Novi kredit za stare dugove. 110 miliona evra za koji se zadužuje kod Mađarske bh. entitet Republika Srpska (RS) biće namijenjen za otplatu starih dugova.

„Potpisivanje ugovora omogućiće nesmetano izvršavanje svih obaveza i realizaciju planirane politike Vlade Republike Srpske“, navode za Radio Slobodna Evropa (RSE) iz Ministarstva finansija RS.

Novac se uzima od Izvozno-uvozne banke Mađarske (EXIM).

EXIM banka se nalazi stopostotno u državnom vlasništvu, a kako navodi njihov vebsajt, oni su „zvanična izvozna kreditna agencija“ te zemlje.

EXIM banka je osnovana 1994. godine, a raspolaže imovinom od skoro pet milijardi evra.

Prema njihovoj klasifikaciji zemalja po riziku za investiranje, na skali od 1 do 7, BiH ima ocjenu 5, na nivou Crne Gore, Kosova i Moldavije. Jedine evropske zemlje sa lošijim rejtingom su Rusija (6), te Bjelorusija i Ukrajina (7).

„Zahvaljujući aktivnostima predsjednika Republike Srpske, gospodina Milorada Dodika, Mađarska je iskazala interes za finansiranje, te je Ministarstvo finansija Republike Srpske pristupilo pregovorima sa nadležnim institucijama“, navodi se u odgovoru za RSE.

Nije odgovoreno na pitanje RSE da li je ministarka finansija, Zora Vidović, potpisala ugovor u kreditu, obzirom da se u Odluci navodi da je ministar ovlašćen za to.

Rok otplate je 10 godina, fiksna kamata iznosi pet procenata, a zatezna dva procenta. Takođe je planirana i jednogodišnja odgoda plaćanja, tzv. „grace“ period.

O kakvoj banci se radi?

Kapital uglavnom dobijaju sa tržišta novcem, oni izdaju obveznice, a mađarska država garantuje za njih, pojašnjava Balint Salaj (Szalai), novinar mađarskog servisa RSE.

„Njihova poslovanja su često slična onome što radi Kina – finansiraju infrastrukturni projekat, nakon čega Mađarska traži da posao obavljaju mađarske kompanije, čime obezbjeđuju poslove u inostranstvu svojim saveznicima“, pojašnjava Salaj.

On kaže da su krediti EXIM banke takođe bili u centru pažnje javnosti zbog mnogih skandala.

Prije sedam godina, Andi (Andy) Vajna, poznati mađarski producent blizak Orbanu, dobio je od njih jeftin kredit veći od 22 miliona evra pod izgovorom da „pojača konkurentnost“ na tržištu.

Tim novcem je kupio mađarski drugi najveći TV kanal, TV2, od kojeg je napravio, kako kaže Salaj „propagandno glasilo za vlast“.

Ističe da su i drugi saradnici mađarskog premijera dobijali milionske kredite kojima su kupovali nekretnine u Budimpešti, uključujući i Orbanovog zeta, koji je tim novcem kupio nekoliko palata u glavnom gradu Mađarske.

Kako pojašnjava Salaj, EXIM banka je „zarobljena finansijska institucija“ prema tumačenju Evropske unije, što znači da ne može djelovati nezavisno od vlasti, i da je kao takva dio države.

„Njena misija je, na papiru, da pomogne mađarskim kompanijama da pojačaju svoje izvozne mogućnosti sa jeftinim kreditima. U stvarnosti, ona finansira najrazličitije poslove, a veliki dio njih je samo politički motivisan i nema veze sa izvozom“, rekao je Salaj.

On ističe da se mnogi klijenti EXIM banke nikad nisu bavili izvozom, ali da se o njihovom portfoliju malo zna, jer tvrde da je „poslovna tajna“.

Posljednja ozbiljnija procjena se desila 2016. godine, a tada su „Orbanovi politički saveznici dobili više od pola kredita EXIM banke“, kaže Salaj, i dodaje da većina njih nije izvozila ništa.

EXIM banka je dala kredit od 5,8 miliona evra tuzlanskom „Vodovodu i kanalizaciji„, prema ugovoru iz 2004. godine, čime je taj grad riješio problem vodosnabdijevanja.

U junu 2016, mađarski ministar spoljnih poslova i trgovine, Peter Sijarto (Szijjártó) na sastanku je obavijestio Mirka Šarovića, tadašnjeg ministra spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, da je otvorena kreditna linija od 61,5 miliona evra za podršku saradnji mađarskih i bh. kompanija.

Ima li RS prostor za novo zaduženje?

RS ima prostora za dodatna zaduženja, jer je Narodna skupština RS na sjednici 2. novembra donijela Odluku o dugoročnom zaduživanju, kojom se odobrava zaduženje do 1,08 milijardi KM (oko 555 miliona evra) u narednoj godini.

U entitetskom budžetu za 2023. godinu, za otplatu dugova je izdvojeno 922,4 miliona KM (oko 473,7 miliona evra), što je više nego duplo u odnosu na prošlu godinu, kada je za to bilo namijenjeno nešto više od 450 miliona KM.

Javni dug RS iznosi 5,087 milijardi KM (oko 2,6 milijardi evra), dok ukupni dug iznosi 6,096 milijardi KM (oko 3,16 milijardi evra), pokazuju podaci iz oktobra ove godine. To je 43,5 odsto procijenjenog bruto društvenog proizvoda (BDP) za 2022. godinu.

