Godišnji izvještaji Stejt departmenta, EU i nevladinih organizacija širom Evrope pokazuju širok spektar tehnika koje Rusija, kroz svoje poluge oštre moći (uključujući SVR i GRU), koristi za politički uticaj. U njima se prezentuju detalji o sprovođenju takvih aktivnosti za koje se vjeruje da imaju za cilj promjenu u evropskoj politici i donošenju odluka, a samim tim i slabljenje NATO i EU, navodi se u Analizi Digitalno forenzičkog centra DFC.

Oslobađajuća presuda Višeg suda u Podgorici za slučaj terorizam u pokušaju iz 2016. godine, bacila je sjenku na ulogu dva pripadnika ruske vojno-obavještajne agencije GRU u tom događaju. Ne ulazeći u tumačenje sudskih odluka, bitno je navesti činjenice koje nedvosmisleno ukazuju na umiješanost agenata GRU u dešavanja na dan parlamentarnih izbora u oktobru 2016. godine u Crnoj Gori. DFC je u studijama Uloga Rusije na Balkanu: Slučaj Crne Gore i Ruske hibridne aktivnosti na Zapadnom Balkanu – Igra u Sjenkama ukazao na ulogu Rusije i ruskih državnih organa u pokušaju zaustavljanja Crne Gore na putu u članstvo u NATO i EU.

Prema podacima Britanskog instituta za bezbjednost, RUSI – ruski 161. Centar za specijalne operacije ( Центр подготовки специалистов специального назначения) dobio je zadatak da 2016. godine sprovede aktivnosti na sprečavanju ulaska Crne Gore u NATO. U slučaju koji je u javnosti poznat kao državni udar iz 2016. godine, aktivnu ulogu je imao Vladimir Moisejev (Popov) pripadnik jedinice za specijalne operacije GRU 29155 koja je potčinjena tom centru. On je i danas aktivni pripadnik te jedinice. Takođe, on je kao specijalista za likvidacije i sabotaže bio angažovan u prvim danima ruske agresije na Ukrajinu s ciljem da fizički likvidira političko vođstvo te države u Kijevu.

Lažno ime koje je Moisejev koristio od stupanja u jedincu 29155 je Vladimir Popov. Prije njegovog angažovanja u Crnoj Gori, takođe pod kodnim prezimenom Popov, učestvovao je u sabotažama i hibridnim aktivnostima u Bugarskoj i Moldaviji. U jedinici za specijalne operacije istakao se kao stručnjak za eksploziv i improvizovane eksplozivne naprave, pa je 2011. godine dobio zadatak da napravi eksplozivnu napravu po egzaktnim specifikacijama. Iz dopisa koji je poslao svom šefu Andreju Averejanovu iz 2011. godine može se vidjeti kako se ova jedinica pripremala za napade na skladišta oružja u državama članicama NATO. U tom dopisu navodi se da je improvizovana eksplozivna naprava spremna za upotrebu.

Averjanov je komandant grupe 29155 i jedan od ljudi od najvećeg povjerenja Vladimira Putina iz para-obavještajnog sektora. On je nakon smrti vođe paravojne grupe Vagner Jevgenija Prigožina postavljen na njegovo mjesto kao šef GRU za operacije u Africi i po prvi put je učestvovao na sastancima sa Putinom i drugim visokorangiranim predstavnicima Kremlja.

U junu 2012. godine nepoznati izvršioci detonirali su improvizovanu eksplozivnu napravu u skladištvu municije u Bugarskoj. U tom skladištvu nalazila se artiljerijska municija koja je trebala da bude tranportovana u Gruziju. U tom periodu Gruzija je nabavljala naoružanje za svoju vojsku jer je tri godine prije toga Rusija izvršila vojnu invaziju na tu državu. Po istrazi koju je sprovela istraživačka mreža Belingcat, ustanovljeno je da su pripadnici jedinice 29155 odgovorni za ovu sabotažu. Usanovljeno je da je Vladimir Moisejev planirao da na dan eksplozije bude u Bugarskoj, odnosno da se iz Odese u Ukrajini prebaci automobilom do bugarskog grada Varne na Crnom moru.

