Ditët e katërta rajonale të Srgjan Alleksiq do të mbahen më 5 dhe 6 dhjetor në Zagreb, të organizuara nga Parlamenti Qytetar i Helsinkit i Banja Lukës, Rrjeti për Ndërtimin e Paqes nga Bosnja dhe Hercegovina, Shoqata e Pavarur e Gazetarëve të Vojvodinës nga Novi Sadi, Shoqata për Promovimin e Kulturës, Artit dhe Tolerancës Mediale „Lupiga – bota përmes syve të zakonshëm“ nga Zagrebi dhe Instituti i Medias i Malit të Zi nga Podgorica.

Eventi, i cili ka qenë një nga vendet e rralla të dialogut autentik rajonal për vite me radhë, mbledh përsëri gazetarë, studiues, aktivistë dhe artistë të përkushtuar ndaj së vërtetës, guximit dhe solidaritetit – vlera të mishëruara simbolikisht nga Srgjan Alleksiq. Kur organizatat nga rajoni lançuan Ditët e Srgjan Alleksiq katër vjet më parë, qëllimi ishte i thjeshtë por ambicioz: të rivendosej dhe forcohej hapësira publike në të cilën guximi, solidariteti, gazetaria profesionale dhe dinjiteti njerëzor vlerësohen përsëri si vlera themelore shoqërore.

Edhe pse kanë kaluar më shumë se tre dekada që nga vdekja e Srgjanit, kur ai u vra brutalisht në vitin 1993 në qendër të Trebinjes, jo shumë larg stacionit të policisë dhe tregut ndërsa mbronte fqinjin e tij boshnjak, hapësira post-jugosllave ende përballet me të njëjtat forca të së keqes kundër të cilave ai u ngrit: nga urrejtja, dehumanizimi dhe harresa e organizuar. Ditët që mbajnë emrin e tij nuk janë thjesht një program përkujtimor, por një hapësirë ​​politike dhe morale rezistence, një përpjekje e vazhdueshme për të folur për shoqërinë përmes vlerave dhe jo përmes propagandës, përçarjes dhe frikës.

Programi i këtij viti, i cili do të mbahet në Sallën e Madhe të Shoqatës së Gazetarëve Kroatë në Zagreb, e artikulon qartë këtë ambicie. Që në panelin e parë – „Kujtesa si rezistencë“ – janë mbledhur zëra relevantë nga Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia dhe Mali i Zi: Nicolas Molla, Davorka Turk, Edin Ramulliq dhe Slagjana Kavariq Mandiq, të moderuar nga Senna Shimek. Nga perspektiva të ndryshme, ata hetojnë se si instrumentalizohen ose fshihen kujtimet kolektive dhe si mund ta luftojmë atë me një fjalim publik të përgjegjshëm dhe një kulturë të kujtesës – domethënë, ata drejtojnë një bisedë rreth asaj se kush e kontrollon kujtesën sot, kush e falsifikon atë dhe kush e ruan atë.

Në një rajon ku shtetet shpesh përpiqen t’i fshehin krimet, të shpërblejnë autorët dhe të ndëshkojnë ata që thonë të vërtetën, rezistenca e vetëorganizuar e shoqërisë civile mbetet e vetmja pengesë e vërtetë drejt harresës. Pikërisht këtë tregojnë iniciativat afatgjata të organizatave nga BiH, Serbia dhe Kroacia: nga zbardhja e krimeve të luftës, përmes të dhënave të të zhdukurve, deri te përkujtimet që mbahen pavarësisht pengesave institucionale. Lufta kundër harresës është shndërruar në një luftë kundër regjimeve që prodhojnë në mënyrë aktive amnezi.

Programi i ditës së parë sjell më pas një shfaqje të filmit dokumentar „Vera e Ramizos“ (2025) nga gazetari dhe autori Dejan Kozhull, e ndjekur nga një fjalim i shkurtër nga autori dhe një i ftuar special. Filmi trajton gjurmët intime të traumave të luftës në jetën moderne, duke konfirmuar edhe një herë se kultura rajonale e kujtesës shpesh mbrohet sot pikërisht përmes punës së pavarur të autorit, gazetarëve dhe regjisorëve.

