Ksenija Kirilova je ruska novinarka, koja je otkrila i američkoj javnosti obznanila fotografije koje su otkrile veze između učesnika pokušaja državnog udara u Crnoj Gori i ruskih vlasti. Ksenija i njen kolega Aleksandar Ščetinjin izvještavali su o akcijama ruskih vlasti u Ukrajini od 2014. godine, kada su upozoreni da su pod prismotrom ruskih obavještajaca. Ščetinjin je kasnije pronađen mrtav u svom stanu, a Ksenija sada živi i radi u Americi.

U Americi Ksenija radi već osam godina, i njen rad na temama Rusije i ruskog uticaja često je pominjan i hvaljen od poznatih autora poput Džona Sajfera, nekadašnjeg operativca CIA.

Njeni tekstovi i analize redovno su objavljivani od strane vodećih američkih tink tenkvoa koji se bave bezbjednosnim pitanjima – Atlantic Council, Jamestown Foundation, CEPA i mnogi drugi. Sa Kirilovom je za CdM razgovarao Ljubomir Filipović.

CdM: Pored nekoliko država i okupiranih/otcjepljenih teritorija Gruzije, Ukrajine i Moldavije, čini se da Rusija nema saveznika u svijetu trenutno. Kako planiraju da mobilišu podršku za njihovu invaziju u Ukrajinu? Koje narative koriste?

Kirilova: Ono što Rusija radi, to je da se pojačano trudi da nađe saveznike na međunarodnom planu, koristeći različite i često kontradiktorne narative. Moguće je prepoznati tri osnovne geopolitičke strategije Moskve.

U prvom redu, oni se trude da kreiraju antizapadni blok sa Kinom, i nizom država Azije i Bliskog Istoka. I prije potpunog upada u Ukrajinu, ruski eksperti su insistirali na tome da je vrijeme da Rusija osnuje svoj tehno-ekonomski blok, nezavisan od Zapada.

Sada Rusi više ne kriju da u kreiranju tog bloka aktivno pokušavaju ohrabrivati antizapadna raspoloženja svojih potencijalnih saveznika, igrajući posebno na njihovu kolonijalnu prošlost. Posebno kod Indije, oni skreću pažnju na to da se američki „pokušaji učenja (Indijaca) moralu i životu“, kod indijskih elita i masa“ prepoznaje kao „eho postkolonijalne arogancije svojstvene zapadnim zemljama“.

U ovim naporima savjetuje se korišćenje dobrih odnosa akumuliranih u sovjetsko vrijeme, kako bi se uz pomoć njih zaobišle nedavno uvedene sankcije. Ipak, ambicije Moskve su mnogo šire od prostog pokušaja zaobilaženja sankcija. U suštini, Moskva pokušava uvući potencijalne saveznike u svoj konflikt sa Zapadom. Rusija prepada svoje istočne partnere, „obnovom kolonijalizma“ i pokušava sebe predstaviti kao glavnog zaštitnika i prepreku ovom fenomenu.

Šef ruske diplomatije Sergej Lavrov je direktno rekao da „vojna operacija Rusije u Ukrajini daje doprinos oslobođenju svijeta od neokolonijalnog ugnjetavanja od strane Zapada“. Da bi se razumjelo na šta Lavrov misli, dovoljno je pogledati te teritorije, koje Moskva danas naziva „oslobođenim“, u prvom redu sravnjene sa zemljom Mariupolj, Volnovahu i druge ukrajinske gradove i sela. Do ruskog upada u njima je vladao miran i srećan život. To dosta govori o „oslobođenju na ruski način“.