Moisejev nalazio u Bugarskog neposredno prije druge sabotaže u skladištu municije u Bugarskoj 21. marta 2015. godine i da se tamo sastao sa pukovnikom GRU Ivanom Terentievim koji je prvi zamjenik Andreja Averjanova. Moisejev je u Bugarsku doputovao sa istim pasošem sa kojim je ušao u Srbiju neposredno prije parlamentarnih izbora u Crnoj Gori 2016. godine. Kao i u Srbiji, predstavljao se kao agent za pomorsko osiguranje i njegov pasoš je glasio na ime Vladimir Popov. U sabotažama jedinice 29155 u Bugarskoj poginulo je troje ljudi a 18 je ranjeno. Te eksplozije su izazvale seizmički potres od 1,5 stepeni po Rihterovoj skali. Po javno dostupnim podacima, lažni pasoši koje su koristili agenti GRU prilikom putovanja odnosno pripremanja tih sabotaža imali su iste serijske brojeve, kao što je bio slučaj i sa pasošima agenata GRU Aleksandra Miškina i Anatolija Čepige koji su osumnjičeni za trovanje bivšeg ruskog obavještajca Sergeja Skripalja u Velikoj Britaniji.

Indikativno je da je Moisejev 2014. godine, po nalazima službi bezbjednosti Moldavije, učestvovao u pokušaju destabilizacije te zemlje uoči potpisivanja sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa EU. Po tim navodima on je u tom periodu organizovao obuke za lokalne paravojne formacije iz Moldavije u Rostovu ( Rusija). Moldavija je nalazi na udaru ruskih hibridnih aktivnosti zbog svojih proevropskih aspiracija. Regija Pridnestrovlje je proglasila nezavisnost od Moldavije 1990. godine. U toj regiji se nalazi 1500 ruskih vojnika koji sebe nazivaju pripadnicima mirovne misije. Nakon ruske agresije na Ukrajinu, Moldavija je izrazila zabrinutost da bi Rusija mogla da iskoristi Pridnestovlje za pokretanje novog fronta prema Ukrajini.

Drugi ruski državljanin čije ime se vezuje za slučaj terorizam u pokušaju u Crnoj Gori je pripadnik GRU Eduard Šišmakov. Šišmakov je putovao u Srbiju 2016. godine pod imenom Eduard Širokov. Pasoš na prezime Širokov je izdat od ruskih državnih organa u avgustu 2016. godine, dva mjeseca prije pokušaja državnog udara. Šišmakov je visokorangirani operativac GRU koji je od 2013. godine služio kao ruski pomorski vojni ataše u Poljskoj. On je 24. januara 2014. godine učestvovao na sastanku na visokom nivou bezbjednosti sa poljskim Savjetom bezbjednosti. Iste godine, Šišmakov je u Poljskoj proglašen za persona non grata zbog pokušaja vrbovanja poljskog državljanina. On ima adresu stanovanja u Sankt Peterburgu, a prema navodima Belingketa ta adresa pripada korporativnom stambenom kompleksu u vlasništvu GRU.

Prisustvo agenata GRU u Beogradu neposredno prije i nakon paralamentarnih izbora u Crnoj Gori je neosporno. Iz evidencije Hotela Majestic u Beogradu vidi se da je Vladimir Moisejev ( Popov) boravio u tom hotelu četiri puta od 29. septembra do 22. oktobra 2016. godine. Indikativno je da je Moisejev kao kontakt osobu prilkom registracije u Hotelu naveo Nikitu Minina kao saradnika u časopisu Morsko osiguranje. Belingket je kasnije utvrdio da je ovaj časopis paravan GRU za putovanje pripadnika ove jedinice u zemlje Evrope, kao i da je Minin bivši pripadnik ruske jedinice za specijalne operacije Spetsnaz 48427. Istraga je pokazala i da su pomenuti agenti GRU posjedovali legalne pasoše dok su boravili u Beogradu, ali pod lažnim imenima. Ispostavilo se da je riječ o istoj seriji pasoša koje su koristili ruski špijuni u pokušaju trovanja u slučaju Skripalj. Poput svojih kolega iz GRU, Anatolija Čepige i Aleksandra Miškina, koji se sumnjiče za slučaj Skripalj, Moisejev i Šišmakov nalaze se u ruskim bazama podataka sa dva paralelna identiteta.

