Već na samom početku njihovog trajanja, dobre režime (one koji će biti po mjeri građana) relativno je lako razlikovati od onih loših (koji će u većoj ili manjoj mjeri uzurpirati građanska prava). Ove odrednice ,,relativno“ i ,,lako“ mogle bi se odnositi upravo na praćenje ustanovljenja kulturne politike i njoj utvrđenih strategija, popularisanje ili depopularisanje određenih kulturnih obrazaca i sistema vrijednosti. Jer, kulturnom politikom se može mnogo toga ili gotovo sve.

Ovo potvrđuju i neke od novijih i kompleksnijih definicija kulture. O kulturi kao konglomeratu mentalnih programa koji postavljaju izazove i uslovljavaju odgovore individua na okruženje, piše Gert Hofstede, postavljajući distinkciju između različitih nivoa programiranja uma. Dok je najdublji nivo determinisan ljudskom prirodom i zasnovan na opštim biološkim reakcijama, a najvidljiviji nivo na jedinstvenim ličnim genetskim iskustvima i konstitucijama, srednji nivo se odnosi na područje kulture i zasniva na zajedničkim iskustvima, vrijednostima i stavovima koje dijelimo sa većom ili manjom grupom.

Dakle, kulturu je moguće definisati i kao svojstvo zajedničko grupi, kao zajedničko programiranje uma koje „omogućava pripadnicima jedne grupe posebnu bliskost u odnosima koja je onima koji ne pripadaju toj grupi, uskraćena“. Kultura se gradi vremenom, na osnovu kolektivnog iskustva, filtrirana kroz mnoštvo istorijskih događaja, a članovi grupe je kao dugotrajno i konsekventno mentalno programiranje usvajaju putem interakcija (sa okruženjem i međusobno) putem institucija i porodice.

Programiranje uma koje podrazumijeva kultura je stoga veoma snažno i, u ovom ili onom smislu, neizbježno, budući da je kultura kao organizovan sistem vrijednosti, stavova, uvjerenja i značenja, imanentno sistematična. Upravo zbog potencijala programiranja uma i zadavanja koordinata koje može da nametne vlastita kultura, prema kulturama drugih se često osjeća izrazita averzija. Koordinate se u kulturi zadaju svim raspoloživim sredstvima – od jezika i običaja do umjetnosti, medija i arhitekture.

Kada je riječ o nikad zvanično ustanovljenoj kulturnoj politici Srpskog sveta, nema nikakve sumnje da njeni demijurzi imaju bilo kakvu dilemu o „sistemima vrijednosti“, zadavanju koordinata i programiranju (kolektivnog) uma.

Ovih dana dogodio se, samo na prvi pogled, bizaran slučaj (nažalost, jedan u nizu) u „osvježenoj“ kulturno-političkoj praksi Crne Gore. Naime, učiteljica, koju je 2021. godine kao vršioca dužnosti direktorke osnovne škole imenovala bivša ministarka kulture, pa nakon dva dana smijenila zbog, kako navode mediji, fotografije sa kokardom i govora mržnje na društvenim mrežama, dobila je novu funkciju nakon dvije godine, ovoga puta kao v. d. direktorica Narodne biblioteke u Pljevljima. Funkciju joj je dodijelila Skupština opštine Pljevlja, na čelu sa političarem koji je, osim što je uputio zahtjev svim direktorima opštinskih javnih ustanova i preduzeća da na zgradama istaknu trobojke, eksplicirao svoj politički ukus izjavom da je „došlo vrijeme svetosavske Crne Gore, na koju će se morati svi naviknuti“. Ovakva ideološka kodiranja i kadriranja od 2020. godine postala su u Crnoj Gori neka vrsta običaja.

O tome šta se sve u ime kulture činilo da bi se ostvario san o jedinstvenoj i velikoj Srbiji, čiji je prirodni nastavak Srpski svet, novembra 1997. godine Ivan Čolović je napisao: „Nema sumnje da se ideolozi ratobornog etničkog nacionalizma oslanjaju na jedan etnocentričan obrazac kulture u kome su kulturne specifičnosti i razlike preko svake mere uveličane“. Tih devedesetih godina prošlog vijeka Čolović je prepoznao upotrebu kulturne politike koja, bez sumnje, funkcioniše i danas. Nacionalistički govor, pisao je Čolović, poziva se na kulturu kao na privilegovano mjesto posebnosti i jedinstvenosti i taj je govor „pun identitetske i relativističke retorike, u kojoj se famozno pravo na razliku suprotstavlja dominaciji evropocentrične kulture ili takozvanog zapadnog mondijalističkog imperijalizma. Govor o kulturi tu postaje govor o izolovanoj, homogenoj, samozadovoljnoj i od drugih ugroženoj nacionalnoj zajednici“.

U to šta se sve zaista može kulturnom politikom, kao i to da nema ekonomskog procvata koji bi mogao da neutrališe efekte destruktivno ustanovljenih kulturnih obrazaca, po svoj prilici u narednom periodu će se uvjeravati građani i građanke Crne Gore, jednako kao što su se u ovu činjenicu uvjerili građani i građanke Srbije proteklih jedanaest godina. Rane posljedice ideološki koncipiranih kulturnih politika manifestuju se kao pasivizirana javnost, koja vremenom postaje sve više dezorijentisana i malaksala. Kasne posljedice, međutim, manifestuju se kao njeno gotovo potpuno utrnuće i odumiranje, a u toj fazi svaki pokušaj promjene kulturne paradigme zaliči na malu revoluciju.

Kao i za svako trpljenje nasilja tako i za trpljenje nasilja u kulturi, možda je najvažnije uputstvo – pazite da ne traje predugo.

(Pobjeda)