Druga strategija je igra na proruske zapadne države i korišćenje istih kao „agenata uticaja“ u međunarodnim strukturama. Jedna od takvih država je Srbija, i o tome bez ustručavanja pišu prokremljevski eksperti. Oni direktno ukazuju da Moskvi nije potrebno da otvoreno demonstrira svoje nezadovoljstvo „mnogovektornom“ politikom predsjednika Aleksandra Vučića, i da ometa integraciju države u Evropsku uniju. Po njihovom mišljenju, otvoreno proruska politika Beograda mogla bi da dovede do pojačanog pritiska na Srbiju, dok “Vučićeva lukava pozicija omogućava održavanje i povećanje evropskog raskola po pitanju energetske saradnje sa Rusijom”. Ovo je citat iz jednog teksta proruskog analitičara. Nažalost, bojim se da u ovom slučaju Kremlj ima razloga da posluša savjete svojih dobronamjernika.

Treća strategija – to su pokušaji destabilizacije drugih država i cijelih regiona sa ciljem pritisaka na njihovu poliitku. I o tome kremaljski analitičari govore prilično otvoreno. Na primjer, politikolog Dmitrij Evstafjev, u najgledanijoj političkoj emisiji u Rusiji „Veče sa Vladimirom Solovjevim“, emitovanoj 11. maja, kaže da je neophodno tražiti „slabe karike kolektivnog Zapada“. Među njima je nabrojao Tursku, Japan, Njemačku i Grčku, i pozvao na vođenje „hibridnog rata“ metodima geoekonomskog i političkog pritiska na ove „bolne tačke“.

CdM: Kako pratite dešavanja širom svijeta i na Balkanu, dobro ste upoznati i sa političkom situacijom u Crnoj Gori. Šta mislite, šta je Putinov cilj ovdje na Balkanu, šta želi da postigne?

Kirilova: Djelimično smo već odgovorili na ovo pitanje. Očigledno je da Putin na Srbiju gleda kao na, s jedne strane, sprovodioca svog uticaja na Balkanu, a sa druge strane kao izvor destabilizacije u regionu. Istu ulogu u strategiji Kremlja očigledno imaju Republika Srpska unutar Bosne i Hercegovine, proruske snage u Crnoj Gori, Bugarskoj i drugim balkanskim državama.

Pokušaji destabilizacije regiona imaju za cilj da povećaju njihovu zavisnost od moskovskih “mirotvornih” napora i, u najboljem za Rusiju slučaju, da stvore novu krizu punog razmjera koja bi mogla postati “drugi front” za Zapad. Osim toga, čak i bez kreiranja potpune krize, odbijanje Srbije ili Crne Gore da uvedu sankcije Moskvi ne samo da pomaže Rusiji da zaobiđe ograničenja sankcija, već i pokazuje „međunarodnu podršku“ domaćoj ruskoj publici, što je važna komponenta propagande unutar Rusije.

Skupovi protiv sankcija u Srbiji ili Bugarskoj podržavaju glavni propagandni narativ koji Moskva koristi da opravda svoj rat protiv Ukrajine. Oni sugerišu da, navodno, stvar nije u imperijalnim ambicijama Vladimira Putina u odnosu na susjednu državu, već u globalnom „ratu civilizacija“, ustanku protiv „anglosaksonskog jarma“, koji se navodno dešava u mnogim zemljama. Shodno tome, bilo kakve akcije koje pokrenu proruske snage na Balkanu ne samo da povećavaju opšti stepen nestabilnosti u regionu, već služe i kao ilustracija ovog „ustanka“. I ovo je važna poenta koju je veoma važno prenijeti posebno srpskoj publici: Rusija je spremna da gurne Balkan u haos i rat kako bi opravdala sopstvenu agresiju. Upravo je u tom svojstvu ranije koristila stanovnike ukrajinskog Donbasa.

CdM: Što se dešava sa narativom koji Rusiju pozicionira kao zaštitnicu vjere i porodičnih vrijednosti. Je li to još uvijek aktuelno?

Kirilova: Naravno, to je jedan od glavnih spoljnopolitičkih narativa Kremlja. Krajem oktobra, na sastanku Valdajskog kluba, Putin je izjavio da će se „Rusija, u oblikovanju svojih pristupa, rukovoditi ideologijom zdravog konzervativizma“, što je zapravo bilo ponavljanje ideoloških klišea koji su već više puta korišćeni. Još u februaru prošle godine ruski sineasta Konstantin Bogomolov objavio je Manifest u kojem je Rusiji ponudio ulogu graditelja „nove stare Evrope“ – alternative „novim evropskim vrijednostima“.