Zainteresovanost domaće i međunarodne javnosti za slučaj terorizam u pokušaju kulminirala je nakon što je premijer Srbije Aleksandar Vučić 24. oktobra 2016. godine, obavjestio javnost o pokušaju destabilizacije Crne Gore. Nesporne činjenice koje ukazuju na ono što je tadašnji premijer Srbije nazvao element inostranosti vide se u dokazima koje su državni organi Srbije ustupili Crnoj Gori. Na konferenciji za medije, Aleksandar Vučić je izjavio da su bezbjednosni organi Srbije došli do nepobitnih i materijalnih dokaza da su između ostalog i na teritoriji Srbije pripremane različite ilegalne aktivnosti za teritoriju Crne Gore. Vučić je rekao da su određena lica pratila putanju kretanja predsjednika vlade Crne Gore iz dana u dan, iz minuta u minut, i obavještavala druga lica o tome. Pomenuo je da su među dokazima u vezi sa planiranim aktivnostima u Crnoj Gori fotografije, snimci, uniforme, direktna priznanja i zaplijenjen novac u iznosu od 125 hiljada eura, te da su neka lica privedena i nalaze se pod kontrolom srpskih vlasti, precizirajući da su radili sa ljudima zbog kojih se može reći da postoji element inostranosti. Takođe, prema Vučiću, predsjednik Vlade Crne Gore je praćen korišćenjem najasavremenije opreme koju posjeduju samo najmoćnije države svijeta.

Sudskim vještačenjem zaplijenjenih telefona utvrđeno je da su njihovi operativni sistemi izmijenjeni (rutovani), odnosno da je nesporno utvrdjeno da su oduzeti telefoni pripremljeni i imali mogućnost da se ne mogu prisluškivati.

Osim zaplijenjenog, nesporan je i transfer novca koji je Eduard Šišmakov poslao svjedoku saradniku Sinđeliću 25. septembra 2016. godine, što je potvrdila i nezavisna istraga FBI, ali i zvanični podaci banke putem koje je transakcija sprovedena.

Kopija uplatnice koja prikazuje transfer novca od Šišmakova ka Sinđeliću, sa adrese u Moskvi – Хорошевское шоссе, 76, koja je poznata kao sjediše GRU

Ananije Nikić je osumnjičen za stvaranje kriminalne organizacije koja je pokušala da izvede državni udar u Crnoj Gori. Po iskazu svjedoka Slavka Nikića u sudskom postupku, Ananije Nikić ga je upoznao sa pripadnikom FSB za specijalne zadatke i tražio od njega da uradi nešto na prostoru Crne Gore što bi izazvalo interesovanje široke javnosti. Ananije Nikić je uhapšen u Rusiji po potjernici interpola, ali mu je Ruska Federacija dodijelila politički azil krajem 2017. godine.

Saradnja državnih organa Srbije i Crne Gore, oko dostavljanja dokaza, odnosno zaplijenjenog novca i opreme sprovodila se nesmetano sve do posjete ruskog sekretara Savjeta za nacionalnu bezbjednost Nikolaja Patruševa Beogradu 26. oktobra 2016. godine. Nakon posjete glavnog ruskog bezbjednjaka Srbiji, razmjena podataka državnih organa Srbije i Crne Gore po pitanju tog slučaja je prestala. Patrušev, bivši šef FSB, jedan od najbližih saradnika Vladimira Putina i u periodu 2015-2016 bio je ključna figura Kremlja za Zapadni Balkan. On se zalagao za izgradnju Srpsko-ruskog humanitarnog centra u Nišu, koji se smatra paravanom za obavještajne aktivnosti. Moskva je u više navrata tražila od Srbije da zaposleni u Centru dobiju specijalni status kroz sporazum o uslovima boravka, privilegijama i imunitetu osoblja.

