Serijom tekstova pod zajedničkim nazivom Evropa u Vojvodini, Nezavisno društvo novinara Vojvodine predstavlja vam rezultate istraživanja iskustava i kapaciteta vojvođanskih lokalnih samouprava u privlačenju sredstava iz evropskih fondova. Cilj NDNV-a je da se ukaže na značaj evropskih projekata za građane Vojvodine, ali i da se naznače problemi koje naše lokalne samouprave imaju u izuzetno bitnom, ali i kompleksnom procesu kreiranja, pripreme, apliciranja i realizacije evropskih projekata.

Niko, pa ni sami čelnici i glavni ljudi opštine ne mogu da se otrgnu utisku da je Irig, kada je u pitanju položaj, jedna od najidealnijih vojvođanskih opština. Opština Irig se nalazi u centralnom delu Srema, na južnim obroncima Fruške gore, malo izdvojena i skrajnuta, ali je saobraćajno relativno dobro povezana sa većim centrima, pre svega sa Novim Sadom i Beogradom. Nalazi se na glavnom magistralnom putu Novi Sad-Šabac, i u blizini železničkih veza i auto-puteva. Blizu je auto-put Beograd-Zagreb, sa druge strane planine dostupan je i auto-put prema Subotici i Budimpešti, a dobro je povezana i sa celom Fruškom gorom i njenim značajnim izletištima. Međunarodni aerodrom u Surčinu udaljen je svega 50 kilometara od Iriga.

Dobar geografski položaj meri se i činjenicom da većim delom svoje teritorije Irig leži u Nacionalnom parku Fruška gora, da se tu nalazi banjsko odmaralište u Vrdniku, sa lekovitom, termalnom vodom, kao i da se na njenoj teritoriji nalaze vredni kulturno-istorijski spomenici i manastiri. Razvijen je i vinski turizam, koji je veoma popularan među posetiocima Vojvodine. Kao što je i očigledno, a tako stoji i u Strategiji razvoja Opštine Irig od 2014. do 2020. godine, turizam kao privredna delatnosti je na njenoj teritoriji prepoznat kao jedan od “prioriteta i nosilaca ekonomskog razvoja zajednice”.

U poslednjih deset godina u ovoj opštini pokrenuti su određeni projekti koji bi trebali da zaista i iskoriste ovaj jedinstveni potencijal. Banja Vrdnik je dobila novi hotel, unutrašnjost banje je u nekoliko navrata renovirana, uglavnom novcem koje je obezbedila Pokrajinska vlada. Sekretarijat za zdravstvo i Sekretarijat za sport i omladinu te vlade ove godine su obezbedili sredstva u iznosu od 21 milion dinara za izgradnju dva nova otvorena bazena u Banji Termal, a završetak radova očekuje se krajem juna ili početkom jula 2015. godine. Urađeni su i određeni infrastrukurni radovi u blizini banje za potrebe novoizgrađenog hotela, a najveći investitori dolaze iz privatnog sektora. Činjenica da ova opština još uvek nije jedan od turističkih lidera u Vojvodini jeste poražavajuća, posebno za meštane, koji bi nakon devastacije navećih privrednih subjekata, spas od lošeg ekonomskog statusa mogli pronaći u ovoj delatnosti. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u prvom kvartalu 2015. godine prosečna neto zarada u Opštini Irig bila je na samom dnu vojvođanske lestvice i iznosila je 32.150 dinara, dok je republički prosek u istom periodu bio 42.714. Manje od 30.000 mesečno zarađivali su samo stanovnici Plandišta, Kovačice i Alibunara.

