Sociologija i politikologija dvadesetog i početkom dvadeset prvog vijeka prepoznaju teorije zavjere kao intelektualne konstrukte i obrasce koji se dirigovano nameću kako bi se stvorio utisak „poretka u događajima“. Porijeklo im je najčešće političko ili ideološko, metod im je u osnovi masovna manipulacija, a prema svojoj prirodi i obimu mogu biti lokalnog ili međunarodnog karaktera i mogu zahvatati i čitave istorijske periode.

Prema Kristoferu Hičensu, teorije zavjere su poput „izduvnih gasova demokratije“, a prema Rodžeru Koenu, zarobljeni umovi pribjegavaju teorijama zavjere jer je to posljednje utočište nemoćnih. Karl Poper tvrdi da je svaki totalitarizam zasnovan na teorijama zavjere „koje vode porijeklo od imaginarnih spletki vođenih paranoidnim scenarijima, zasnovanim na tribalizmu, šovinizmu ili rasizmu“. Postoje očigledne međuzavisnosti između manipulativnih i propagandnih tehnika kojima se pojedini režimi služe s ciljem produkovanja teorija zavjere koje se najčešće pokazuju kao dovoljno efikasne za sprovođenje političkog ili socijalnog inženjeringa.

Kada je riječ o ideološkim konstruktima Jedinstvene Srbije iz devedesetih i Srpskog sveta iz dvijehiljaditih godina, uočljiv je kontinuitet upravo u semantičkoj i metodološkoj strukturi teorija zavjere. Naime, i semantički i metodološki, teorije konspiracije su pokazale svoj razorni efekat jednako kao i svoju trajnost. U tom smislu, zanimljivo je vratiti se, sada već istorijskim izvorima, koji upućuju na djelotvornost teorija konspiracije tokom devedesetih.

Recimo, korpus tema izloženih na Drugom kongresu srpskih intelektualaca, održanom 1994. godine, unekoliko je proširen opservacijom uticaja velikih sila, ali i uticaja „unutrašnjih činilaca na položaj srpskog naroda“, čijem rješavanju je bio posvećen okrugli sto Srpski narod u novoj geopolitičkoj stvarnosti, održan januara 1997. u Petrovaradinu. Ovaj okrugli sto je realizovao Institut za geopolitičke studije, a svoja viđenja su tom prilikom izložili i istaknuti predstavnici tadašnje srpske oficijelne intelektualne elite: Dragoš Kalajić je obrazlagao kontinuitet zavjera („Velike sile protiv srpskog naroda“), Mirko Zurovac je problematizovao fenomen novog varvarstva („Evropska pojava varvarstva“), a Nikola Kusovac međuodnos kulture, obrazovanja i istorijske svijesti kod Srba („Značaj kulture i obrazovanja u očuvanju istorijske svesti srpskog naroda“).

Prema Dragošu Kalajiću, pretpostavka da su „velike sile protiv srpskog naroda“ ima nesumnjiv potencijal, a ova zavjera svoje postojanje duguje upravo geopolitičkom značaju srpskog prostora jer kroz njega prolaze „skoro obavezne, stvarne i potencijalne, rečne i kopnene saobraćajnice“ koje povezuju Sjevernu i Centralnu Evropu sa evropskim jugoistokom i Bliskim istokom. Prvu Jugoslaviju, smatra Kalajić, atlantski saveznici su izgradili kao bedem koji je trebalo da onemogući prodor njemačkog uticaja na Bliski istok, a u okviru „rata mora protiv zemlje“. Međutim, nalazi Kalajić, „nakon rušenja bedema zvanog Jugoslavija, vašingtonska politika je pristupila ofanzivnoj alternativi“. Kalajić takođe nalazi i da ofanzivna alternativa, zvana „islamska transferzala“ ili „američka treća imperija“ obuhvata niz država ili pseudo država pod američkom hegemonijom. U tom smislu Kalajić zaključuje da „vašingtonska inicijativa za južnoevropsku saradnju (SECI) cilja da odseče veliki komad Evrope i da ga pripoji islamskom svetu“, a sve to „paralelno sa nastojanjima vašingtonske politike da uvuče Tursku u Evropsku uniju radi razaranja evropske kulture i civilizacije“. Tako „braneći svoje slobode i otadžbinu od novog svetskog poretka“ Srbi zapravo brane „i sve Evropljane i Evropu“.

Prema Mirku Zurovcu, „iz evropske perspektive, razbijanje Jugoslavije je antievropski, a to znači varvarski čin, koji je izazvao posledice iste vrste“. Zurovac nalazi da evropski ne-um „možda nikada u svojoj istoriji nije pokazao svoje lice kao u napadu na srpski narod koji još traje“. Pod okriljem Ujedinjenih nacija, smatra Zurovac, pokrenuti su čitavi „pogoni laži“ koji rade na principu izvrtanja i fabrikovanja činjenica da bi se prikrio planirani zločin nad srpskim narodom“. Otud, aktuelni odnos Evrope prema Jugoslaviji „a posebno prema Srbima doslovno završava u teoriji varvarstva“.

Ovi stavovi su sve do danas ostali vitalni (i postali viralni) upravo zahvaljujući ideološkim i političkim kreatorima nove-stare teorije o ultimativnom srpskom jedinstvu, u čijim su temeljima identične konspirativne geo-političke teze. Jedan od mnogobrojnih primjera njihovog oživljavanja je i tekst pod naslovom Istorijski dodatak – večiti san o jedinstvu: Srpski narod se našao sabijen u ugao, na meti ogoljenih interesa velikih sila, objavljen u Večernjim novostima decembra 2021. godine, koji podsjeća na važnost teza o vječnim zavjerama protiv srpskog naroda, proklamovanih na Drugom kongresu srpskih intelektualaca.

Očigledno, ni u Srpskom svetu t(r)ajne zavjere ne gube svoju vrijednost.

(Pobjeda/foto: Autonomija)