U kontekstu ruskih hibridnih aktivnosti u periodu prije ulaska Crna Gore u NATO potrebno je podsjetiti na ulogu aktera iz Rusije koji su kooridnisali antiNATO aktivnosti sa organizacijama i pojedincima iz Crne Gore. Ruski institut za strateške studije RISI i tadašnji direktor te institucije Leonid Rešetnjikov sprovodili su hibridnu antiNATO kampanju u Crnoj Gori. U koordinaciji sa lokalnim proksi akterima on je prisustvovao manifestacijama sa antizapadnim prednzakom. RISI je idejni pokrovitelj Kozačke armije koja je formirana u Kotoru 11. septembra 2016. godine. Rešetnjikova je Milorad Dodik 2015. godine, povodom Vidovdana – krsne slave Vojske Republie Srpske i Trećeg pješadijskog (RS) puka Oružanih snaga BiH, odlikovao Ordenom Njegoša I reda. Na televiziji TV Carigrad, koja je vlasništvu ruskog tajkuna Konstatina Malofejava, u kontekstu pristupanja Crne Gore NATO, izjavio je da u Crnoj Gori može doći do krvoprolića. U januaru 2017. godine smijenjen je sa mjesta direktora RISI. Zapadni mediji su izvjestili da je naprasna smjena sa te funkcije rezultat neuspjelog puča u Crnoj Gori.

Zapaženu ulogu u profilisanju hibridnih aktivnosti prema Crnoj Gori u istom periodu imao je ruski milioner i vlasnik TV Carigrad Konstantin Malofejev kome je 2015. godine zabranjen ulazak u Crnu Goru zbog sankcija EU u kontekstu aneksije Krima, kao i zbog finansiranje pobune na istoku Ukrajine 2014.godine. U izvještaju Stejt departmenta Stubovi ruskih dezinformacija i propagandnog ekosistemanavodi se da su medij Katehon i njegov utemeljivač Malofejev umiješani u izborni proces u Bosni i Hercegovini, u kupovinu medija u Grčkoj, Bugarskoj i Srbiji, ali i u pokušaj državnog udara u Crnoj Gori. On je 2015. godine, preko svoje fondacije Fond Svetog Vasilija Velikog, sponzorisao donošenje blagodetnog ognja u Crnu Goru.

Indikativan je sadržaj hakovane elektronske pošte Aleksandra Usovskog, jednog od saradnika Konstantina Malofejeva. On u poruci koju šalje 28. novembra 2016. godine direktorici TV Carigrad Aleni Šarojkini predlaže hibridne aktivnosti za Poljsku koje će učinjeti da se zaboravi fijasko iz Crne Gore Konstantina Malofejeva, te da ga niko više neće pamtiti po neuspjehu iz Crne Gore, već kao čovjeka koji je napravio prvi korak ka uništenju rusofobije u Poljskoj.

Tokom godina Rusija se nije ustezala da koristi obavještajne agencije kao važan alat spoljne politike i hibridnog djelovanja, afirmišući subverzivne akcije kao sredstvo za postizanje geopolitičkih ciljeva. Obavještajnim službama Ruske Federacije nesumnjivo pripada važna uloga u pokušaju obnavljanja globalnog uticaja ruske države. Hibridno djelovanja GRU na teritoriji Evrope i Crne Gore ukazuje na kompleksnost i raznolikost taktika koje ova obavještajna agencija koristi kako bi ostvarila svoje strateške ciljeve. Iako se na javnoj sceni u Crnoj Gori konstantno pokušava realtivizovati maligno djelovanje Rusije, hibridne aktivnosti GRU širom Evrope, uključujući i Crnu Goru se ne mogu osporiti.

(Antena M)