Prema entitetskom Zakonu o zaduživanju, dugu i garancijama, ukupan dug RS na kraju fiskalne godine ne može biti veći od 60 posto ostvarenog BDP u toj godini.

Zašto zaduženje kod Mađara?

Iz Ministarstva finansija nisu dali dodatna pojašnjenja osim toga da je Mađarska „iskazala interes za finansiranje“ zahvaljujući Dodiku.

Bivša ministarka finansija RS, Svetlana Cenić, za RSE ocjenjuje da će Republika Srpska tek u budućnosti osjetiti punu cijenu ovog kredita, jer se ne zna šta je Dodik obećao Orbanu u zamjenu za novac.

Ona podsjeća na nedavno postignuti sporazum između EU i Mađarske, oko deblokade djela evropskih sredstava namijenjenih toj zemlji, uz ispunjenje određenih uslova.

„Biće, jednostavno, te pare preusmjerene, uzmu od Evrope, onda kreditiraju, kamata pet odsto, biće ona još i veća za Republiku Srpsku, kako vrijeme prolazi, naredne godine će biti daleko veća, a ovo je kao, bratski, prijateljski – a šta je njemu Dodik obećao? E to ćemo da gledamo“, kazala je Cenić.

Ona ističe da se radi o kreditu koji je sa „ne baš malom kamatom“, te da privrednici sa kojima ona sarađuje od banaka često dobijaju bolje uslove.

„Ja sam poučena iz prošlosti, da nikada nije bilo nešto tako, od zemalja koje nam redovno ne daju pare, kod kojih se nikada nismo zaduživali. Sjetite se i da je Rusija dobila naftnu industriju na poklon, a mi smo dobili problem“, podsjeća Cenić.

Procjenjuje da, kao rezultat kredita, postoji mogućnost da se Mađarska uključi u energetski sektor RS, ili da RS isporučuje struju Budimpešti zbog novog kredita.

Ekonomista i bivši diplomata, Draško Aćimović, za RSE je izjavio da RS sada uzima kredit čija se kamata mjeri u procentima, a ne u promilima, zato što Savjet ministara BiH nije reagovao tokom pandemije COVID-19.

„Skoro sve države u svijetu su iskoristile mogućnosti na početku pandemije da restrukturiraju svoja vanjska dugovanja, i da uzmu jako povoljne kredite koji su se mjerili u promilima, kao što smo mi imali ponudu od MMF-a da uzmemo izuzetno povoljan kredit od 1,5 milijardi“, smatra Aćimović.

On ističe da su tadašnji uslovi MMF-a bili identični uslovima za kandidatski status u EU, koji su u međuvremenu dijelom ispunjeni, a koji u cjelini moraju biti ispunjeni.

„Takav nemar je u pitanju, jer ako je to učinjeno na nivou države, a znamo da se svi krediti na nivou države servisiraju iz oba entiteta, automatski je RS izgubila nečinjenjem Savjeta ministara vezanim za kreditni portfolio BiH“, rekao je Aćimović.

Na čelu Savjeta ministara u trenutno još važećem sazivu je Zoran Tegeltija, iz Dodikovog Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD).

Prema procjeni Aćimovića, novi kredit je podignut po trenutno vladajućim tržišnim uslovima.

„U suštini, ovo možemo gledati kao u kvizu, ‘pomoć prijatelja’, jednostavno i brzo se kreditira, bez nekakvih novih uslova“, ocijenio je Aćimović.

Saradnja RS i Mađarske

U posljednjih godinu dana, Viktor Orban i Milorad Dodik gaje sve bliže odnose, što se odražava i na odnose Republike Srpske i Mađarske.

Nakon prošlogodišnjeg sastanka dvojice lidera dogovorena je pomoć malim privrednicima od 100 miliona evra, od koje se trenutno materijalizovala samo pomoć poljoprivredi.

Iduće godine bi trebalo da počne izgradnja solarne elektrane na jugu BiH, vrijedne više od 50 miliona evra, čiji će većinski vlasnik biti kompanija „Lugos Renewables“ iz Budimpešte.

Nakon posljednjeg sastanka Dodika i Orbana u Budimpešti, polovinom oktobra, pojavila se ideja o stvaranju „energetske solidarne zajednice“, unutar koje bi RS izvozila električnu energiju u Mađarsku a zauzvrat dobijala naftu i naftne derivate.

Mađarska je ove godine već ulagala u RS. Ta zemlja je pomogla poljoprivrednicima u RS sa 35 miliona evra namijenjenih za kupovinu poljoprivrednih mašina.

Poljoprivrednici su, kako je pisao Radio Slobodna Evropa, mogli sami izabrati dobavljača i robu, pod uslovom da su mehanizacija, oprema ili alati proizvedeni u Mađarskoj.

Prema uslovima mađarskog programa, poljoprivrednici su morali da plate 30 odsto vrijednosti robe za koju su aplicirali.

To je prvi dio od 100 miliona evra pomoći koju je mađarski premijer, Viktor Orban, obećao tadašnjem članu Predsjedništva Bosne i Hercegovine, Miloradu Dodiku, na sastanku u Laktašima kod Banjaluke u novembru 2021. godine.

Još nema informacija kada, i da li će, biti odobreno ostalih 65 miliona evra.

(Radio Slobodna Evropa)