajući šta će sa teritorijom koju već poseduje. Iz istog razloga njom su od tada do danas velike sile mogle manipulisati, koristiti je za vlastite potrebe, bez obzira što najveći deo srbijanske nacionalističke političke klase toga zapravo nije ni svestan, te je upotrebljavati kao batinu za ostvarivanje svojih interesa u ovom delu sveta.

U trenutku kada je velikosrpski nacionalizam počeo svoj ratni pohod u Jugoslaviji, Sovjetski Savez više nije postojao, a Rusija je bila zemlja u potpunom rasulu. Bilo je to zlatno doba onoga što se naziva pax Americana, odnosno unipolarnog sveta u kom su SAD bile jedina globalna supersila. Nije to pomoglo onima koji su bili na meti velikosrpske ratne mašinerije, pre svih Bošnjacima. Nakon mirnog posmatranja opsade Sarajeva i genocida nad Bošnjacima, Sjedinjene su Države i njeni evropski sateliti sačinili Dejtonski sporazum i na taj način legalizovali zločine učinjene u ratu i od BiH učinile trajno nefunkcionalnu državu. Velikosrpskom je nacionalizmu na taj način dat pojas za spasavanje u trenutku kada je bilo jasno da se utapa nakon brodoloma. Tzv. Visoki predstavnik u BiH ima veće ovlasti od Kim Džong Una, pa je verovanje u dobronamernost Zapadnih sila u geopolitici za mene isto što i verovanje u Deda Mraza.

Ovde bih se vratio u sadašnjost. Odnos zapadnih diplomata prema režimu u Beogradu umnogome je isti kao što je bio odnos prema Miloševićevom režimu nakon Dejtonskog sporazuma. Oni ga posmatraju istovremeno kao piromana i vatrogasca na Balkanu i u njemu vide ključ za rešavanje regionalnih odnosa. U ovome je trenutku potpuno jasno da je sa strane vodećih sila Zapada na delu politika povlađivanja prema hegemonističkim regionalnim ambicijama Beograda, iako nas iskustvo Zapadne imperijalne politike uči da se to može promeniti već koliko sutra. Imajući ovo u vidu, smatram da je uveliko naivno pouzdati se u razrešavanje ovdašnjih problema od strane onih na kojima leži velika odgovornost za njihovo postojanje. Ovo ne znači da je situacija beznadežna, već upravo suprotno, da je sagledavanje istinskog karaktera globalnih i regionalnih odnosa početni korak ka njihovom pozitivnom prevazilaženju.

(izlaganje na Desetoj internacionalnoj konferenciji SARAJEVO I SVIJET – Sarajevo u Evropi: Društvo, kultura i geopolitika)

(Autonomija)