Putevi propali, ulična rasveta ne radi

Glavni turistički centar opštine – Banja Vrdnik, i pored velikog napretka ipak je mesto u kojem su putevi propali, ulična rasveta u nekim delovima ne radi, prodavnice i ugostiteljski objekti su malobrojni, a osnovne potrebe turista, kao što su bankomati, brza poštanska usluga ili informativni centar, jedva da postoje, a da ne govorimo o uslugama kao što su „rent a car”, turističke ture, iznajmljivanje bicikala, itd. Jednostavnim pozivom Autobuske stanice u Novom Sadu postaje jasno da ne postoji ni autobuska linija koja bi zainteresovane posetioce prevezla do ovog banjskog odmarališta. Bez obzira na to, stanovnici se sve više okreću turizmu, pa je u Vrdniku sve više privatnih prenoćišta, planinskih kućica za odmor i soba za noćenje.

Opštine sa ovakvim potencijalom imale su u budžetu EU projektovanom za period 2007. do 2013. godine mogućnost za finansiranje projekata koji se tiču unapređenja turizma. U pitanju su sredstva u okviru druge komponente IPA, koja se koriste za jačanje prekogranične saradnje kroz zajedničke lokalne i regionalne inicijative. Cilj je unapređenje privrednog i društvenog razvoja, kroz razmenu iskustava, obuke, finansiranje konkretnih ideja i slično, a oblasti na koje se fondovi ove komponente odnose su, između ostalog, životna sredina, prirodno i kulturno nasleđe, kultura i turizam.

Prema finansijskom okviru EU za period 2007-2013 godine, za drugu komponentu je izdvojeno oko 350 miliona eura za zemlje kandidate i potencijalne kandidate za članstvo. Od navedenog iznosa Srbija je za projekte u okviru druge IPA komponente imala na raspolaganju oko 70 miliona evra.

Iz evropskih fondova samo dva projekta

U periodu od 2007. do 2013. godine opština Irig sprovela je svega dva projekta koje je finansirala EU. Iz ugla evropskog novca, opština se bavila dvema veoma važnim oblastima, a to su razvoj komunalnog menadžmenta i unapređenje stanja u ovoj oblasti kada se radi o opštinskom servisu za građane, kao i jačanje usluga lokalne zajednice kada se radi o deci sa invaliditetom i njihovim porodicama.

Prvi projekat pod nazivom Razvoj komunalnog menadžmenta i organizacije Opštine Irig finansiran je iz Exchange 1 programa EU i odnosio se na razvoj ljudskih resursa. Opština je bila nosilac, a partner iz EU na realizaciji projekta bila je opština Arhus iz Danske. U okviru ovog projekta razvijen je Strateški plan za opštinske usluge, nova organizaciona šema komunalnog menadžmenta bazirana na IT sistemu, a sve to kroz razmenu iskustava sa EU ekspertima. Poseban akcenat stavljen je na edukaciju i podizanje kapaciteta zaposlenih u opštinskoj upravi, koji su upoznati sa standardima i načinom rada u Evropskoj uniji.

Irig je bio partner i na projektu Razvoj i jačanje usluga lokalne zajednice za decu sa invaliditetom i njihovim porodicama. Nosilac ovog projekta bila je Stara Pazova, a osim Iriga učestvovali su i Pećinci i Ruma. Novac iz fonda namenjenog socijalnoj inkluziji iskorišten je za mapiranje korisnika i porodica sa decom sa invaliditetom, kojima je obezbeđena pomoć psihologa, logopeda, dve negovateljice i vozača. Ovaj projekat sproveden je u periodu 2007. do 2008. godine.

Kao svoje neuspehe na polju privlačenja novca iz bespovratnih EU fondova u ovom periodu Opština je navela tri predloga projekta koji nisu prošli drugi krug ocenjivanja, i to: „Prekogranična valorizacija vinogradarstva i vinarstva”, “Vino istok – Integrisan i održivi razvoj vinske oblasti sa geografskim poreklom (Srem)” i projekat “Tko ako ne ja”.

