Crkva je poslije Drugog svjetskog rata u jednom ateističkom sistemu bila politički potisnuta. Pedesetih godina djelovala je pod patronatom UDBE i nije bilo mnogo prostora za autonomno dejstvovanje, a tek 1966, nakon pada Rankovića i dozirane demokratizacije jugoslovenskog društva, crkva dobija značajno veću samostalnost, kazao je istoričar Milivoj Bešlin u emisiji “U sred srijede” Gradske RTV.
Kako objašnjava, nakon 1967. dešava se zanimljiv proces u crkvenim redovima i oni postaju neka vrsta političkog faktora, mijenjaju način izbora svog velikodostojnika, patrijarha, kako bi spriječili uticaj države, odnosno partije, na njihovu kadrovsku politiku.
“Od tada već možete da pratite odnos prema makedonskoj i crnogorskoj naciji, koje oni ne priznaju. Još tada su udarali u temelje ideje o nacionalnoj ravnopravnosti, a poslije Titove smrti, osamdesetih godina, izlaze otvoreno na političku scenu. Uključuju se vrlo aktivno u rušenje vojvođanskog rukovodstva i autonomije 1988, u čemu prednjači tadašnji banatski vladika Amfilohije Radović, a nakon toga kroz različite javne događaje i tribine aktivno učestvuju u raspirivanju srpskog nacionalizma, što je bio idealno pripremljen teren za devedesete i Miloševića, te postaju perjanica i ekstremni dio ratne politike”, ocjenjuje istoričar.
Crkva u Srbiji, smatra Bešlin, zasniva svoj uticaj na snažnoj vezi sa državom.
“Ona je državna crkva, u bliskim odnosima sa vlašću, i državni vrh se uvijek pitao u izboru patrijarha, pa je tako nakon smrti patrijarha Pavla bilo jasno da Amfilohije Radović, koji je bio logičan izbor za nasljednika, nije izabran zato što nije odgovarao režimu Borisa Tadića, već je bio blizak sa njegovim tadašnjim političkim protivnikom Koštunicom. Ta veza sa vlašću je uvijek bilaprisutna, uticaji su bili promjenljivi, ali je jasno da se crkva finansira iz budžeta, da nema nikakvu finansijsku samostalnost i da je ona najvećim dijelom sprovodnik volje države”, objašnjava Bešlin.
U ovom trenutku, ocjenjuje, Crkva Srbije je jedina prekogranična institucija koja legalno djeluje na teritorijama drugih država i nesmetano sprovodi velikosrpski projekat.
“Ona je uvijek bila ključni ideološko-propagandni aparat srpskog nacionalizma. Pošto je to vladajuća ideologija, crkva je jedina koja je legitimna da širi i uspostavlja forme i obrasce takve ideologije, njena uloga je nezamjenljiva i na tome se zasniva njen uticaj u Srbiji”, ističe Bešlin.
Odnos crkve i države u Crnoj Gori Bešlin nije mogao da komentariše, jer, kako kaže, crkva uopšte ne priznaje da ta država postoji.
“O uticaju crkve u Crnoj Gori ne mogu da govorim, jer crkva nju ne priznaje za državu, već je posmatra kao privremeno odmetnutu teritoriju, a Crnogorce kao grešku koja treba da se ispravi. Ono što se naziva “litijaška revolucija” bio je jedan regres u kulturnom i društvenom smislu, od koga će se Crna Gora dugo oporavljati”, zaključio je Bešlin.
STUPS: Bestijarijum