Tek nešto više od mesec dana otkako je rezervat prirode “Gornje podunavlje” UNESCO proglasio delom petodržavnog evropskog rezervata Mura-Drava-Dunav, u delu “Evropskog Amazona” u Srbiji uklonjeni su svi kontejneri sa oboda desetak vikend naselja unutar granica zaštićenog područja. Epilog: gomile smeća u najznačajnijem rezervatu prirode u ovom delu sveta.

Iza ovakvog poteza stoji odluka vladajuće većine Skupštine grada Sombora da se smeće iz vikend naselja odnosi “dok traje sezona”.

Međutim, zbog pandemijskog turizma skrovita naselja na tromeđi Srbija-Hrvatska-Mađarska na levoj obali Dunava i rukavcima postala su vikend destinacija za sve veći broj posetilaca, koji ne biraju u koje će doba godine iza sebe ostaviti smeće.

O gomilama smeća “na obodima najznačajnijeg rezervata prirode u ovom delu sveta” u jeku pandemije prošle godine, ali i uoči svečanog proglašenja “Evropskog amazona”, izveštavao je  u više navrata lokalni portal SOinfo.

“Na mestu odlagališta smeća, ranije su postojala četiri kontejnera koji su uklonjeni iz nepoznatih razloga. Nakon odnošenja posuda za odlaganje, građani su ipak nastavili – na istom mestu – da bacaju otpad”, javila je čitateljka portalu SOinfo u julu ove godine.

Ubrzo, volšebno, u svim vikend naseljima na teritoriji Sombora značajno je povećan broj kontejnera.

UNESCO je 15. septembra ove godine, na sastanku održanom u Abudži u Nigeriji, proglasio prvi na svetu petodržavni rezervat biosfere koji se proteže Austrijom, Slovenijom, Hrvatskom, Mađarskom i Srbijom. Područje od 930.000 hektara i 700 kilometara rečnog toka Mure, Drave i Dunava uključujući Gornje Podunavlje službeno je postalo najveće zaštićeno rečno područje u Evropi.

Rezervat najčistijeg Dunava i najveći dom evropskog jelena u Srbiji

“Gornje Podunavlje je zaštićeno prirodno dobro I kategorije, koje se prostire uz levu obalu reke Dunav. Deo je velikog ritskog kompleksa koji se proteže i kroz susedne zemlje Mađarsku (Nacionalni park Dunav-Drava) i Hrvatsku (Park prirode Kopački rit), sa kojima čini ekološki jedinstvenu celinu. Deo je velikog rezervata biosfere Bačko Podunavlje koji se nalazi na severozapadu Vojvodine koji čini Evropski Amazon i predstavlja jednu od najočuvanijih ritsko-močvarnih celina na čitavom toku Dunava, koji se razlio u nepreglednu mrežu rukavaca i kanala kroz ritske plavne šume Rezervata biosfere Bačko Podunavlje, upisan u UNESCO svetsku listu  juna 2017. godine.

U rezervatu je prisutna 51 vrsta sisara, 248 vrsta ptica, 50 vrsta riba, 11 vrsta vodozemaca, 9 vrsta gmizavaca, veliki broj beskičmenjaka, od kojih se izdvaja fauna leptira sa preko 60 vrsta dnevnih leptira i više od 1000 biljnih vrsta. Gornje Podunavlje naseljava najbrojnija populacija evropskog  jelena u našoj zemlji”, navodi se na sajtu JP “Vojvodinašume” koje upravlja rezervatom.

U području rezervata u Srbiji, na samoj tromeđi sa Hrvatskom i Mađarskom, postavljeni su novi putokazi biciklističke staze EUROVELO 6 i table sa odredištima i oznakom “Amazon of Europe”. Mesec i nešto dana kasnije – kontejneri su sa svih lokacija nestali, a smeće je niklo.

Nezanemarljiv broj stalnih i povremenih stanovnika vikend-naselja Mrtva Baračka, Baračka, Darežifok, Vagoni, Dondo i drugi već su navikli da s vremena na vreme “kontejneri odu, pa se vrate”.

U očiglednom nedostatku sistemskog rešenja, neki “vikendaši” smeće “krijumčare” do kućne adrese u Somboru, Novom Sadu, Beogradu, dalje. Neki ga ostavljaju na mestu “nevidljivih” kontejnera, a neki ga, svakako, bacaju u prirodu.

U međuvremenu, državne i lokalne institucije ne mogu da se dogovore čija je nadležnost za smeće u rezervatu prirode. Dok iz JP Vojvodinešume upiru prstom u činjenicu da vikend naselja sve više počinju da liče na urbana, te samim tim treba da budu briga lokalne vlasti u opštinama Sombor i Apatin, komunalno preduzeće već godinama pokušava da dođe do evidencije vlasništva vikendica koje ne postoje u katastru.