Dita e parë përfundon me hapjen e ekspozitës „Paqe me një fytyrë femërore“, një projekt i rëndësishëm që kujton padukshmërinë e grave në narrativat e luftës dhe në kujtesën zyrtare, dhe do të prezantohet në Zagreb nga Lilana Sinickoviq dhe Millena Karapetroviq. Kështu, Ditët e Srgjan Alleksiq kundërshtojnë simbolikisht trendin e militarizimit dhe agresionit patriarkal, të cilat po e përmbytin përsëri hapësirën politike të rajonit. Në të kundërt, kemi një këmbëngulje të vazhdueshme që luftërat e viteve 1990 të ndalojnë së shikuari përmes një lente militarizuar, mashkullore, nacionaliste dhe që zërat e grave të vendosen më në fund në qendër.

Dita e dytë e aktivitetit fillon me Bibliotekën e Gjallë, në orën 14:30, përmes bisedave të drejtpërdrejta me njerëz, biografitë e të cilëve mbajnë barrën e diskriminimit, luftës ose margjinalizimit. Ana, Natasha, Maja, Millijana, Fikret dhe Nesib do të ndajnë përvojat e tyre të jashtëzakonshme përmes historive personale. Në kontekstin e urrejtjes në rritje ndaj njerëzve të ndryshëm – migrantëve, personave LGBT, gazetarëve, grave… – ky program interesant dhe prekës shërben si një korrigjues i fortë i politikave publike që i perceptojnë të drejtat e njeriut si një formalitet të thjeshtë.

Pas kësaj vjen paneli „Gazetarët Kundër Harresës – Në shënjestër të shovinistëve në pushtet“, një bisedë rreth gazetarisë në një kohë kur autoritetet në të gjithë rajonin po përpiqen të shtypin fjalën publike përmes padive SLAPP, fushatave të shpifjes, linçimeve mediatike dhe dhunës politike. Pjesëmarrësit janë Tomisllav Markoviq, Mellita Vrsalbo, Boro Kontiq dhe Brano Mandiq. Pjesëmarrësit vijnë nga vende ku gazetaria profesionale pothuajse barazohet me aktivizmin politik, por jo sepse janë aktivistë, por sepse sot e vërteta dhe interesi publik janë kategori subversive në vendet që i ndërtojnë sistemet e tyre mbi gënjeshtra dhe bindje. Fituesit e mëparshëm të çmimit „Srgjan Alleksiq“ kanë treguar se gazetaria profesionale sot është fjalë për fjalë një akt guximi qytetar.

Programi i këtij viti thekson gjithashtu rëndësinë e rezistencës ndaj militarizimit dhe kremtimit të luftës: në orën 18:15 do të mbahet prezantimi „Pse ngritëm një monument për dezertorët“, në të cilin Gjurgjica Ciliq dhe Srgjan Qeshiq do të flasin për rëndësinë simbolike dhe politike të ngritjes së një monumenti për ata që refuzuan të merrnin pjesë në luftë. Në shoqëritë ku „heronjtë“ e armëve ende shpërblehen kryesisht, njohja publike e dezertorëve përfaqëson një hap prapa dhe një koment të fuqishëm moral mbi momentin në të cilin jetojmë.

Kurora e programit është ndarja ceremoniale e Çmimit Rajonal për Gazetari „Srgjan Alleksiq“, në orën 19:30, e cila do të drejtohet nga Domagoj Novokmet. Çmimi, i cili u jepet çdo vit gazetarëve që mbrojtën me këmbëngulje dhe pa kompromis interesin publik, ka shkuar prej kohësh përtej kufijve të profesionit: është bërë një simbol i njohjes shoqërore për ata që luftojnë kundër harresës dhe kundër normalizimit shovinist të së keqes. Të gjithë laureatët e mëparshëm kanë treguar se si duket guximi profesional në praktikë – pavarësisht kërcënimeve, presioneve dhe përpjekjeve për disiplinë politike.