Putin je u svom govoru, naime, samo ukratko ponovio glavnu ideju „Manifesta“ da se Moskva pozicionira u međunarodnoj areni kao centar privlačenja „zdravih konzervativnih snaga“. To je glavna “ideologija za izvoz” koju Rusija aktivno koristi u inostranstvu – ne samo na Balkanu i ostatku Evrope, već i u Sjedinjenim Državama. Istina, to uglavnom ne pogađa “zdrave konzervativce”, već ekstremno desničarske radikale. Na primjer, prije nekoliko godina, Liga juga, američka ekstremno desničarska organizacija koja otvoreno simpatiše Rusiju, napravila je rusku verziju svoje web stranice.

“Razumijemo da su ruski narod i južnjaci prirodni saveznici po krvi, kulturi i vjeri… Kao baštinici evropske kulturne tradicije, dijelimo slične vrijednosti, običaje i način života”, rekao je u svom članku pod naslovom “Našim ruskim prijateljima“ predsjednik Lige Majkl Hil.

Kremlj, u principu, stvara posebne mini-ideologije za radikalne pokrete u inostranstvu – odvojene svjetonazorske pakete usmjerene na određene društvene grupe. Mnogi od njih su iznutra kontradiktorni, a gotovo svi su u suprotnosti jedni s drugima i istinskom realnošću života u Rusiji. Zanimljivo je da se u samoj Rusiji takve ideologije šire samo među radikalnom ultrakonzervativnom manjinom, dok većinu Rusa karakteriše apolitičnost i indiferentni konformizam. Međutim, nakon potpune invazije na Ukrajinu, vjersko-konzervativna propaganda počela je dopirati do širih slojeva stanovništva u samoj Rusiji, izazivajući oštru radikalizaciju.

Konkretno, jedan od ruskih ideologa, Aleksandar Dugin, otišao je toliko daleko da je Volodimira Zelenskog uporedio sa Antihristom i najavio da Rusija neće odustati od Ukrajine, jer je ona „potrebna Hristosu“. Ova retorika je i bogohulna s obzirom na činjenicu da je uoči pravoslavnog Uskrsa Rusija raketirala Odesu, ubivši nekoliko ljudi, među kojima i mladu majku i njenu tromjesečnu ćerku.

Ali najgore je što se od početka rata, ovakvi Duginovi stavovi uveliko emituju na popularnim Telegram kanalima, koje, prema novinarskim istraživanjima, direktno kontroliše Predsjednička administracija. .

Pravoslavni propovjednici su danas aktivno uključeni u opravdavanje rata, što istovremeno povećava njihov uticaj na rusko društvo. Zapravo, njihov zadatak je sakralizacija rata i smrti. Konkretno, oni izjavljuju da “naša narodna svijest vidi sveto značenje u ratu”. Jedan od prilično popularnih ruskih takozvanih „pravoslavnih psihoterapeuta“, Vjačeslav Borovskih, otvoreno kaže: „Shvatamo da u ovoj ratnoj zbrci, gdje se krv proliva i gradovi ruše, sija vječna svjetlost Uskrsa“.

Istovremeno, naglašava da se ne radi samo o Drugom svjetskom ratu protiv njemačkog fašizma, već i o aktuelnom ratu Rusije protiv Ukrajine. “Svi oni koji daju svoje živote u Ukrajini su nebeski ljudi. Ruski mladići nikada nisu sanjali ništa drugo osim smrti na bojnom polju”, tvrdi on. U suštini, ova ideologija se ne razlikuje od obuke bombaša samoubica od strane Al-Kaide ili ISIS-a. Istovremeno, Borovskih sam rat naziva “ponovnim ujedinjenjem Ukrajine sa Rusijom”. Ovo je samo jedan od brojnih primjera, ali vrlo opširno izražava kako se religiozno-konzervativna retorika u Rusiji danas pretvorila u radikalnu fašističku sektu, opravdavajući suludi agresivni rat i ubistva hrišćanskim konstruktima.