Obuka i kapaciteti nedovoljni

Osnovni problemi za sprovođenje projekata koji se finansiraju iz fondova Evropske unije koji su u periodu 2007. do 2013. godine bili dostupni Srbiji i lokalnim samoupravama, u Irigu, ali i mnoštvu drugih opština u Vojvodini, bili su nedovoljni kapaciteti za njihovo kreiranje i sprovođenje. Jedan od gorućih problema manjih sredina je nedostatak znanja, odnosno stučnjaka za određenu oblast koja je za njih prioritetna. Osim toga, radnici u opštini, naviknuti na potpuno drugačije sisteme rada nego što je projektno finansiranje, žale se na nedostatak menadžerskih veština za projekte finansirane od strane EU. – Mala lokalna samouprava, nema dovoljno kadrova, nije oformljen projektni tim za izradu predloga projekata – naveli su iz ove opštine.

U Opštini Irig 2008. godine je osnovana služba koja ima zadatak da se bavi lokalnim ekonomskim razvojem kao Služba za privredu i lokalni ekonomski razvoj. Prema podacima Centra za ravnomerni regionalni razvoj ova kancelarija ima tri zaposlena, a u opštini su naveli da na pripremi i sprovođenju projekata radi svega jedna osoba. Među problemima koji se odnose na sprovođenje projekata naveli su i različite administrativne procedure sa obe strane ovog finansijskog lanca, kao posledica neusklađenosti sistema Srbije sa EU.

Preporuke za unepređenje stanja i povećanja broja projekata

EU je opredelila sredstva i za sledeći period, odnosno od 2014. do 2020. godine; jasno je da je potrebno aktivnije koristiti sredstva, pre svega u okviru pet IPA komponenata. Prva od njih pruža mogućnost za razvoj kapaciteta i znanja, a upravo se na nedostatak kapaciteta i znanja lokalne samouprave, u najvećem broju, žale. Prema uvidu u upitnik, koji su opštine popunjavale u okviru našeg istraživanja uočljivo je da one nemaju ideje i predloge kako bi mogli da reše svoje slabosti, jer smo u najvećem broju slučajeva ostali uskraćeni za ovaj odgovor.

Rešenja koja je u jednom od projekata koristila i Opština Irig su, između ostalog, fondovi za tehničku pomoć i tvining, uz pomoć kojih opštine mogu prevazići probleme koje su navele. Tehnička pomoć odnosi se na konsultantske usluge za pripremu različitih dokumenata, njihovo sprovođenje, obuku kadrova, pripremu projektne dokumentacije i slično. Tvining (twinning) obezbeđuje angažovanje stručnjaka iz država članica EU (tvining savetnici), na specifičnim projektima. Oba problema, odnosno nedostatak obučenosti i stručnjaka za određene oblasti, Opština Irig je navela kao prepreke u sprovođenju projekata.

Vrlo lako će zatim obučeni kadrovi uz pomoć stručnjaka moći da se posvete korišćenju novca koji im je namenjen kroz investicione projekte ili grantove. A nakon ulaska Srbije u EU, ako se to ikada desi, biće dostupni i mnogo ozbiljniji, komplikovaniji, ali i suštinski veoma važni strukturni fondovi, čija svrha je da se smanje razlike u razvijenosti novih i starih članica. Oni će omogućiti da se pokrenu opsežni radovi na modernizaciji, na primer, infrastrukture. Iskustva Bugarske i Rumunije, kao mlađih članica EU, pokazala su da su problemi koji usporavaju korišćenje ovih fondova u samoj organizaciji zemlje – pre svega nedostatku iskustva. Za Srbiju će biti interesantan i primer Hrvatske koja je tek godinu dana članica ove zajednice.

U svakom slučaju, treba biti spreman!

Maja Leđenac

(Tekst je nastao kao deo projekta „Pregled, analiza i predstavljanje realizovanih projekata lokalnih samouprava na teritoriji AP Vojvodine finansiranih od strane EU u periodu 2007-2013“, koji sprovodi Nezavisno društvo novinara Vojvodine, a finansira Pokrajinski sekretarijat za međuregionalnu saradnju i lokalnu samoupravu. Sadržaj priloga je isključivo odgovornost realizatora projekta i ni na koji način ne odražava stavove i mišljenje Sekretarijata.)