Sipas vendimit të këtij viti të jurisë, fituesit janë:

• Barbara Matejciq (kategoria „Për guxim“) – për punën kërkimore që demonstron standardet më të larta të gazetarisë, rindërton me saktësi dhe pa sensacionalizëm një ngjarje lufte që ka mbetur e shtrembëruar për dekada dhe ndan faktet nga mitet;
• Milla Vukceviq (kategoria „Për kontribut në komunitet“) – për filmin dokumentar „Vëlla“, një dëshmi prekëse për njerëzimin, bamirësinë, guximin dhe sakrificën në një kohë kur Mali i Zi po përballet me përpjekje të forta për të kundërshtuar faktet historike;
•  N1 Serbia (kategoria „Për median“) – si një shembull se gazetaria e pavarur nuk është një luks, por një shtyllë e domosdoshme e demokracisë në një shoqëri nën presion, në të cilën mediat mbeten vija e fundit e mbrojtjes së interesit publik;
• Një pllakë e veçantë iu dha një grupi gazetarësh nga Novi Sadi për punën e tyre të shquar, të përkushtuar dhe solidare gjatë protestave aktuale studentore dhe civile në Serbi – një grup që, përmes punës së tyre të përbashkët, pavarësisht 89 sulmeve fizike ndaj gazetarëve në një vit (gjysma e të cilave u kryen nga policia), tregoi se lufta për interesin publik është mbi konkurrencën, „ekskluzivitetet“ dhe dallimet editoriale.

Fituesit e këtij viti, ashtu si ata të viteve të kaluara, vijnë nga i njëjti kontekst: nga radhët e gazetarëve dhe redaksive që refuzojnë të heshtin dhe që paguajnë një çmim të lartë për këtë.

Fituesit e mëparshëm të Çmimit Rajonal për Gazetari „Srgjan Alleksiq“ në vitin 2022

• Për guxim: Tamara Skrozza
• Për kontribut në komunitet: Viktor Ivanciq
• Për median: Portali KRIK

në vitin 2023

• Për guxim: Bojana Jovanoviq (KRIK)
• Për kontribut në komunitet: Haris Rovcanin (Detektor)
• Për median: Portali i Lajmeve

në vitin 2024

• Për guxim: Teofil Panciq
• Për kontribut në komunitet: Vanja Stokiq dhe Ajdin Kamber
• Për median: portali 021
• Çmimi pas vdekjes: Bojan Tonciq

Ditët e Srgjan Alleksiq në Zagreb nuk janë vetëm një program kulturor, as vetëm një ngjarje përkujtimore. Ato janë një platformë rajonale kundërshtimi ndaj manipulimit të së kaluarës, fshirjes së përgjegjësisë dhe valës së re të revizionizmit nacionalist. Ato janë një kujtesë se drejtësia, solidariteti dhe e vërteta nuk janë „ideale“, por parakushte për të folur për një shoqëri të shëndetshme në përgjithësi.

Në një kohë kur dhuna ndaj gazetarëve dhe aktivistëve është normalizuar dhe hapësira publike është e mbyllur, Ditët e Srgjan Alleksiq mbeten një nga ngjarjet e rralla rajonale që lidhin në vend që të ndajnë. Pikërisht për këtë arsye, këtë vit, Zagrebi – në kohën e marshimeve antifashiste në të cilat qytetarët ngrihen kundër përpjekjes për të ustashizuar Kroacinë – nuk do të jetë vetëm mikpritësi, por edhe një simbol i rezistencës së përbashkët kundër të gjitha formave të padrejtësisë. Në këtë kuptim, manifestimi në Zagreb nuk është vetëm një ngjarje kulturore ose gazetareske. Është një akt kolektiv i vetëmbrojtjes morale dhe politike.

Dhjetori i vitit 2025 në Zagreb nuk do të jetë thjesht një datë në kalendar, por një tjetër konfirmim se Srgjan Alleksiq nuk është thjesht një hero i së kaluarës. Ai është masa e moralit tonë të tanishëm. Pasqyra e shoqërive tona. Një shenjë se ku duhet të shkojmë.

Dhe „Ditët“ që mbajnë emrin e tij na kujtojnë diçka që kemi tendencë ta harrojmë në këtë rajon:

E keqja fiton vetëm aty ku njerëzit e mirë tërhiqen.

Dhe e mira fiton kur dikush ngrihet në këmbë.

Si Srdjani.

Ose, sipas fjalëve të babait të tij Rade Alleksiq: „Ai vdiq duke bërë detyrën e tij njerëzore.“

Përkthyer nga: Lenka Rabasović

Dinko Gruhonjić (Autonomija)

Tekst je napisan uz podršku Pro Peace Beograd, u okviru projekta “Jedan dan u mesecu”