Na ovo posebno treba skrenuti pažnju svim onima koji vjeruju da je Rusija sposobna da postane centar „zdravog konzervativizma“.

CdM: Evropski parlament izrazio je zabrinutost zbog toga što Srpska pravoslavna crkva promoviše interes Rusije na Balkanu. Da li ste i koje analogije i sličnosti i razlike prepoznali između srpskog i ruskog društva i politike?

Kirilova: Nažalost, ne poznajem srpsko društvo toliko dobro. Međutim, čini mi se da se golim okom mogu uočiti sličnosti između ruske takozvane „strasne manjine“, koja aktivno podržava rat, i srpskih proruskih radikala. Ujedinjuje ih zajednička mržnja prema Zapadu, sakralizacija rata i vlastite istorije, i imperijalne konstrukcije odsječene od života, koje se stavljaju iznad ljudskog života.

I rusko i srpsko društvo u velikoj mjeri su podložni imperijalnim kompleksima. Raspad Jugoslavije je tragedija za proruske Srbe, kao što većina Rusa ne može da prihvati raspad Sovjetskog Saveza. Oba društva se lako manipulišu na osnovu religijskih i ideoloških konstrukcija i eksploatacije strahova, prvenstveno protiv Zapada.

Neke istorijske traume igraju veliku ulogu u stvaranju ovih strahova. U slučaju Rusije to je gubitak u Hladnom ratu, u slučaju Srbije, bombardovanje Jugoslavije 1999. godine.

Međutim, vidim i ozbiljne razlike između srpskog i ruskog društva. Prvo, srpsko društvo u cjelini je aktivnije i manje konformističko. To se ne odnosi samo na proruski, već i na prozapadni dio. Srpska omladina je u principu spremna da se integriše u zapadnu civilizaciju i nije neprijateljski raspoložena prema njoj. Istovremeno, ljudi su spremni da slobodno izražavaju svoje stavove. Stoga mi je i dalje teško da zamislim punu diktaturu u Srbiji.

Pored toga, geografski položaj Srbije je takav da je srpskom narodu veoma teško da se potpuno suprotstavi Evropi i misli o sebi van nje. Većina Srba svoju zemlju na ovaj ili onaj način doživljava kao deo evropske civilizacije i evropske istorije. Čini mi se da Srbija sama po sebi nije osuđena na imperijalni revanšizam ako nije vještački podstaknuta manipulacijom i propagandom.

Bombardovanje Jugoslavije jeste bilo prava trauma za mnoge Srbe, ali vremenom se to može preboljeti, posebno ako postanu potpuno svjesni konteksta u kome se to događalo, kao i svih Miloševićevih zločina koji su mu prethodili.

Međutim, da Rusija konstantno ne otvara tu ranu i koristi stalne istorijske analogije između srpske istorije i njenih aktuelnih zločina, možda bi raspoloženje srpskog društva bilo drugačije. Štaviše, čini mi se da ni Rusija nije bila osuđena na imperijalnu osvetu. Za razliku od srpskog društva, većina Rusa su prilično apolitični konformisti.

Oni formalno podržavaju rat, ali se istovremeno nadaju da se mogu što više distancirati od njega, zadržati iluziju udobnosti i živjeti tako da ih ova situacija direktno ne pogađa.

Začudo, rusko društvo mi se čini manje ideologiziranim nego srpsko. Pasivnost Rusa i njihova želja da vjeruju u propagandu kako bi održali iluziju udobnosti dovode do toga da je ruska većina zaista spremna da opravda sve zločine vlasti. Po mom mišljenju, u Rusiji je pokretačka snaga totalitarizma konformizam, dok u Srbiji vjerski faktor i istorijske traume igraju ozbiljniju ulogu. Ipak, vidimo da su manipulatori uspjeli pronaći slabe tačke oba naroda i efikasno ih iskoristiti za transformaciju javne svijesti.

Ljubomir Filipović (CdM)