Razlog je činjenica da su objekti sredinom prošlog veka nicali između starog i novog toka Dunava u nebranjenom plavnom području. Odmarališta su gradila tada jugoslovenska državna preduzeća, banke i fabrike, a gradili su i tadašnji građani SFRJ iz Srbije i Hrvatske, kao i oni iz susedne Mađarske. Naselja su ostala van katastra sa nepotpunom i neadekvatnom evidencijom vlasništva u šumskom gazdinstvu JP Vojvodinašume.

Gde sa smećem kada nema kontejnera?

Za upravljanje otpadom unutar rezervata a pre svega u šumama, prema Zakonu o šumama i Zakonu o zaštiti prirode, nadležno je JP Vojvodinašume  koje je korisnik i upravljač zaštićenih područja.

Međutim, kako se navodi u odgovoru na naše pitanje “Da li postoji sistemsko rešenje za upravljanje čvrstim otpadom u zaštićenom području Gornje Podunavlje, konkretno u vikend naseljima koja se nalaze u granicama rezervata?”, rečeno nam je da se “upravljanje otpadom u vikend naseljima mora razdvojiti od ostalih površina u rezervatu”.

“U šumskim upravama se vodi nedeljna i mesečna evidencija o sakupljenom otpadu. Na nekim lokacijama, sa lokalnom zajednicom smo organizovali i volonterske akcije za sakupljanje otpada.”, navodi za VOICE izvršni direktor za šumarstvo, ekologiju i razvoj dr Marko Marinković.

Prema njegovim rečima, pitanje upravljanja čvrstim otpadom u vikend naseljima koja se nalaze u rezervatu već nekoliko godina nije do kraja rešeno sa lokalnom samoupravom, odnosno javnim komunalnim preduzećem.

Marinković smatra da odnošenje smeća u “sezoni” sa malim brojem kontejnera i pražnjenjem jednom do dva puta nedeljno – nije adekvatno rešenje.

“To je nedovoljno u odnosu na broj objekata u vikend naseljima jer smo kao upravljač na ovaj problem ukazivali nadležnom komunalnom preduzeću. Tako smo i ovaj problem pokušali i sami da ublažimo i saniramo, pa smo sa čuvarskom službom sakupljali i odnosili sav otpad koji se nalazi van kontejnera. Nekoliko puta smo skretali pažnju da odlaganje čvrstog otpada mora biti tokom cele godine a ne samo tokom turističke sezone, jer vlasnici i korisnici objekata u vikend naseljima u njima borave i tokom zimskog perioda. Nerešenim statusom odnošenja dnevnog i kabastog otpada stvara se mogućnost za otvaranje novih mini deponija po obodnim delovima rezervata, kao i kraj putne infrastrukture”, kaže dr Marinković za VOICE.

Dodaje da će se Vojvodinašume ponovo obratiti JKP Čistoći Sombor za rešavanje ovog problema.

“Svakako, ova problematika je primarno u nadležnosti lokalnih organa, jer se radi o vikend naseljima koja poprimaju dosta odlika urbanih naselja u kojima sve češće njihovi žitelji borave tokom cele godine”, objašnjava dr Marinković.

U odgovoru na pitanja VOICE-a, napomenuto je da su se iz JP Vojvodinašume prošle nedelje obratili JKP Čistoći u Somboru sa urgencijom da uklone kabasti otpad. Prošle nedelje je JKP Čistoća osim kabastog otpada odnela i kontejnere.

Iz JP Vojvodinašume, na kraju, apeluju na vlasnike i korisnike vikend objekata da “svoj otpad ponesu sa sobom u periodima kada nema kontejnera u vikend naseljima”.

Iz somborske JKP Čistoće potvrdili su za VOICE da su “vlasnici vikendica u vikend naseljima u kojima je moguće izvršiti uslugu, uvedeni u sistem naplate za period od 15.04. do 15.10. Za navedeni period su dostavljeni kontejneri i usluga se vršila u režimu pražnjenja dva puta nedeljno”.

“Kontejneri će, ukoliko ne bude izmena gradske Odluke, biti ponovo vraćeni na lokacije na kojima su se nalazili, 15. aprila 2022. godine.”, navodi se u odgovoru JKP Čistoće Sombor uz napomenu da nemaju saznanja da postoje drugi dogovori između uprave Grada Sombora i  JP Vojvodinašuma u vezi sa rezervatom.

A u međuvremenu: iako su komunalni radnici uklonili divlje deponije iz naselje Kenđija i Baračka, na istim lokacijama se ponovo gomila smeće.

(Ekipa VOICE)