U danu u kojem je do nas stigla vijest o smrti Alekseja Navaljnog u kažnjeničkom logoru u Polarnom krugu, imala sam prilično mučan dijalog sa prijateljicom i prijateljem. Ona je iz Crne Gore, on iz Srbije, i oboje su novinari. I oboje su, svako u svojoj državi, stigmatizovani. On, kao ,,srbomrzac“, ona kao ,,crnogorska ekstremistkinja“. Nesumnjivo, smrt Navaljnog bila je okidač za izgovaranje i imenovanje strahova i mogućih neveselih raspleta balkanskog scenarija. Pokušavali smo, ubrzo sam toga postala svjesna, da izračunamo mjernu jedinicu totalitarizma, tačnu udaljenost pozicija ,,ruskog“ od ,,srpskog“ sveta, stepen već postojećih manifestacija autoritarnosti i onoga što zovemo, a sve češće nam je podrazumijevana tema, političkim progonom.

Tih se dana u Srbiji, uz vatromete i raznolike svjetlosne i simboličko-semantičke senzacije, slavio Dan državnosti, a topos ,,auto-šovinista“, ,,izdajnika“ i ,,mrzitelja sopstvene države“ (koja je i ovom prilikom izjednačena sa vladajućim režimom u Srbiji) bio je upadljivo zastupljen u govorima zvaničnika i predstavnika vlasti. U svečanoj loži uz predsjednika Srbije sjedjeli su i član Predsjedništva BiH i predsjednik Skupštine Crne Gore. Visoki funkcioner vladajuće stranke na svom tviter nalogu napisao je da su oni koji ,,cmizdre“ i ,,rone suze“ za Navaljnim ,,drugosrbijanska odvratna liberalna žgadija“, koja empatiju uskraćuje ,,nekom srpskom detetu sa Kosova“.

U večernjim satima, 15. februara, društvenim mrežama je sablasno kružio snimak Trga republike u Beogradu nastao upravo na Dan državnosti. Trg republike je bio zlokobno neosvetljen, a malobrojni prolaznici su sa razglasa, te večeri, slušali govor predsjednika Srbije. Neko vrijeme smo se pitali da li je snimak autentičan ili je ipak riječ o montaži, a onda ga je na društvenoj mreži X podijelio i Mihael Rot, predsjednik Odbora za spoljne poslove njemačkog Bundestaga, uz komentar: ,Srbija sve više i više liči na autoritarni režim. Predsjednik Vučić drži govor na Dan državnosti, koji se uživo prenosi preko zvučnika na beogradskom glavnom trgu. Dragi prijatelji u Evropskoj uniji i SAD, kažite mi, da li se ovo dešava u bilo kojoj demokratiji“.

Teorijski gledano, mjerna jedinica autoritarizma i(li) totalitarizma mogla bi se ustanoviti upravo u djelotvornosti principa – ko nije s nama, taj je protiv nas, preciznije, u frekventnosti prakse progona i(li) eliminacije (simbolične ili stvarne) političkih oponenata. Ona se gotovo uvijek dešava po istom principu: narodni/državni neprijatelj bude najprije ,,proglašen“ stigmatizacijom širokog raspona i označen jednom od odrednica iz repertoara – ekstremista, terorista, izdajnik, auto-šovinista, pripadnik stranih službi, mrzitelj sopstvene Države i Naroda. Potom počinje faza progona, medijskog, javnog, institucionalnog (montirani sudski procesi, kažnjavanje, lišavanje slobode), a potom se primjenjuje faza eliminacije, socijalnog izopštavanja ili, u najtežim slučajevima, fizičke eliminacije.

Jer, a to jasno formuliše Lino Veljak: ,,Uspostavljanje organskog jedinstva države, društva, kulture i svjetonazora (odnosno ideologije i/ili religije), a bitno se odlikuje bezostatnim podvrgavanjem individue zajednici: pojedinac nije ništa, zajednica je sve; bez organske ukorijenjenosti u zajednici individua je lišena svake vrijednosti i bilo kojeg razloga opstanka. Nije dopušten niti se trpi bilo kakav kritički odmak individue ili neke uže skupine u odnosu na proklamirane ideje o najboljem od svih mogućih poredaka, a niti u odnosu na realizaciju dotičnog poretka. Totalitarizmima svojstveno pridavanje primata kolektivu nad individuom ne bi nipošto smjelo zamagliti jednu veoma važnu činjenicu: svaki totalitarizam uzdiže neku parcijalnost (naciju, rasu, klasu…) na rang univerzalnoga, pa čak i apsolutnog“.

U međuvremenu, više od 400 ljudi je širom Rusije uhapšeno tokom skupova u znak sjećanja na Alekseja Navaljnog. Uglavnom su nosili cvijeće i tek po koji transparent. Prema dostupnim informacijama, među uhapšenima bio je i sveštenik Apostolske pravoslavne crkve Grigorij Mikhnov Voitenko, koji je na društvenim mrežama najavio da će održati pomen Navaljnom. Kasnije je hospitalizovan zbog moždanog udara. Dok smo, dakle, te večeri pokušavali da utvrdimo mjerne jedinice autoritarizma i njegovog potencijalnog prelaska u totalitarizam,, kao i autentičnost snimka sa Trga republike u Beogradu, prijateljica iz Crne Gore je izgovorila: ,Bojim se da će na Balkanu opet biti rat“. Prijatelj iz Srbije je zaključio: ,,Živimo u takvom ludilu da nam stvarnost deluje kao montaža“.

Nešto kasnije, a već smo ušli u novi dan, samoj sebi sam postavila pitanje: ako je sve tako, šta tu još možemo da uradimo? Koji je minimum onoga što može da učini obični građanin da autoritarnost ne bi trajala pretjerano dugo i da totalitarizam nikada ne postane stvarnost koju živimo? I zapisala sam: Diviti se hrabrima, prezirati oportuniste i ravnodušne, gajiti istrajno i duboko gađenje prema tiranima i njihovim slugama. Izgovoriti i izgovarati to glasno. Pobijediti strah.

Toliko može svaki čovjek. Ako jeste građanin. A ne podanik.

(Pobjeda)